Του Michael Rubin
Η ανατολική Μεσόγειος πρόκειται να γίνει πολύ πιο επικίνδυνη, και όχι εξαιτίας της Ρωσίας, της Συρίας ή του Ιράν. Η ανατολή Μεσόγειος ήταν μια θάλασσα την οποία το πολεμικό ναυτικό των ΗΠΑ απλώς διέπλεε στην πορεία προς την Ερυθρά Θάλασσα και τον Περσικό Κόλπο, αλλά σήμερα είναι στρατιωτικά ενεργή όσο και οι δύο αυτές περιοχές.
Βεβαίως, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η ανατολική Μεσόγειος ήταν μια ενεργή περιοχή. Το 1967, η Σοβιετική Ένωση σύστησε την 5η Μεσογειακή μοίρα στόλου για να εξισορροπήσει το ΝΑΤΟ και τον 6ο στόλο των ΗΠΑ που είχε ως βάση τη Νάπολη. Το 1992 όμως, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Ρωσία ανακάλεσε τη μοίρα και άφησε την αμερικανική ισχύ αδιαμφισβήτητη στην περιοχή.
Αυτό άλλαξε τον Μάιο του 2013, όταν ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαδίμηρος Πούτιν ανακοίνωσε μια μεσογειακή ναυτική δύναμη 16 πλοίων, μολονότι αυτά επικεντρώνονταν κυρίως στα ύδατα γύρω από τη Συρία. Το γεγονός ότι η Ρωσία φαίνεται να έχει εξοπλίσει τον Σύριο Πρόεδρο Μπασάρ Άσαντ με υπερηχητικούς πυραύλους κατά πλοίων P-800 Oniks είναι λόγος ανησυχίας, αλλά όπως εξελίσσονται οι σχέσεις Συρίας και Ρωσίας, αυτοί οι πύραυλοι μπορεί να συνιστούν μεγαλύτερη απειλή για τις Ρωσικές δυνάμεις παρά για το αμερικανικό ναυτικό.
Στο μεταξύ, η ανάδυση στην εξουσία του Αιγύπτιου Προέδρου Αμπτέλ Φατάχ ελ-Σίσι ουσιαστικά εξουδετέρωσε τις ιρανικές φιλοδοξίες για την εμπέδωση μιας παρουσίας στη Μεσόγειο, καθώς οι αρχές της διώρυγας του Σουέζ ουσιαστικά απέκλεισαν τη διέλευση ιρανικών φραγατών, ακόμη κι αν αυτό το πετυχαίνουν με την αιγυπτιακή λογική “έχει ο θεός, αύριο, μην σε απασχολεί” παρά με ανοιχτή απαγόρευση. Στο μεταξύ η Χεζμπολάχ υπερηφανεύεται ότι εκπαιδεύεται σε υποβρύχιο σαμποτάζ, αλλά δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι το κάνει πετυχημένα. Τούτου δοθέντος, ενώ η θαλάσσια διαφωνία με το Ισραήλ μπορεί να συνιστά κίνδυνο για το μέλλον, ο Λίβανος δεν έχει ακόμη βρει αέριο στην αμφισβητούμενη περιοχή.
Ο κίνδυνος όμως έρχεται από την Τουρκία και την εδώ και την κυπριακή διαμάχη που εδώ και καιρό βρίσκεται σε κατάσταση ύπνωσης. Έχουν πλέον περάσει σχεδόν 45 χρόνια από την εισβολή της Κύπρου από τουρκικές δυνάμεις, που είχε ως αποτέλεσμα την κατάληψη του 40% της νησιωτικής αυτής χώρας. Αφορμή για την τουρκική εισβολή ήταν ένα πραξικόπημα στην Κύπρο που εγκατέστησε ένα καθεστώς που επεδίωκε την προσάρτηση της Κύπρου στην Ελλάδα.
Οι τουρκικές δυνάμεις διακήρυξαν πως παρεμβαίνουν για να προστατεύσουν την τουρκική μειονότητα της Κύπρου, μολονότι ο τουρκικός στρατός εντέλει κατέλαβε περισσότερα εδάφη απ' όσα θα επέτρεπε αυτή η δικαιολογία. Σε κάθε περίπτωση, δεκαετίες αργότερα, η Τουρκία δεν μπορεί ούτε να παραπονιέται για έλλειψη δημοκρατίας στην Ελλάδα, ούτε και υφίσταται κάποια ελληνική απειλή έναντι των Τουρκοκυπρίων.
Με απλά λόγια, η δικαιολογία που επικαλέστηκαν κάποτε οι Τούρκοι δεν υφίσταται πια. Η τουρκική κατοχή είναι απλώς μια διαρπαγή εδαφών. Είναι επίσης η μακρύτερη κατοχή στην Ευρώπη. Δεν έχει αντίστοιχο στην κατοχή της Δυτικής Όχθης από το Ισραήλ, καθώς, αντίθετα με τη Δυτική Όχθη, η Κύπρος ήταν κυρίαρχη οντότητα που ανήκε σε μια αναγνωρισμένη χώρα όταν συνέβη η εισβολή.
