Στις 16 Οκτωβρίου του 1066, σε ένα λιβάδι κοντά στο Χέιστινγκς, ο τελευταίος Αγγλοσάξωνας βασιλιάς της Αγγλίας μπορεί να δέχθηκε ένα βέλος στο μάτι του - μπορεί και όχι. Από αμνημονεύτων χρόνων, μαθητές που βαριούνται κοιτάζουν το Υφαντό του Μπαγιέ κι έτσι κι εσύ, αγαπητέ αναγνώστη, μπορεί αμυδρά να θυμάσαι το κομμάτι που φέρει την επιγραφή Harold Rex Interfectus Est. Για όσους από σας βαριόσασταν και τα Λατινικά, αυτό θα πει “Ο βασιλιάς Χάρολντ σκοτώθηκε”. Παρουσιάζει έναν κρανιοφόρο τύπο που φαίνεται να είχε ένα ατύχημα με μια πολύ μεγάλη οδοντοφλυφίδα, και κάποιον άλλο, παλουκωμένο στο έδαφος δίπλα σε έναν ιππέα. (Ίσως το CapX χρησιμοποιήσει αυτή την εικόνα σ’ αυτό το άρθρο. Εννιάμιση αιώνες σίγουρα αρκούν ώστε να έχουν λήξει τα δικαιώματα αντιγραφής).
Σε κάθε περίπτωση, οι λεπτομέρειες του τραυματισμού του Harold Godwinson είναι λιγότερο σημαντικές από την κρίση που προκάλεσε στις δύο πλευρές της Μάγχης ο θάνατός του. Οι Νορμανδοί θριάμβευσαν και η Αγγλία κατακτήθηκε. Παρά τα 955 χρόνια που έχουν περάσει, το 1066 και οι συσχετισμοί του ακόμη αντηχούν σήμερα στον μέσο Άγγλο περισσότερο απ’ ό,τι η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση, ο Εμφύλιος Πόλεμος, ή η Ένδοξη Επανάσταση. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζει ο ιστορικός George Garnett, καθώς κατά τη γνώμη του η νορμανδική κατάκτηση επέφερε “μια άνευ προηγουμένου μεγάλη και ραγδαία αλλαγή στην αγγλική ιστορία”. Η πολιτική και οικονομική πραγματικότητα της σημερινής Αγγλίας ακόμη διαμορφώνεται από εκείνους τους ενοχλητικούς εισβολείς εκ Γαλλίας.
Ο Γκάρνετ χαρακτηρίζει την Κατάκτηση ως μια “καθεστωτική αλλαγή”, και ο όρος αυτός αντανακλά τις βαθιές αλλαγές στη διακυβέρνηση, τη δομή και την οικονομία που έφερε η νορμανδική εισβολή. Η παλιά κυρίαρχη τάξη της Αγγλίας αποδεκατίστηκε και τα πάντα - από τη γλώσσα και την αρχιτεκτονική, μέχρι το πώς φαινόταν και ακουγόταν η Αγγλία - μεταμορφώθηκαν.
Πριν το 1066 η χώρα διοικούταν από κόμητες (earls), προύχοντες (ealdormen) και ιππότες (thegns) των οποίων η κυριαρχία μετρούσε αιώνες. Οι Νορμανδοί αντικατέστησαν τελείως αυτούς τους Αγγλοσάξωνες κυρίαρχους. Η Βίβλος του Ντούμσντεϊ- η περιεκτική επισκόπηση του Γουλιέλμου το 1086 που είχε ως στόχο να προσδιορίσει σε ποιον ανήκει τι και ποιος του χρωστά τι - υπογραμμίζει την έκταση των αλλαγών. Από τα περίπου 500 εξέχοντα άτομα που καταγράφονται στη Βίβλο ως μισθωτές του βασιλιά, μόνο οι 13 είχαν αγγλικά ονόματα, και από τους περίπου 7.000 υπομισθωτές, οι γηγενείς δεν ξεπερνούσαν το 10%.
Εξαιτίας ενός συνδυασμού από μάχες, υποχρεωτικές εξορίες ή εξαναγκαστικές υποταγές, αυτοί οι κόμητες και οι ιππότες έδωσαν τη θέση τους σε μια όχι και τόσο ευγενή, Νορμανδική ευγενή τάξη. Η “Αγγλία” παραπονιέται ο χρονικογράφος του 12ου αιώνα Γουλιέλμος του Μάλμσμπερι “έχει γίνει κατοικία ξένων… Δεν υπάρχει σήμερα Άγγλος κόμης, επίσκοπος ή ηγούμενος. Παντού νέα πρόσωπα απολαμβάνουν τα πλούτη της Αγγλίας και ροκανίζουν τα σωθικά της”. Γουλιέλμος του Μάλμσμπερι: ο Νάιτζελ Φάρατζ του 1130.
