Του Sinclair Davidson
Η επιδημία του COVID-19 θα είναι ένα παγκόσμιο τραύμα για το οποίο οι άνθρωποι θα μιλούν - θα διαφωνούν - για δεκαετίες. Ο διάλογος ήδη μαίνεται ως προς το αν οι κυβερνήσεις πήραν την σωστή απόφαση να “ισιώσουν την καμπύλη” και να ανακουφίσουν την αναμενόμενη επιβάρυνση στα δημόσια συστήματα υγείας. Η αγορά χρόνου μπορεί να ακουγόταν καλή ιδέα τον Μάρτιο. Εκ των υστέρων μπορεί να αποδειχθεί κακή πολιτική. Για να είμαστε όμως δίκαιοι, δεδομένης της ριζικής αβεβαιότητας που αντιμετώπιζαν οι διαμορφωτές της πολιτικής τότε, δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν η επιλογή τους ήταν τότε καλή ή κακή. Όχι τώρα σε κάθε περίπτωση.
Η συζήτηση αυτών των ζητημάτων είναι μια πολυτέλεια. Θα υπάρχει πολύς χρόνος γι’ αυτήν αφού παρέλθει η κρίση. Όχι μόνο η ιατρική κρίση - αυτή θα παρέλθει σύντομα. Πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η επερχόμενη οικονομική κρίση. Υπό κανονικές συνθήκες, κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής κρίσης, η κυβέρνηση παρεμβαίνει για να αποτρέψει κάποιου είδους κατάρρευση, ή προσπαθεί να επανεκκινήσει την καθηλωμένη οικονομία. Αυτή τη φορά, για να χρησιμοποιήσω αυτό το φρικτό κλισέ, τα πράγματα διαφέρουν.
Οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο, αντιδρώντας σε μια ιατρική κρίση όπως την αντιλαμβάνονταν, έκλεισαν σκοπίμως ένα σημαντικό μέρος της οικονομικής δραστηριότητας. Αυτό βεβαίως έγινε με διάφορους βαθμούς αυστηρότητας και επιτυχίας. Ο χρόνος θα κρίνει αν το lockdown ή η στρατηγική της καραντίνας επέλυσαν την ιατρική κρίση. Όμως η συνέπεια αυτής της επιλογής πολιτικής θα είναι η δημιουργία μιας οικονομικής κρίσης.
Και πρέπει να είμαστε σαφείς - η οικονομική κρίση δεν έχει ακόμη εκδηλωθεί.
Ναι, πολλοί άνθρωποι έχουν μείνει χωρίς δουλειά, μένουν στο σπίτι, βλέπουν τηλεόραση, πιθανότατα τρώνε και πίνουν υπερβολικά. Κάποιοι μπορεί και να καταφέρνουν να εργάζονται από το σπίτι. Κάποιες κυβερνήσεις πληρώνουν μισθούς, εγγυώνται δάνεια, και υποχρεώνουν τους ανθρώπους να σπάσουν συμβόλαια και να ξαναμπούν σ’ αυτά προσπαθώντας να ελαχιστοποιήσουν την οικονομική αναταραχή της στρατηγικής του lockdown. Δεν είναι αυτό η οικονομική κρίση.
Η οικονομική κρίση θα ξεκινήσει μόνο όταν σταματήσει το lockdown.
Ποτέ πριν στην ανθρώπινη ιστορία μια κυβέρνηση δεν προσπάθησε να σταματήσει τη λειτουργία της οικονομίας για να την επανεκκινήσει στη συνέχεια. Πολλοί πολιτικοί αξιωματούχοι φαίνεται να πιστεύουν ότι τα δισεκατομμύρια λίρες που δαπανώνται σήμερα για να επιβιώσουν οι άνθρωποι θα επαρκέσουν για να κρατήσουν τα πράγματα στη θέση τους και ότι η οικονομία απλά θα “πάρει τα πάνω της” όταν γίνει ασφαλές για τους ανθρώπους να επιστρέψουν στις δουλειές τους.
Η οπτική αυτή αποκαλύπτει μια πολύ μηχανιστική κατανόηση της οικονομίας. Δυστυχώς, η οικονομία δεν είναι μια μηχανή μπορεί απλά να κλείνει και να ανοίγει κατά βούληση. Δεν είναι ένας υπολογιστής που μπορεί να μπει στο sleep και να ενεργοποιηθεί ξανά όταν χρειαστεί. Η οικονομία αποτελείται από πολλά εκατομμύρια άτομα που ζουν την καθημερινότητά τους, διαμορφώνουν προσδοκίες, κάνουν σχέδια και συναλλάσσονται μεταξύ τους. Έχουν οικοδομήσει μέσα στον χρόνο πολλές δομές και θεσμούς για να διευκολύνουμε αυτή τη συμπεριφορά.