Επί χρόνια, υπήρξε μια διακεκομμένη προσπάθεια από τα Ηνωμένα Έθνη για την επίλυση της διαμάχης, αλλά ποτέ δεν επιλύθηκε το βασικό πρόβλημα: η τουρκική κατοχή της Κύπρου Το 1983, οι Τουρκοκύπριοι, υπό την παρακίνηση της Τουρκίας, διακήρυξαν την ανεξαρτησία τους ως η Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, ένα ανεξάρτητο κράτος που δεν αναγνωρίστηκε από καμία χώρα πλην της Τουρκίας.
Ουσιαστικά, η Τουρκία εγκαινίασε την στρατηγική που θα υιοθετούσε αργότερα η Ρωσία όταν για πρώτη φορά εισέβαλε αρχικά στο έδαφος των γειτόνων της και μόνη αυτή αναγνώρισε υποτιθέμενες ανεξάρτητες δημοκρατίες όπως η Αμπχαζία, η Νότια Οσσετία και η Λαϊκή Δημοκρατία του Ντόνετσκ (την οποία μόνο η Νότια Οσσετία αναγνωρίζει επισήμως).
Ίσως η διαφορά θα παρέμενε εν υπνώσει αν δεν ανακαλυπτόταν αέριο στα χωρικά ύδατα και τη αποκλειστική οικονομική ζώνη της Κύπρου. Ενώ τα κοιτάσματα αερίου της ανατολικής Μεσογείου ισοδυναμούν μόλις με το ένα τρίτο των αποδεδειγμένων αποθεμάτων της ΗΠΑ και λιγότερο από το ένα πέμπτο των αντίστοιχων της Ρωσίας, είναι σημαντικά για τέσσερις λόγους: Είναι κοντά στην ευρωπαϊκή αγορά· παρακάμπτουν τόσο τη Ρωσία όσο και το Ιράν παρέχοντας στην Ευρώπη ενεργειακή ανεξαρτησία από τα δύο αυτά κράτη· και, καθώς η συμπεριφορά της Τουρκίας γίνεται ολοένα και πιο προβληματική, οι αγωγοί αερίου δεν χρειάζεται να διέρχονται ούτε από την Τουρκία. Αυτό σημαίνει πως η Τουρκία, που δεν έχει ουσιαστικά ενεργειακά κοιτάσματα η ίδια, θα μπορούσε να χάνει δισεκατομμύρια δολάρια σε ετήσια βάση.
Αρχικά, η Τουρκία απαίτησε κανείς να μην προχωρήσει σε γεωτρήσεις στα κυπριακά ύδατα μέχρι να επιλυθεί η διαφορά. Τον Σεπτέμβριο του 2011 ο Εγκεμέν Μπαγκίς, τότε υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων και στενός σύμβουλος του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έφτασε μέχρι το σημείο να απειλήσει να χρησιμοποιήσει το τουρκικό πολεμικό ναυτικό εναντίον αμερικανικών πλοίων ή προσωπικού που εργάζεται στην Κύπρο ή τα γύρω ύδατα. “Γι' αυτό έχουμε το ναυτικό. Γι' αυτό έχουμε εκπαιδεύσει τους πεζοναύτες μας. Γι' αυτό έχουμε εξοπλίσει το ναυτικό μας” δήλωσε, προσθέτοντας “Όλες οι επιλογές είναι στο τραπέζι. Τα πάντα μπορεί να συμβούν”.
Στη συνέχεια η Τουρκία άλλαξε προσέγγιση και άρχισε να χρησιμοποιεί το ναυτικό της για να συνοδεύει τα δικά της πλοία σε εξορύξεις στα κυπριακά ύδατα. Ουσιαστικά, επιδιώκει να λαφυραγωγήσει τους κυπριακούς πόρους για να επιδοτήσει την νοσούσα οικονομία της Τουρκίας και, δεδομένης της διαφθοράς στην Τουρκία, ίσως και για να αυξήσει και την προσωπική περιουσία του Ερντογάν.
Την τραγωδία αυτή επιδεινώνει το γεγονός ότι οι Τουρκοκύπριοι ολοένα και περισσότερο δεν επιθυμούν καμία σχέση με την Τουρκία. Οι δεκαετίες της τουρκικής κατοχής όχι μόνο έχουν καταδικάσει τους Τουρκοκυπρίους στη φτώχεια, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις μη κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου, αλλά και ο ισλαμισμός του Ερντογάν ολοένα και περισσότερο ενοχλεί τους Τουρκοκυπρίους που παραδοσιακά είναι πιο μετριοπαθείς και ανακτική στην ισλαμική τους πίστη.