Αυτή η κατάληψη της εξουσίας είχε ως αποτέλεσμα την ευρεία αναδιανομή της γης και την αντικατάσταση των αγγλικών από τα λατινικά ως της γλώσσας των κρατικών και θρησκευτικών κειμένων. Ακόμη, διασφάλισε μια προνομιακή θέση για τους Νορμανδούς και τους απογόνους τους. Ο Gregory Clark από το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Davis, βρήκε ότι οι φοιτητές με νορμανδικά επώνυμα συνεχίζουν να υπερεκπροσωπούνται κατά 25% στην Οξφόρδη και το Κέιμπριτζ σε σύγκριση με άλλα γηγενή αγγλικά επώνυμα. Όπως επισημαίνει ο Sahil Mahtani, καθώς το Sutton Trust εκτιμά ότι οι απόφοιτοι αυτών των πανεπιστημίων κερδίζουν κατά μέσο όρο 400.000 λίρες περισσότερο από τους υπολοίπους κατά τη διάρκεια της ζωής τους, αυτή η νορμανδική κυριαρχία έχει οικονομικές συνέπειες στη σύγχρονη εποχή. Δεν χρειάζεται κανείς να συμφωνεί με την (όχι στα σοβαρά διατυπωμένη) πρόταση του Mahtani να καταβληθούν αποζημιώσεις αποκατάστασης στους απογόνους των Αγγλοσαξώνων για να αναγνωρίζει ότι το νορμανδικό προνόμιο υπάρχει.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε πάντως ότι η Αγγλία βγήκε ως ένα βαθμό κερδισμένη από την εισβολή των Νορμανδών. Όπως επισημαίνει ο Marc Morris, οι Νορμανδοί επεδίωξαν να τερματίσουν τον θεσμό της δουλείας που ανθούσε υπό τους Αγγλοσάξωνες. Οι δούλοι δεν είχαν περισσότερα δικαιώματα απ’ ό,τι τα ζώα στους αγρούς και το 1066 αποτελούσαν τουλάχιστον το 10% του πληθυσμού της Αγγλίας. Η δουλεία όμως είχε καταργηθεί στη Νορμανδία και ο Γουλιέλμος την κατήργησε και στην Αγγλία όταν ανέλαβε τον θρόνο. Η Βίβλος του Ντούμσντεϊ καταδεικνύει μια πτώση 25% στους αριθμούς των δούλων στο Έσσεξ κατά το διάστημα 1066-1086, και δεν υπάρχουν στοιχεία που να τεκμηριώνουν ότι συνέχιζε να υφίσταται και μετά τον 12ο αιώνα. Παρ’ όλα αυτά, οι Νορμανδοί ευθύνονται για την εισαγωγή της νεφελώδους ιδέας της φεουδαρχίας στην Αγγλία. Αυτή η μορφή υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και καταβολής φόρου υποτέλειας μείωσε τον αριθμό των ελεύθερων πολιτών στο Μπεντφορντσίαρ από 700 σε 90 κατά το διάστημα 1066-1086. Οι Νορμανδοί έδωσαν και οι Νορμανδοί πάλι πήραν πίσω.
Ακόμη, η νορμανδική κατάκτηση άλλαξε βαθιά το τοπίο της Αγγλίας. Προηγουμένως, τα κάστρα ήταν ένα σπάνιο θέαμα, αλλά τουλάχιστον 500 χτίστηκαν μέχρι το 1100. Οι πέτρινοι πύργοι που ενσωματώθηκαν σε κάποια από αυτά τα κάστρα ήταν πολύ μεγαλύτερη από την οποιαδήποτε κατασκευή των Ρωμαίων στην περιοχή. Μέσα σε μισό αιώνα, όλοι οι καθεδρικοί ναοί στην Αγγλία είχαν κατεδαφιστεί και ξαναχτιστεί στο νέο ρωμανικό ύφος. Η κλίμακά τους δεν είχε προηγούμενο. Το Γουίντσεστερ για παράδειγμα είχε τον μεγαλύτερο ναό βορείως των Άλπεων. Μολονότι μπορεί κανείς να θρηνεί για την απώλεια των παλαιών αγγλοσαξωνικών ναών που έστεκαν επί αιώνες - ο επίσκοπος Γούλφσταν του Γούστερ παραπονιούταν, σαν ένας Ρότζερ Σκρούτον του 11ου αιώνα ότι “εμείς οι τιποτένοι καταστρέφουμε το έργο των Αγίων, νομίζοντας με ασεβή υπερηφάνεια ότι το βελτιώνουμε” - δεν πρόκειται το χειρότερο παράδειγμα ανοικοδόμησης μετά από συγκρούσεις στην αγγλική ιστορία. Προσωπικά, εύκολα προτιμώ τους καθεδρικούς έναντι του τι συνέβη στο Κόβεντρι.
