Του Barry Brownstein
Ο A.J. Jacobs θέλει να μάθουμε πως ο πρωινός μας καφές είναι ένα θαύμα ανθρώπινης συνεργασίας. Όπως γράφει στο βιβλίο του με τίτλο Thanks A Thousand: A Gratitude Journey (Χίλια ευχαριστώ: Ένα ταξίδι ευγνωμοσύνης): “Το θαύμα αυτό που αντικρίζω είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας χιλιάδων ανθρώπων σε δεκάδες χώρες”. Και συνεχίζει:
“Χρειάστηκε η συνδυασμένη εργασία καλλιτεχνών, χημικών, πολιτικών, μηχανικών, βιολόγων, μεταλλωρύχων, συσκευαστών, λαθρεμπόρων και βοσκών. Χρειάστηκαν αεροπλάνα, καράβια, φορτηγά, μοτοσυκλέτες, παλέτες και ώμοι. Χρειάστηκαν εκατοντάδες υλικά - ατσάλι, μαλλί, άζωτο, πυρίτιο, υπεριώδες φως, εκρηκτικά και λιπάσματα από περιττώματα νυχτερίδων”.
Σε ολόκληρο τον κόσμο πάνω από δύο δισεκατομμύρια φλυτζάνια καφέ καταναλώνονται καθημερινά, και πάνω από 125 εκατομμύρια άνθρωποι απασχολούνται στον κλάδο του καφέ. Όλη αυτή η οικονομική δραστηριότητα συμβαίνει χωρίς την κατεύθυνση κάποιου ιθύνοντος νου.
Ευγνωμοσύνη για όσα δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε μόνοι μας
Ο Jacobs συνειδητοποίησε ότι η ευγνωμοσύνη έλειπε από τη ζωή του. Παρατήρησε ότι η “ελλειμματική νοοτροπία” του συχνά του γεννούσε μια άθλια διάθεση:
“Θα ξεχάσω τα εκατοντάδες πράγματα που πάνε καλά κάθε μέρα και θα εστιάσω στα τρία ή τέσσερα που πάνε στραβά. Υπολογίζω ότι είμαι συνηθισμένος να αισθάνομαι από ήπιο ως έντονο θυμό για πάνω από το 50% των ωρών που είμαι ξύπνιος”.
Βλέποντας ότι αυτή η “αρνητική προκατάληψη” ήταν ένας “άθλιος τρόπος να ζω”, ο jacobs αποφάσισε να ευχαριστήσει τουλάχιστον χίλιους ανθρώπους που εμπλέκονται στην παραγωγή του πρωινού του καφέ - από τον μπουφετζή που του τον ετοιμάζει μέχρι τον καλλιεργητή στην
Κολομβία.
Ο Jacobs πήρε συνεντεύξεις από τους ανθρώπους που ευχαρίστησε. Εκεί, οι άνθρωποι αυτοί έγιναν κάτι περισσότερο από αόρατα αντικείμενα που υπάρχουν στη γη για να ικανοποιούν τις ανάγκες τους. Έμαθε ότι η εργαζόμενη στην καφετέρια της γειτονιάς του δυσκολευόταν να
κρατηθεί στα πόδια της καθ’ όλη τη βάρδια της - είχε συντρίψει τα πόδια της σε ένα ατύχημα.
Όταν επισκέφθηκε ένα χαλυβουργείο, έμαθε πόσο δύσκολες και επικίνδυνες είναι αυτές οι δουλειές: “Υπάρχει συχνά η μυρωδιά από θειάφι στο εργοστάσιο, μια μυρωδιά που ποτίζει τα μαλλιά και τα ρούχα των εργατών και αναδύεται από τους πόρους τους όταν ιδρώνουν”.
Εξειδικευμένη γνώση
Μετά τη συνομιλία του με τον Εντ, τον αγοραστή του καφέ για την καφετέρια της γειτονιάς του, ο Jacobs έγραψε:
“Μπορεί να μην κατανοώ πλήρως τις λεπτομέρειες, αλλά σε κάποιο επίπεδο γνωρίζω ότι η σοφία του Εντ να επιλέγει τους καλύτερους κόκκους καφέ με ωφελεί. Το γεγονός ότι ο Εντ νοιάζεται τόσο βαθιά για τον καφέ μου είναι μέρος του λόγου που εγώ δεν χρειάζεται να σκεφτώ καθόλου γι’ αυτόν. Αυτός είναι ένας από τους σημαντικότερους λόγους που είναι τόσο δύσκολο να διατηρήσει κανείς την ευγνωμοσύνη του, που αυτό χρειάζεται τόσο πολύ και τόσο συνειδητή προσπάθεια: αν κάτι γίνεται για μας καλά, η διαδικασία πίσω από αυτό είναι σε
μεγάλο βαθμό αόρατη”.