Η οικονομία την οποία παρατηρούμε αναδύεται από όλα αυτά τα σχέδια και τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό που βλέπουμε και ονομάζουμε “οικονομία” είναι τα μοτίβα της ανθρώπινης δράσης. Το κράτος μπορεί βεβαίως να διαταράξει αυτό το μοτίβο χειραγωγώντας νομισματικούς θεσμούς, δαπανώντας και ρυθμίζοντας. Σε εποχές πολέμου για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις διαταράσσουν την οικονομία προς την κατεύθυνση της παραγωγής όπλων. Όμως μια προσπάθεια να παγώσει αυτό το μοτίβο ανθρώπινης δράσης και να ξαναζωντανέψει αργότερα είναι κάτι πολύ καινούργιο και διαφορετικό από τις προσπάθειες του παρελθόντος να χειραγωγηθεί η οικονομία.
Εγώ και κάποιοι συνάδελφοί μου στο πανεπιστήμιο RMIT πιστεύουμε ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει. Ο κόσμος πριν τον κορονοϊό μας έχει αφήσει χρόνους. Πολλά μέρη της προ-κορονοϊού οικονομίας είναι πλέον νεκρά. Η οικονομία που αναδύεται από το lockdown θα είναι πολύ διαφορετική από αυτή πριν από αυτό. Είναι σχεδόν βέβαιο πως θα είναι μικρότερη. Η ανάκαμψη δεν θα έχει σχήμα V.
Στο νέο βιβλίο μας με τίτλο Unfreeze: How to Create a High Growth Economy After the Pandemic υποστηρίζουμε ότι η ανάκαμψη από την πανδημία του COVID-19 θα απαιτήσει μια μονοδιάστατη προσήλωση στη μεγιστοποίηση της οικονομικής ανάπτυξης για μια μεγάλη χρονική περίοδο. Τα συνήθη εργαλεία οικονομικής πολιτικής, χαμηλών επιτοκίων και μεγάλων κρατικών δαπανών που ακολουθείται από χλιαρές μειώσεις στις δαπάνες που χαρακτηρίζονται “λιτότητα” δεν θα καταφέρουν να αποκαταστήσουν τα προ κορονοϊού επίπεδα ευημερίας.
Τα μακροοικονομικά εργαλεία έχουν εξαντληθεί - και ειλικρινά, έχουν απαξιωθεί επίσης.
Οι πολιτικοί πρέπει να κάνουν στην άκρη και να αφήσουν τους επιχειρηματίες να αποκαταστήσουν την ευημερία. Η ανθρώπινη εφευρετικότητα που αξιοποιεί την τοπική γνώση και τις τοπικές ευκαιρίες είναι αυτή που θα δημιουργήσει πλούτο - όχι ο γραφειοκρατικός κεντρικός σχεδιασμός. Προτείνουμε πέντε σημαντικές μεταρρυθμίσεις:
Να γίνει μόνιμη η προσωρινή απορρύθμιση
Να επανασχεδιάσουμε τις αγορές εργασίας για να ενισχυθεί η ευελιξία
Να απλοποιήσουμε ριζικά και να “ισιώσουμε” το φορολογικό σύστημα
Να ενθαρρύνουμε την επιχειρηματική ανακαλυψη και την καινοτομία που δεν ζητά άδεια
Να αποδώσουμε μεγαλύτερη αυτονομία στην αυτοδιοίκηση.
Η σημερινή κρατική πολιτική και το ρυθμιστικό περιβάλλον έχουν σχεδιαστεί για μια προ-κορονοϊού οικονομία. Ήρθε η ώρα να διασφαλίσουμε ότι το κράτος δεν θα καταπνίξει τις προσπάθειές μας να δημιουργήσουμε έναν κόσμο ευημερίας μετά τον κορονοϊό.
--
Ο Sinclair Davidson είναι καθηγητής θεσμικών οικονομικών στο πανεπιστήμιο RMIT στη Μελβούρνη. Το βιβλίο Unfreeze: How to Create a High Growth Economy After the Pandemic, από τους Darcy Allen, Chris Berg, Sinclair Davidson, Aaron Lane και Jason Potts κυκλοφορεί από το American Institute for Economic Research.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 9 Ιουνίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