Όλα αυτά συνέβαλαν στην ευρύτερη αναδόμηση της αγγλικής οικονομίας. Ο προσανατολισμός του εμπορίου μετακινήθηκε από την Σκανδιναβία προς την ηπειρωτική Ευρώπη. Οι Edward Miller και John Hatcher από το Κέιμπριτζ υπογραμμίζουν ότι το αγγλικό εμπόριο επεκτάθηκε σε μέγεθος και αξία κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν το 1066. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά το μαλλί. Ο Economist ονόμασε αυτή την εξέλιξη “Brentry” - την είσοδο της Βρετανίας στις ευρωπαϊκές αγοράς που συνέπεσε με μια κάποια οικονομική άνθηση. Η Βίβλος του Ντούμσντεϊ καταδεικνύει ότι η νορμανδική κατάκτηση δεν επηρέασε ιδιαίτερα τον συνολικό πλούτο της Αγγλίας, και στις 13 από τις 26 κομητείες για τις οποίες υπάρχουν αξιοπρεπή δεδομένα, η αξία του πλούτου αυξήθηκε. Στα επόμενα διακόσια χρόνια, η οικονομία της Βρετανίας συνεχώς ενισχυόταν, με τον αριθμό των αγορών να υπερπενταπλασιάζεται μέχρι το τέλος του 12ου αιώνα και τον πληθυσμό να υπερδιπλασιάζεται και να φτάνει τα 6 εκατομμύρια.
Όλα αυτά όμως δεν πρέπει να δημιουργήσουν την εντύπωση μιας αχρείαστα ρόδινης εικόνας για την νορμαδική κατάκτηση. Παρά τους ισχυρισμούς του μέσου κορμπινιστή, το χάσμα βορρά-νότου στη σημερινή Βρετανία οφείλεται περισσότερο στον Γουλιέλμο τον Κατακτητή, παρά στη Μάργκαρετ Θάτσερ. Μέρη της Βόρειας Αγγλίας όπως η Νορθάμπρια και η Υόρκη είχαν εξίσου στενούς δεσμούς με τη Σκανδιναβία και τη Σκωτία όσο και με τη νότια Αγγλία. Δεν επρόκειτο να δεχθούν την νορμανδική κυριαρχία χωρίς να πολεμήσουν και σύντομα εξεγέρθηκαν. Ο βίαιος τρόπος με τον οποίο ο Γουλιέλμος κατέστειλε αυτή την εξέγερση έμεινε γνωστός ως ο “βασανισμός του Βορρά” (harrying of the North) με πάνω από 100.000 ανθρώπους να πιστεύεται ότι θανατώθηκαν. Η Βίβλος του Ντούμσντεϊ χαρακτηρίζει το ένα τρίτο των μεγάλων κτημάτων στις βόρειες κομητείες “ερειπωμένα”. Η Υόρκη έχασε πάνω από τον μισό πληθυσμό της και ο πλούτος στο Γιόρκσαϊρ μειώθηκε κατά δύο τρίτα. Όπως επισημαίνει ο Economist, μέχρι το 1086 κανένα μέρος της χώρας βορείως του Μπέρμινγχαμ δεν είχε άνω του μέσου όρου εισόδημα ανά νοικοκυριό.
Την επόμενη φορά που το Υπουργικό Συμβούλιο συνεδριάσει για να δώσει περιεχόμενο στην ιδέα της αναβάθμισης αυτών των περιοχών, θα ήταν χρήσιμο τα μέλη του να εξετάσουν την ιστορική φύση αυτών των βαθέων χασμάτων. Μολονότι οι νότιες περιοχές ήταν πλουσιότερες από τις βόρειες το 1066, οι πρώτες έφτασαν να είναι τέσσερις φορές πλουσιότερες από τις δεύτερες δύο δεκαετίες μετά. Με όρους πλούτου του μέσου κτήματος, η πλουσιότερη κομητεία ήταν επτά φορές πλουσιότερη από την φτωχότερη το 1066, αλλά η απόσταση διευρύνθηκε στις 18 φορές μέχρι το 1086. Μετά από 995, οι αρμόδιοι για την χάραξη πολιτικής, ακόμη αναζητούν τρόπους να κλείσουν αυτό το χάσμα. Ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής αξίζει το δεύτερο προσωνύμιό του (Γουλιέλμος ο Νόθος) για λόγους που υπερβαίνουν την αμφιλεγόμενη καταγωγή του.
- Ο William Atkinson είναι αρθρογράφος στο CapX.
- Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 14 Οκτωβρίου και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του CapX και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