Αναρωτηθήκατε ποτέ πώς καβουρδίζεται ο καφές; Άραγε ρίχνει κανείς τους κόκκους στη μηχανή για τους βγάλει όταν χτυπήσει το ξυπνητήρι; Καμία σχέση, όπως εξηγεί ο Jacobs:
“Δεν ανάβει κανείς απλώς τη μηχανή στους 350 βαθμούς για να πάει μετά να λύσει ένα σταυρόλεξο, όπως εξηγεί ο καβουρδιστής. Για να παραχθεί ο τέλειος καφές, σε καθένα από τα δώδεκα λεπτά του κύκλου του καβουρδίσματος η θερμοκρασία πρέπει να είναι διαφορετική.
Χρειάζεται κάποιος να γυρίσει τα κουμπιά, ένας υπάλληλος που θα παρακολουθεί τη διαδικασία κάθε δευτερόλεπτο”.
Καθώς ο Jacobs κάνει το αόρατο, ορατό μας διδάσκει τους λόγους που μας λείπει η ευγνωμοσύνη. Καθώς τις περισσότερες φορές οι προσδοκίες μας εκπληρώνονται, δεν εκτιμάμε το θαύμα της ανθρώπινης συνεργασίας.
Τα οφέλη της ευγνωμοσύνης
Η ευγνωμοσύνη, μαζί με την αγάπη για μάθηση, είναι τα χαρακτηριστικά που προβλέπουν αποτελεσματικότερα την συναισθηματική ευεξία. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Scientific American βρήκε ότι η ευγνωμοσύνη προβλέπει αποτελεσματικότερα την ευεξία απ’ ό,τι 24 άλλα χαρακτηριστικά, μεταξύ των οποίων η ταπεινότητα, η ελπίδα, η αγάπη, η ικανότητα συγχώρεσης, η ειλικρίνεια και η ευγένεια.
Ο Robert Emmons είναι ένας από τους κορυφαίους ερευνητές της ευγνωμοσύνης στον κόσμο. Στο βιβλίο του με τίτλο The Little Book of Gratitude γράφει:
“Η ευγνωμοσύνη στη ζωή είναι εφικτή μόνο όταν συνειδητοποιήσουμε ότι άλλοι άνθρωποι και φορείς κάνουν πράγματα για μας που δεν μπορούμε να τα κάνουμε μόνοι μας. Η ευγνωμοσύνη πηγάζει από δύο στάδια διαδικασίας της πληροφορίας - την επιβεβαίωση και την αναγνώριση. Επιβεβαιώνουμε το καλό και πιστώνουμε σε άλλους ανθρώπους την πραγματοποίησή του. Είμαστε ευγνώμονες όταν αναγνωρίζουμε ότι η πηγή του καλού βρίσκεται έξω από μας”.
Αν περιμένετε να ευθυγραμμιστούν τα άστρα σας πριν αισθανθείτε περισσότερη ευγνωμοσύνη, τότε έχετε αναστρέψει τη σχέση αιτίας και αποτελέσματος. Ο Jacobs παραθέτει τα λόγια του βενεδικτίνου μοναχού David Steindl-Rast: “Δεν οδηγεί η ευτυχία στην ευγνωμοσύνη. Η ευγνωμοσύνη οδηγεί στην ευτυχία”.
Ο Jacobs μίλησε με τον ψυχολόγο του πανεπιστημίου Columbia, Scott Barry Kaufman, ο οποίος του εξήγησε ότι “η ευγνωμοσύνη μπορεί να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον χρόνο και να τον επιβραδύνει. Μπορεί να διαλύσει τις μικρές ενοχλήσεις της ζωής μας, τουλάχιστον για μια στιγμή”.
Κάποιοι, όπως η Barbara Ehrenreich στο άρθρο της στους New York Times, πιστεύουν πως το αίσθημα της ευγνωμοσύνης εμποδίζει τους ανθρώπους από το να αισθανθούν “αλληλεγγύη” με τους λιγότερο τυχερούς. Οι ευγνώμονες άνθρωποι μπορεί να είναι “μπούφοι” (chumps)
γράφει η Ehrenreich, αν αισθάνονται ευγνωμοσύνη για πλούσιους επιχειρηματίες.
