Του George Maggs
Στον Jeremy Corbyn αρέσει να μιλάει για την αλληλεγγύη. Σε ένα διάγγελμά του πέρσι, ο ηγέτης των Εργατικών είπε τα εξής: “Η ουσία του σοσιαλισμού μου συνοψίζεται στη λέξη 'αλληλεγγύη'. Η έννοια της αλληλεγγύης αφορά την ενότητά μας - πετυχαίνουμε και αποτυγχάνουμε μαζί. Πολύ συχνά όμως γίνονται προσπάθειες να μας χωρίσουν, να κατασκευαστούν αποδιοπομπαίοι τράγοι, αντί να βοηθήσουμε όσους το χρειάζονται”.
Το απόσπασμα αυτό ακούγεται αρχικά ως κάτι το ανώδυνο με το οποίο ελάχιστοι θα διαφωνούσαν. Αυτό όμως που ο κ. Corbyn εννοεί με τον όρο “αλληλεγγύη” είναι κάτι πολύ πιο σκοτεινό - στην πραγματικότητα, εννοεί “εξαναγκασμός”.
Ο καπιταλισμός ενθαρρύνει την πραγματική αλληλεγγύη
Η οικονομία της ελεύθερης αγοράς είναι η επιτομή της παραδοσιακής έννοιας της αλληλεγγύης. Κανένα άλλο σύστημα που επινοήθηκε ποτέ δεν συνέβαλε περισσότερο στην ειρήνη, την ευημερία και την αποδόμηση των κοινωνικών και πολιτισμικών εμποδίων όσο ο καπιταλισμός. Αν ψωνίσετε σε ένα μέσο βρετανικό σουπερμάρκετ, το καλάθι σας πιθανότατα θα γεμίσει με προϊόντα από ολόκληρο τον πλανήτη. Χωρίς να το συνειδητοποιείτε, οι αγορές σας στηρίζουν οικογένειες από σχεδόν κάθε χώρα της γης και από διάφορους πολιτισμούς - που μπορεί να λατρεύουν πολλούς θεούς ή κανέναν - που συνεργάζονται για να μας παρέχουν τα αγαθά που θέλουμε να αγοράσουμε.
Ο καπιταλισμός ενθαρρύνει τη συνεργασία και την αλληλεξάρτηση σε βαθμό που κανείς κεντρικός σχεδιαστής δεν θα μπορούσε καν να ονειρευτεί. Και, ακόμη πιο σημαντικό, κάθε άτομο συμμετέχει σ' αυτόν κατ' επιλογή του. Κι αυτό γιατί, στο συγκεκριμένο χρονικό σημείο, σ' αυτή τη φάση της ζωής του, το άτομο αυτό σκέφθηκε ότι το να συμβάλει στην κατασκευή του χαρτονιού από το οποίο θα φτιαχτούν τα κουτιά στα οποία θα μπουν τα δημητριακά που θέλατε να αγοράσετε, ήταν η καλύτερη και παραγωγικότερη χρήση του χρόνου του. Υποψιάζομαι όμως ότι ο κ. Κόρμπιν δεν είχε αυτό κατά νου όταν εξεφώνησε την ομιλία του.
Ο εξαναγκασμός δεν είναι αλληλεγγύη
Ο κ. Corbyn αντιλαμβάνεται την αλληλεγγύη πολύ διαφορετικά. Γι' αυτόν, η έννοια συνεπάγεται κάποιους λίγους ανθρώπους στην κορυφή που αυτοί διατηρούν την ελευθερία της βούλησής τους, παίρνουν αποφάσεις και επιβάλλουν τις επιθυμίες τους στους υπολοίπους από μας (που δεν έχουμε ελευθερία βούλησης).
Συνεπάγεται την κυβέρνηση να αποφασίζει το πόσο θα πρέπει να πληρώνουμε για την ενέργειά μας, τις μετακινήσεις μας, τα γραμματόσημά μας και οτιδήποτε άλλο ο John McDonnell θέλει να κρατικοποιήσει. Συνεπάγεται το κράτος (ίσως σε συμπαιγνία με μια χούφτα επιλεγμένους αρχισυνδικαλιστές) να αποφασίζει πόσο θα πληρώνουμε. Και συνεπάγεται τεράστιες αυξήσεις στη φορολόγηση, με το κράτος να αποφασίζει το πώς και το πού θα δαπανώνται οι εισπράξεις.
Αυτό δεν είναι αλληλεγγύη. Η αλληλεγγύη παράγεται μόνο εθελούσια. Εξελίσσεται φυσικά μέσω των αμοιβαίως επωφελών σχέσεων. Εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας όταν συμμετέχουμε σε φιλανθρωπικές δράσεις, όταν γραφόμαστε σε έναν αθλητικό όμιλο, όταν ψωνίζουμε από ένα μαγαζί, όταν πηγαίνουμε σε μια παμπ ή ένα εστιατόριο, όταν βοηθάμε τους φίλους, τους συγγενείς μας ή έναν ξένο στο δρόμο. Εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας με όλα αυτά τα πράγματα. Όχι όμως όταν υποχρεωνόμαστε σε κάτι από την εξαναγκαστική ισχύ του κράτους.
Η αλληλεγγύη είναι ξένη προς τον καταναγκασμό
Πράγματι, για να έχει κάποια ηθική ισχύ η αλληλεγγύη, δεν μπορεί να παράγεται από τον καταναγκασμό. Η φορολογία μειώνει τη δυνατότητά μας να εκφράσουμε την αλληλεγγύη μας μειώνοντας τις ελευθερίες μας. Οι κρατικές δαπάνες μας κάνουν να συνειδητοποιούμε λιγότερο τις κοινωνικές μας ευθύνες και μας καθιστούν λιγότερο πρόθυμους, και λιγότερο ικανούς, να συνεισφέρουμε στη φιλανθρωπία. Η αλληλεγγύη και η φορολογία συνεπώς είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους.
Παρ' όλα αυτά, στον σοσιαλισμό το νόημα της λέξης αλλάζει εντελώς από αυτό της αμοιβαία επωφελούς, εθελούσιας αλληλεξάρτησης, στην αναγκαστική και απόλυτη εξάρτηση από το κράτος και από εκείνους πάνω από μας που παίρνουν αποφάσεις εκ μέρους μας.
Την επόμενη λοιπόν φορά που θα ακούσετε τον ηγέτη των Εργατικών να εκφράζει την επιθυμία του για “αλληλεγγύη” σκεφθείτε. Αναφέρεται σε μια πράξη αμοιβαίας και ελεύθερα εκφραζόμενης καλοσύνης στον συνάνθρωπο; Ή μήπως εννοεί “εξαναγκασμό”, την επιβολή σε άλλους της τήρησης του ηθικού κώδικα εκείνων που ασκούν την εξουσία; Σχεδόν μπορώ να εγγυηθώ ότι θα εννοεί το δεύτερο.
--
Ο George Maggs είναι διδακτορικός ερευνητής στο πανεπιστήμιο Bristol North West.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 25 Φεβρουαρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
