*Γράφει ο Kevin Corcoran
Οι οικονομολόγοι είναι πιθανότερο από τους περισσότερους άλλους ανθρώπους να τονίσουν τη σημασία της αποκεντρωμένης λήψης αποφάσεων και τον τρόπο με τον οποίο αυτή επιτρέπει την πλήρη χρήση της διάσπαρτης γνώσης. Το επιχείρημα όμως αυτό δεν ισχύει μόνο για μια υψηλού επιπέδου άποψη της οικονομίας στο σύνολό της. Η αποκέντρωση δεν είναι απλώς μια καλή οικονομική πολιτική – είναι και μία καλή επιχειρηματική πολιτική.
Αυτή η σκέψη πέρασε από το μυαλό μου όταν συνάντησα ένα ενδιαφέρον άρθρο στο Substack του Ted Gioia σχετικά με το πώς η Barnes & Noble που στο παρελθόν φυτοζωούσε καταφέρνει τώρα να αναπτυχθεί σε μια εποχή που φαινομενικά ανίκητοι τεχνολογικοί γίγαντες όπως η Amazon και το Facebook βρίσκονται σε παρακμή. Ο Gioia αποδίδει αυτή την αξιοσημείωτη αλλαγή σε μερικούς βασικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου Διευθύνοντος Συμβούλου που αγαπά τα βιβλία και τα βιβλιοπωλεία. Αλλά χρειάζονται περισσότερα από έναν διευθύνοντα σύμβουλο που αγαπά τη δουλειά, όσο σημαντικό κι αν είναι αυτό. Ζωτικής σημασίας στην κατεύθυνση αυτή είχε εν προκειμένω η μετακίνηση από την ιεραρχική λήψη αποφάσεων προς μια αποκεντρωμένη προσέγγιση από κάτω προς τα πάνω.
(Πλήρης αποκάλυψη – κατά τη διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, εργάστηκα με πλήρη απασχόληση σε ένα Barnes & Noble. Αν και αγαπώ τα βιβλία, δεν μου άρεσε ιδιαίτερα το διάστημα που εργάστηκα εκεί. Απλώς δεν είμαι κατάλληλος για λιανικές πωλήσεις.)
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Gioia αποδίδει μέρος της ανάκαμψης της Barnes & Noble σε μια συγκεκριμένη μορφή λήψης αποφάσεων από πάνω προς τα κάτω – συγκεκριμένα, στην απόφαση που έλαβε η κορυφή ότι οι αποφάσεις δεν πρέπει να λαμβάνονται από την κορυφή. Όπως λέει:
«Το έχω δει από πρώτο χέρι πολλές φορές. Τώρα έχω έναν εμπειρικό κανόνα: ‘Δεν υπάρχει υποκατάστατο για τις καλές αποφάσεις από την κορυφή — και δεν υπάρχει θεραπεία για τις ανόητες’.
Είναι πραγματικά τόσο απλό. Όταν ο Διευθύνων Σύμβουλος κάνει ανόητες γκάφες, όλη η σοφία και η σκληρή δουλειά όλων των άλλων στην εταιρεία δεν φτάνουν για να τις αντισταθμίσουν».
Αυτό αντανακλά μια σημαντική γραμμή σκέψης που μοιραζόταν επίσης ο αείμνηστος Τζέφρι Φρίντμαν και υπογράμμισε πρόσφατα ο Ντέιβιντ Χέντερσον - όταν οι κεντρικές αποφάσεις είναι εσφαλμένες, το λάθος επιβάλλεται σε ολόκληρο το σύστημα. Οι αποφάσεις από κάτω προς τα πάνω θα μπορούσαν κι αυτές να είναι λανθασμένες σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, αλλά είναι μικρότερες σε εμβέλεια και δεν επιβάλλονται σε όλο το σύστημα, γεγονός που τους επιτρέπει να εξαλείφονται μέσω της σύγκρισης και του ανταγωνισμού με τρόπο που δεν επιτρέπει η λήψη αποφάσεων από πάνω προς τα κάτω.
Ο νέος Διευθύνων Σύμβουλος της Barnes & Noble, James Daunt, χρησιμοποίησε τον ίδιο τρόπο σκέψης που τον διέκρινε κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Waterstones, μιας βρετανικής εταιρείας λιανικής πώλησης βιβλίων. Προηγουμένως, η απόφαση σχετικά με το ποια βιβλία θα έπρεπε να υπάρχουν σε απόθεμα στα καταστήματα λαμβανόταν με τρόπο από πάνω προς τα κάτω, με τους εκδότες να προσπαθούν να "πείσουν τον κύριο αγοραστή στα κεντρικά γραφεία" σχετικά με τις αποφάσεις που αφορούν το απόθεμα και την προβολή. Ο Daunt τερμάτισε αυτή την πρακτική. Με τα λόγια του Gioia:
«Ο Daunt ήθελε να βάλει τα καλύτερα βιβλία στη βιτρίνα. Ήθελε να προβάλλει τα πιο συναρπαστικά βιβλία στην είσοδο. Ακόμη πιο εκπληκτικό ήταν ότι άφησε τους ανθρώπους που εργάζονται στα καταστήματα να παίρνουν αυτές τις αποφάσεις».
