*Γράφει ο Χρήστος Λούκας
Η ιστορία της οικονομικής σκέψης δεν αναπτύχθηκε σε ευθεία γραμμή, από τη δεισιδαιμονία έως τον διαφωτισμό. Αντίθετα, περιέχει πολλά μπρος-πίσω, πολλά ζιγκ-ζαγκ μέχρι να φτάσει στη σημερινή της κατάσταση. Για αυτόν τον λόγο, θα ήθελα να μιλήσω για το δοκίμιο «Περί Νομισματοκοπής» του Juan de Mariana, ενός Ισπανού Σχολαστικού του 16ου αιώνα, στο οποίο εξήγησε μερικές από τις βασικές αρχές της έκδοσης χρήματος. Οι απόψεις του Mariana για τη νομισματική θεωρία μπορούν επίσης να βρεθούν στην «Πραγματεία για την αλλοίωση του χρήματος», η οποία περιλαμβάνει μια επισκόπηση των πολιτικών του απόψεων. Για κάποιον που θέλει να ασχοληθεί με τον Μαριάνα προτείνω πρώτα την ανάγνωση του δοκιμίου. Πολλά από τα επιχειρήματα που εκτίθενται εδώ έχουν ομοιότητες με τη σύγχρονη θεωρία και σε μια συγκεκριμένη περίπτωση ο Μαριάνα διατυπώνει μία θέση πολύ παρόμοια με μια αντίστοιχη του Milton Friedman.
Ο Μαριάνα γεννήθηκε σε μια φτωχή οικογένεια το 1536 κοντά στο Τολέδο και το 1553 έγινε δεκτός στο διάσημο Πανεπιστήμιο της Αλκάλα. Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του, δίδαξε θεολογία και φιλοσοφία στη Ρώμη, τη Σικελία και το Παρίσι μέχρι την ηλικία των 37 ετών. Στη συνέχεια αποσύρθηκε λόγω προβλημάτων υγείας, αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να γίνει ένας παραγωγικός συγγραφέας. Μεταξύ των πολλών βιβλίων του, συνέγραψε μια διάσημη ιστορία της Ισπανίας, το Historiae de rebus Hispaniae και το De Rege et regis Institutione (Περί του Βασιλιά και του βασιλικού θεσμού): το τελευταίο μας ενδιαφέρει εδώ περισσότερο καθώς περιλαμβάνει την πολιτική και οικονομική του θεωρία.
Ο Χουάν ντε Μαριάνα θεωρείται προάγγελος του μαρτζιναλισμού και της αυστριακής οικονομικής σχολής. Ο Μάρεϊ Ρόθμπαρντ τον αποκάλεσε «Ο λόγιος εξτρεμιστής» και δικαίως. Ο Μαριάνα πίστευε ότι η κυβέρνηση βασιζόταν στη λαϊκή συναίνεση και οποιεσδήποτε ενέργειες αντίκεινταν σε αυτήν, όπως η επιβολή νέων φόρων και η ιδιοποίηση ιδιωτικής περιουσίας, δικαιολογούσαν τη δολοφονία του βασιλιά, την οποία ονόμαζε τυραννοκτονία. Υποστήριξε το ελεύθερο εμπόριο και επιχειρηματολόγησε εναντιον της υποτίμησης του νομίσματος, την οποία καταδίκασε ως παρεμβατική στην αποτελεσματική λειτουργία της οικονομίας. Συχνά κρίθηκε αυστηρά από τους συναδέλφους του κληρικούς και τα βιβλία του απαγορεύτηκαν στη Γαλλία ως υπονομευτικά των θεμελίων του απολυταρχισμού. Ωστόσο, έζησε μια ζωή σχετικής ασφάλειας και πέθανε σε ηλικία 88 ετών το 1624. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του μπορείτε να διαβάσετε τη Βιογραφία του Χουάν ντε Μαριάνα από τον Jesus Huerta de Soto με τίτλο Biography of Juan de Mariana: The Influence of the Spanish Scholastics (1536-1624).
Η νομισματική θεωρία του Mariana έχει πολλές ενδιαφέρουσες πτυχές. Σχετικά με την υποτίμηση του νομίσματος μέσω της προσθήκης χαλκού σε χρυσά και αργυρά νομίσματα, λέει:
«Πάντα θεωρούσα εκείνους που υπόσχονται να μεταμορφώσουν τα μέταλλα με κάποια μαγική μέθοδο - να φτιάξουν ασήμι από μπρούτζο, και χρυσό από ασήμι - ως την πιο αναξιόπιστη κατηγορία ανθρώπων, όπως οι περιπλανόμενοι τσαρλατάνοι».
