Του Mark J. Perry*
Σε ένα σημαντικό του άρθρο στο National Affairs με τίτλο “Innovation and Inequality” (Καινοτομία και Ανισότητα) το 2013 - ένα χρόνο πριν την κυκλοφορία του ευπώλητου βιβλίου του Thomas Piketty “Το Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα” - ο καθηγητής δικαίου στο Northwestern University, John O. McGinnis παρουσίασε κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες ως προς την ανισότητα των εισοδημάτων, την καινοτομία και την πρόοδο της τεχνολογίας. Παραθέτω την αρχή του άρθρου (η έμφαση είναι δική μου):
“Ο διάλογος για την ανισότητα είναι εδώ και καιρό ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της πολιτικής μας ζωής, και πολλές άλλες κοινωνικές και πολιτιστικές δυνάμεις ερμηνεύονται σήμερα υπ' αυτό το πρίσμα. Έχουμε μάλιστα φτάσει στο σημείο να κατανοούμε την πρόοδο της τεχνολογίας υπ' αυτό το πρίσμα: Πολλοί αναλυτές έχουν υποστηρίξει τα τελευταία χρόνια ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις συνήθως εντείνουν τις οικονομικές διαφορές, καθώς η τεχνολογία αυξάνει δυσανάλογα τα εισοδήματα εκείνων που έχουν τις περισσότερες δυνατότητες να την εκμεταλλευθούν Έτσι, οι αναλυτές αυτοί λένε ότι η τεχνολογική καινοτομία είναι μοχλός ανισότητας.
Αλλά αυτή η ανάλυση είναι ατελής και έχει λάθος προσανατολισμό. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της τεχνολογίας στην αμερικανική οικονομία δεν είναι η κατασκευή περισσότερων εκατομμυριούχων, αλλά η δημιουργία μιας συνεχούς ροής νέων ιδεών και προϊόντων που γρήγορα απολαμβάνουν οι πάντες. Όταν σερφάρουμε στο διαδίκτυο ή χρησιμοποιούμε τις κινητές συσκευές μας, απολαμβάνουμε την αξία πολλών εκατοντάδων ιδεών και καινοτομιών. Αυτές οι ιδέες - και όχι οι σπάνιοι υλικοί πόροι που απαιτούνται για να κατασκευαστεί μια θήκη ενός tablet ή για να μεταφερθούν πακέτα πληροφορίας από το ένα μέρος στο άλλο - είναι που συνιστούν το μεγαλύτερο μέρος της αξίας που προστίθεται στις ζωές μας από αυτές τις συσκευές στα χέρια μας.
Η οικονομική αξία συνεπώς αυξάνεται ολοένα και περισσότερο όχι από υλικά πράγματα, αλλά από την πληροφορία που διατάσσει την ύλη. Και η πληροφορία μπορεί να διαμοιραστεί εξίσου κατά τρόπους που απλώς δεν είναι εφικτοί σε ό,τι αφορά τα υλικά αγαθά. Στην εποχή της πληροφορίας, απολαμβάνουμε μια ολοένα και μεγαλύτερη πρόσβαση σε μια κοινή δεξαμενή ιδεών, η οποία παράγει περισσότερη αξία και κατανάλωση για όλους μας, μετριάζοντας σημαντικά τις συνέπειες της άνισης ώθησης που δίνει η τεχνολογία στα εισοδήματα.
Η αλλαγή αυτή έχει σημαντικές συνεπαγωγές στον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε την ανισότητα. Οι υλικοί πόροι είναι μηδενικού αθροίσματος: Δεν είναι δυνατόν το ίδιο βαρέλι αργού πετρελαίου ή το ίδιο στρέμμα γης να ανήκει ταυτόχρονα σε πέντε διαφορετικούς ανθρώπους. Ομοίως περιορισμένη είναι και η χρήση αυτών των πόρων. Ένα βαρέλι πετρελαίου δεν μπορεί να ζεστάνει ταυτόχρονα χιλιάδες σπίτια και να κινήσει εκατομμύρια αυτοκίνητα σε διαφορετικές ηπείρους.
Οι ιδέες και η πληροφορία όμως διαφέρουν ριζικά. Ένας άπειρος αριθμός ανθρώπων μπορεί να έχει πρόσβαση στην ίδια πληροφορία και στη συνέχεια να την χρησιμοποιήσει σε αμέτρητες διαφορετικές εφαρμογές ταυτόχρονα. Και η επιτάχυνση του ρυθμού της τεχνολογικής αλλαγής ρίχνει τα κόστη αυτών των προϊόντων που βασίζονται στην πληροφορία - τα ρίχνει μάλιστα τόσο πολύ ώστε κάποια προϊόντα (για παράδειγμα πολλές εφαρμογές υπολογιστών και ένα ολοένα και αυξανόμενο ποσοστό των ευκαιριών για εκπαίδευση μέσω του διαδικτύου) γρήγορα να γίνονται ουσιαστικά δωρεάν.