Αφήνοντας αυτές τις αποφάσεις στα μεμονωμένα καταστήματα επέτρεψε στην τοπική γνώση να λειτουργήσει υπέρ της εταιρείας στο σύνολό της. Το είδος των βιβλίων που έχουν ζήτηση μπορεί να διαφέρει πολύ από τοπική αγορά σε τοπική αγορά. Οι εκδότες και οι άνθρωποι που κάθονται πίσω από γραφεία και στα κεντρικά αρχηγεία απλώς δεν βρίσκονται στην κατάλληλη θέση για να ανακαλύψουν αυτού του είδους τις πληροφορίες. Αλλά ο Gioia επισημαίνει:
«Ο Daunt όμως χρησιμοποίησε την πανδημία ως ευκαιρία για να ‘ξεφορτωθεί από τα σκουπίδια’ στα καταστήματα. Ζήτησε από τους υπαλλήλους στα καταστήματα να βγάλουν κάθε βιβλίο από το ράφι και να επανεκτιμήσουν αν θα έπρεπε να μείνει. Κάθε τμήμα του καταστήματος έπρεπε να ανανεωθεί και να γίνει ελκυστικό.
Όπως καθιστά σαφές αυτό το παράδειγμα, ο Daunt άρχισε να δίνει περισσότερη δύναμη στα καταστήματα. Αλλά οι εκδότες παραπονέθηκαν έντονα. Τώρα έπρεπε να κάνουν περισσότερες κλήσεις για πωλήσεις και να πείθουν τους τοπικούς αγοραστές βιβλίων—και αυτό είναι σκληρή δουλειά. Ακόμη χειρότερα, όταν ένα νέο βιβλίο δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες, οι ντόπιοι εργαζόμενοι το βλέπουν αμέσως. Τα βιβλία πρέπει να προσελκύσουν τους αναγνώστες - και απλώς το να πείσει κανείς έναν επικεφαλής αγοραστή στα κεντρικά γραφεία δεν ήταν πλέον αρκετό».
Φυσικά, η Barnes & Noble δεν είναι το μόνο παράδειγμα της σημασίας της αποκεντρωμένης λήψης αποφάσεων στις επιχειρήσεις. Περιστασιακά, οι υπερβολικά πληθωρικοί επικριτές της διαδικασίας της αγοράς υποστηρίζουν ότι εταιρείες κολοσσοί όπως η Wal-Mart καταδεικνύουν ότι τα προβλήματα του οικονομικού υπολογισμού και της γνώσης που τονίζουν οι Mises και Hayek μπορούν να ξεπεραστούν. Ο Richard Fulmer έχει ήδη επισημάνει αρκετά ελαττώματα σε αυτή τη γραμμή σκέψης. Αλλά οι μακροχρόνιοι ακροατές του podcast του EconTalk θα θυμούνται και όταν ο Charles Platt μίλησε με τον Russ Roberts για τη θητεία του στη Wal-Mart.
Παρά τα όσα φαντάζονται οι σοσιαλιστές συγγραφείς στο Jacobin, η Wal-Mart απέχει πολύ από το παράδειγμα επιτυχημένου από πάνω προς τα κάτω κεντρικού σχεδιασμού. Βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αποκεντρωμένη λήψη αποφάσεων στην επιχειρηματική της δομή, με την αρμοδιότητα της λήψης αποφάσεων να είναι διασκορπισμένη σε όλο το σύστημα αντί να διευθύνεται κεντρικά. Μερικές φορές οι εταιρείες ξεχνούν αυτό το μάθημα – και πληρώνουν το τίμημα. Αλλά η Barnes & Noble δείχνει τι μπορεί να συμβεί όταν ανακαλυφθεί εκ νέου η παλιά σοφία – προς όφελος και των ίδιων αλλά και των βιβλιόφιλων.
--
*Ο Kevin Corcoran είναι βετεράνος πεζοναύτης και σύμβουλος οικονομικών και ανάλυσης υγείας.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Φεβρουαρίου 2023 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια της Library of Economics and Liberty και τη συνεργασία του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών.