Ο Μαριάνα χρησιμοποιεί σκληρά λόγια εναντίον όσων προσπαθούν να χειραγωγήσουν την αξία του νομίσματος για να επιλύσουν οικονομικά προβλήματα. Ωστόσο, σήμερα τέτοιες πολιτικές έχουν εξαπλωθεί μεταξύ των κυβερνήσεων του κόσμου. Η υποτίμηση του νομίσματος σε κάποιον βαθμό χρησιμοποιείται συχνά για διάφορους λόγους, όπως για την τόνωση των εξαγωγών ή την αύξηση της βραχυπρόθεσμης απασχόλησης. Ο Μαριάνα θα αισθανόταν πολύ απογοητευμένος.
Ο Μαριάνα κάνει ακόμη μία ενδιαφέρουσα παρατήρηση βασισμένη στη θεωρία του για τα φυσικά δικαιώματα. Καθώς ο βασιλιάς δεν έχει καμία δικαιολογία να μπλέκει με την περιουσία των πολιτών του ή να επιβάλλει φόρους χωρίς τη συγκατάθεσή τους, το ίδιο ισχύει και για τον πληθωρισμό: «Είναι κι αυτός ένα είδος φόρου μέσω του οποίου αφαιρείται ένα ποσό από τις περιουσίες των υπηκόων». Αυτό μοιάζει πολύ με το απόφθεγμα που αργότερα θα διατύπωνε ο Μίλτον Φρίντμαν: «Ο πληθωρισμός είναι φορολογία χωρίς νομοθεσία».
Ο Μαριάνα εξηγεί ότι τα χρήματα έχουν δύο αξίες, την ενδογενή και την εξωγενή. Η πρώτη καθορίζεται από την ποιότητα και την ποσότητα του μετάλλου και η δεύτερη ορίζεται από το νόμο. Σε απλή γλώσσα, η ενδογενής αξία προέρχεται από την αγορά ενώ η εξωγενής από το κράτος. Και εδώ, ο Μαριάνα έχει μερικά σκληρά λόγια να πει για όσους αποσυνδέουν τις δύο αξίες:.
«Είναι ανόητος όποιος διαχωρίζει αυτές τις δύο αξίες έτσι ώστε η μετέπειτα νομική αξία να μην μένη προσκολλημένη στη φυσική αξία του χρήματος. Είναι άδικος όποιος διατάζει κάτι που συνήθως αποτιμάται πέντε να πωλείται γενικά για δέκα. Κανείς δεν πρέπει να επιχειρεί να το κάνει αυτό με κόπο ή αυστηρότητα».
Ο μόνος λόγος για τον οποίο είναι εύλογη η υποτίμηση του νομίσματος είναι ως έσχατη λύση σε περίπτωση πολέμου, όταν όλα τα άλλα μέσα πληρωμής του στρατού έχουν εξαντληθεί και η ανεξαρτησία του κράτους είναι αβέβαιη. Ακόμη και τότε, μόλις τελειώσει η κρίση, το νόμισμα θα πρέπει να αφεθεί να σταθεροποιηθεί ξανά στα προηγούμενα επίπεδα.
Υπάρχει ένα σημείο στο σκεπτικό του Juan de Mariana με το οποίο πρέπει να διαφωνήσω. Υποστήριξε ότι εάν χρησιμοποιούταν ένα παραστατικό νόμισμα, τότε κανείς δεν θα ήταν διατεθειμένος να ανταλλάξει αγαθά και υπηρεσίες γι’ αυτό, καθώς είναι εγγενώς άχρηστο, ένα απλό κομμάτι χαρτί. Μπορώ να αναγνωρίσω όλα τα προβλήματα που δημιουργούνται από την κακή νομισματική πολιτική, αλλά αμφιβάλλω ότι θα προέκυπτε τέτοιο χάος στην εμπορική δραστηριότητα από την υιοθέτησή της. Μετά από τόσα χρόνια εκτός του κανόνα του χρυσού, είναι εύλογο να πούμε ότι ο Μαριάνα υπερέβαλλε ως προς τις συνέπειες.
Θα κλείσω με τα ίδια λόγια που χρησιμοποίησε ο Μαριάνα για να κλείσει το δικό του δοκίμιο:
«Θα ήθελα να δώσω στους ηγεμόνες μια τελευταία συμβουλή: αν θέλετε το κράτος σας να είναι υγιές, μην αγγίζετε τα πρωταρχικά θεμέλια του εμπορίου – τις μονάδες βάρους, μέτρησης και νομισματοκοπίας. Μια πολυεπίπεδη απάτη κρύβεται πίσω από το πέπλο μιας γρήγορης λύσης».
*Ο Χρήστος Λούκας είναι οικονομικός δημοσιογράφος και το νεότερο μέλος της ελληνικής ομάδας της διεθνούς οικονομικής ολυμπιάδας το 2022 όπου κατέλαβε την τρίτη θέση. Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί από το Foundation for Economic Education, το Mises Institute, και το Adam Smith Works.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Μαϊου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