Το γεγονός ότι οι ιδέες μπορούν να διαμοιραστούν εξίσου κατά τρόπο ανέφικτο για τα υλικά αγαθά, καθώς και το γεγονός ότι η τεχνολογία καθιστά τις ιδέες ολοένα και περισσότερο κινητήρια δύναμη της κοινωνίας και της οικονομίας μας, σημαίνει ότι οι συνθήκες ζωής μας είναι πιο ίσες απ' ό,τι θα συμπέραινε κανείς μελετώντας τα συμβατικά μέτρα για τα εισοδήματα. Και στο βαθμό που η ανισότητα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω της δημόσιας πολιτικής, η αναγνώριση αυτών των δεδομένων θα μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε πιο υποσχόμενες λύσεις - πολιτικές για την ενίσχυση της καινοτομίας και τη βελτίωση της εκπαίδευσης, αντί για την απλή μεταφορά πόρων από τη μια ομάδα στην άλλη. Έτσι, θα είναι καλύτερο για μας να μη σκεφτόμαστε την τεχνολογία υπό το πρίσμα της ανισότητας, αλλά την ανισότητα υπό το πρίσμα της τεχνολογίας”.
Και ο καθηγητής McGinnis κλείνει το άρθρο του μ' αυτές τις σκέψεις:
“Οι διαφορές στα εισοδήματα μας λένε σήμερα λιγότερα απ' ό,τι πριν για τις διαφορές στις πραγματικές συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Και δεν έχουμε ακόμη πλήρως καταλάβει και εξηγήσει τις τεράστιες δυνατότητες της τεχνολογίας να αλλάξει ταυτόχρονα τις ζωές τόσο των πλουσίων, όσο και των φτωχών.
Ακόμη και όταν ξεκινάμε να εξετάσουμε από κοινού την τεχνολογία και την ανισότητα, τις περισσότερες φορές κάνουμε το ανάποδο απ' ό,τι πρέπει - σκεφτόμαστε τα αποτελέσματα της τεχνολογίας βάσει του ποιος έχει τα χρήματα που απαιτούνται για να αποκτήσει πρόσβαση σ' αυτά. Στην πραγματικότητα, οι σημαντικότερες τεχνολογίες του προηγούμενου μισού αιώνα κατά κανόνα έκαναν το χρήμα λιγότερο - και όχι περισσότερο - σημαντικό, και έγιναν διαθέσιμες με πιο ευρύ και γρήγορο τρόπο από ποτέ άλλοτε.
Σήμερα οι ιδέες αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία έναντι των πραγμάτων, και οι πληροφορία έχει συχνά μεγαλύτερη αξία από την χειροπιαστή περιουσία. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι Αμερικανοί από διαφορετική προέλευση και σε διαφορετικές τάξεις έχουν το, ισχυρότερο από ποτέ, κοινό συμφέρον να προωθούν την καινοτομία. Μια κοινωνία με τεχνολογία που προοδεύει είναι μια τεχνολογία στην οποία ο καθένας μπορεί τάχιστα να δρέψει τους καρπούς που παράγονται από τους πιο τεχνολογικά και επιχειρηματικά ταλαντούχους ανάμεσά μας. Περισσότερο από ποτέ άλλοτε, η οικονομία μας μπορεί να είναι ένα παίγνιο θετικού αθροίσματος, όπου τα κέρδη για κάποιους, τάχιστα αποδίδουν οφέλη για όλους”.