Όλα αυτά είναι ήδη άσχημα - αλλά γιατί συμβαίνει αυτή η κρίση τώρα; Ολοένα και περισσότερο φαίνεται πως η Τουρκία πρόκειται για μια ακόμη φορά να διαταράξει το status quo. Ο ελεγχόμενος από το κράτος τύπος της Τουρκίας αναφέρει τώρα πως η Τουρκία σχεδιάζει να κατασκευάσει τουρκική στρατιωτική βάση στην κατεχόμενη Κύπρο. Στις 17 Σεπτεμβρίου, ο Ερντογάν δήλωσε πως υποστηρίζει αυτή την ιδέα. Μια τουρκική στρατιωτική βάση στην Κύπρο ουσιαστικά θα δυναμίτιζε κάθε πιθανότητα ειρηνικής επίλυσης του Κυπριακού, καθώς θα δημιουργούσε ένα δεδομένο επί του εδάφους που καμία τουρκική κυβέρνηση δεν θα παραχωρούσε.
Δεδομένου του πώς ο Ερντογάν έχει στρέψει την Τουρκία προς το μπλοκ των υποστηρικτών της Χαμάς, της Ρωσίας και της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, η εξέλιξη αυτή συνιστά επίσης στρατηγικό κίνδυνο για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους κομβικούς τοπικούς της συμμάχους: το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Αίγυπτο.
Θυμηθείτε πως το 1970, ο Πρόεδρος Ρίτσαρντ Νίξον δεν αντέδρασε έναντι της κατάληψης από τον Πέρση βασιλιά τριών νησιών που ανήκαν στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα γιατί το Ιράν ήταν σύμμαχο των ΗΠΑ. Σήμερα, η ιρανική στρατιωτική παρουσία στο Αμπού Μούσα και τη Μεγάλη και Μικρή Τουνμπ αποτελεί σοβαρή απειλή εναντίον των ΗΠΑ και της διεθνούς ναυτιλίας. Μάλιστα, αυτό που ακριβώς επιδιώκει η Τουρκία είναι ο έλεγχος των θαλάσσιων διαδρομών. Ξανά, η Yeni Safak, η εφημερίδα αναφοράς του Ερντογάν επισημαίνει:
“Η νήσος της Κύπρου είναι στο επίκεντρο των πετρελαϊκών και εμπορικών οδών καθώς η παρουσία της ξεχωρίζει στην ενεργειακή λεκάνη της ανατολικής Μεσογείου. Η νήσος ελέγχει τη Διώρυγα του Σουεζ [sic], που συνδέει τη Μεσόγειο με τον Ινδικό Ωκεανό. Η Κύπρος βρίσκεται στη θαλάσσια εμπορική οδό μεταξύ Ανατολής και Δύσης και ελέγχει τις μεταφορικές διαδρομές του πετρελαίου της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας, που συνιστά περισσότερο από το μισό πετρέλαιο παγκοσμίως”.
Σχεδόν όλες οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ ακολούθησαν παθητική αντί για ενεργητική στάση. Αντιδρούν όταν ξεσπά μια κρίση, αλλά παραβλέπουν τα χρόνια όταν η εστιασμένη δράση θα μπορούσε να την είχε αποτρέψει. Ευτυχώς, η Κύπρος δεν χρειάζεται να είναι ένα θέμα διακομματικής διαμάχης.
Είναι ώρα η κυβέρνηση Τραμπ και το Κονγκρέσο να προειδοποιήσουν την Τουρκία ότι τυχόν βάση στην Κύπρο θα σημάνει όχι μόνο περισσότερες κυρώσεις, αλλά και μια χωρίς προηγούμενο παροχή αμυντικών συστημάτων στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Αίγυπτο για την αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής. Όταν η Τουρκία φτάνει στο σημείο να συνιστά εξίσου απειλή όσο και οι αντίπαλοι του ΝΑΤΟ, αυτό σημαίνει επίσης τη διακοπή της συνεργασίας με την Τουρκία στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Οι πολιτικοί μπορεί να προτιμούν μια πολιτική θεάτρου για την προστασία της αμερικανικής ασφάλειας, αλλά οι αντίπαλοι των ΗΠΑ δεν παύουν τις δράσεις τους κάθε φορά που συνεδριάζει η Ουάσιγκτον. Ήρθε η ώρα για μια συντονισμένη προσπάθεια στήριξης της Κύπρου.
--
Ο Michael Rubin είναι πρώην αξιωματούχος του Πενταγώνου, με κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα τη Μέση Ανατολή, την Τουρκία, το Ιράν και τη διπλωματία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 18 Σεπτεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute (ΑΕΙ) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