Κατακλείδα: Ο καθηγητής McGinnis κάνει μια πολύ σημαντική συνεισφορά στο διάλογο για την ανισότητα των εισοδημάτων, την οποία συνοψίζω ως εξής:
Στον 21ο αιώνα, την εποχή της παγκόσμιας πληροφορίας, η καινοτομία, ο επιχειρηματικός καπιταλισμός, και οι τεχνολογικές εξελίξεις παράγουν περισσότερο πλούτο από ποτέ άλλοτε για τους πιο οραματιστές και ταλαντούχους επιχειρηματίες που είναι διατεθειμένοι να αναλάβουν ρίσκο στην κοινωνία μας. Η δημιουργία αυτού του τεράστιου νέου επιχειρηματικού πλούτου συγκεντρώνεται σήμερα δυσανάλογα στην τάξη της ιδιοφυούς καινοτομίας (Bill Gatew, Mark Zuckerberg, Jeff Bezos, Steve Jobs κτλ), εξέλιξη που επιδεινώνει την ανισότητα, αν την μετρήσουμε ως τον εισοδηματικό ή χρηματικό πλούτο. Αλλά αυτή τη “συνεχή ροή νέων ιδεών και προϊόντων” από την καινοτομία (Facebook, Amazon, Apple, Microsoft) πλέον “γρήγορα την απολαμβάνουν όλοι” συχνά λόγω του ότι αυτά τα νέα και καινοτόμα προϊόντα και οι υπηρεσίες “γρήγορα γίνονται ουσιαστικά δωρεάν διαθέσιμα”.
Για να το διατυπώσω διαφορετικά, ποτέ προηγούμενως στην ιστορία οι διαφορές στο χρηματικό εισόδημα δεν μας έλεγαν λιγότερα για τις διαφορές στις πραγματικές συνθήκες ζωής απ' ό,τι στη σημερινή εποχή της ψηφιακής πληροφορίας. Ή αλλιώς, ποτέ πριν στην ιστορία η ανισότητα των εισοδημάτων δεν είχε λιγότερη σημασία απ' ό,τι στο σημερινό κόσμο της τεχνολογίας, έναν κόσμο γεμάτο από πληροφορία και δωρεάν ή σχεδόν δωρεάν αγαθά και υπηρεσίες. Παρά την αυξανόμενη ανισότητα εισοδημάτων και πλούτο (αν μάλιστα ισχύει αυτό), η ισότητα στην κατανάλωση πιθανότατα ποτέ δεν υπήρξε μεγαλύτερη από σήμερα. Για παράδειγμα, σχεδόν καθεμιά από τις τεχνολογίες που είναι σήμερα διαθέσιμες στον Warren Buffett ή τον Tim Cook (οι υπολογιστές, το διαδίκτυο, το GPS, η ασύρματη επικοινωνία, το Facebook, το Spotify, τα smartphone, το Amazon Prime, το Netflix, το Google κλπ) είναι εξίσου διαθέσιμες στο μέσο άτομο στην Αμερική, συνήθως μάλιστα με ουσιαστικά μηδενικό κόστος.
Πρέπει να ευχαριστήσουμε τον καθηγητή McGinnis γι' αυτή την εξαιρετική συνεισφορά του στο διάλογο για την ανισότητα των εισοδημάτων και την σχέση που έχει η καινοτομία και η τεχνολογία μ' αυτή. Σύμφωνα με τον Piketty, η συγκέντρωση και η άνιση κατανομή του πλούτου οδηγεί σε κοινωνική και οικονομική αστάθεια. Η λύση; Προοδευτικοί φόροι στον πλούτο για να μειωθεί η ανισότητα και να εμποδιστεί ο έλεγχος της τεράστιας πλειονότητας του πλούτου από μια μικροσκοπική μειονότητα. Η κατανόηση ότι η συγκέντρωση του πλούτου μπορεί να συμβεί ταυτόχρονα με την σημαντική αύξηση της ισότητας στην κατανάλωση, θα σημάνει ότι η προοδευτική φορολόγηση του πλούτου μπορεί και να μην χρειάζεται. Και όταν σκεφτεί κανείς ότι η αύξηση της ανισότητας από την πρόοδο της τεχνολογίας μπορεί στην πραγματικότητα να είναι η κινητήρια δύναμη για την εξίσωση της κατανάλωσης, η επιβολή τιμωρητικών φόρων στις δυνάμεις της επιχειρηματικότητας οι οποίες λειτουργούν ως μοχλός της καινοτομίας μπορεί να αποδώσει τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα και να οδηγήσει σε αύξηση της ανισότητας στην κατανάλωση.
*Ο Mark J. Perry είναι ερευνητής στο ΑΕΙ και ταυτόχρονα καθηγητής οικονομικών και χρηματοπιστωτικής στο Flint campus του Πανεπιστημίου του Michigan. Είναι γνωστός κυρίως ως ο δημιουργός και υπεύθυνος σύνταξης του δημοφιλούς οικονομικού μπλογκ Carpe Diem. Στο ΑΕΙ, ο Perry γράφει για ζητήματα οικονομίας και χρηματοπιστωτικής για τo American.com και το μπλογκ AEIdeas.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 31 Μαρτίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute (AEI) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