Η ακαδημαϊκή έρευνα καταδεικνύει ότι η Ehrenreich είναι τελείως λάθος. Όπως είπε ο Kaufman στον Jacobs: “Οι έρευνες καταδεικνύουν ότι οι άνθρωποι είναι πιο γενναιόδωροι και κοινωνικοί όταν αισθάνονται ευγνωμοσύνη”.
Σημειώστε το, αντίπαλοι του καπιταλισμού: όταν οι άνθρωποι αισθάνονται ευγνωμοσύνη για επιχειρηματίες που πλουτίζουν τις ζωές τους, γίνονται περισσότερο κι όχι λιγότερο γενναιόδωροι.
Το καπάκι και το μανίκι
Καθώς δεν πίνω καφέ, δεν θα μπορούσα να φανταστώ πόσο σημαντικό είναι το καπάκι σ’ ένα ποτήρι καφέ “για έξω”. Ο Jacobs γράφει: “Όταν αναζητήσω στο google το όνομα στο καπάκι - ”Viora”- ανακαλύπτω ότι πίνω τον καφέ μου μέσα από ένα κάλυμμα-σουπερστάρ. Η Viora
είναι μια μικρή και νέα εταιρία, αλλά έχει αναφερθεί σε τεχνικές εκδόσεις όπως το Wired και το Gizmodo. Είναι κάτι σαν το Tesla του κόσμου των καπακιών”.
Τα καπάκια Viora είναι ανώτερης ποιότητας γιατί μιμούνται την εμπειρία του να πίνει κανείς από ένα κεραμικό καπάκι. Οι καφετέριες αναζητούν καπάκια ανώτερης ποιότητας γιατί έτσι βελτιώνεται η εμπειρία των πελατών τους. Όπως έμαθε ο Jacobs “όπως συμβαίνει με σχεδόν οτιδήποτε θεωρώ δεδομένο, οι άνθρωποι έχουν επενδύσει απίστευτα πολλή σκέψη και φροντίδα στην κατασκευή αυτού του επιφανειακά ασήμαντου κομματιού πλαστικού”.
Ο εφευρέτης του καπακιού Viora εξήγησε στον Jacobs τις επιχειρηματικές του δυσκολίες: Κανείς δεν ήθελε να κατασκευάσει αυτή την τρύπα με το περίεργο σχήμα. Όλοι του έλεγαν ότι δεν μπορεί να γίνει.
Οι επιχειρηματίες όμως όπως ο Viora επιμένουν για να απαντήσουν στις ανάγκες των καταναλωτών τους.
Ο Jacobs, μαθαίνοντας για τα καπάκια άρχισε να εκτιμά “όλα τα άλλα μικρά κρυμμένα αριστουργήματα βιομηχανικού σχεδιασμού στη ζωή μου”.
Τι να πούμε για το μανίκι του ποτηριού του καφέ που δεν αφήνει το χέρι σας να ζεσταθεί υπερβολικά; Το μανίκι αυτό είναι μια σχετικά νέα έλευση στην εμπειρία του καφέ. Το πρώτο μανίκι, το Java Jacket, έφτασε στην αγορά το 1992. Ο Jacobs άρχισε να αναλογίζεται την
περιπλοκότητα του “απλού” αυτού μανικιού:
“Όταν αναλογίζομαι τον αριθμό όσων αξίζουν την ευγνωμοσύνη μου, αρχίζω να ζαλίζομαι. Υπάρχουν οι άνθρωποι στο εργοστάσιο χαρτιού όπου φτιάχνεται το χαρτόνι. Οι μεταλλουργοί που κατασκευάζουν τα πριόνια που χρησιμοποιούν οι υλοτόμοι. Οι μεταλλωρύχοι που
εξορύσσουν τον σίδηρο που μετατρέπεται σε ατσάλι για τα πριόνια.
Οι ομοιότητες με το “I, Pencil”
Αν νομίζετε ότι το βιβλίο του Jacobs μοιάζει με μια εκτεταμένη εκδοχή του “Ι, Pencil”, έχετε δίκιο. Καθώς ακόμη ο Jacobs έγραφε το βιβλίο του, ένας φίλος του του έστειλε ένα αντίτυπο του “I, Pencil”. Ο Jacobs παρατήρησε: “Όταν άρχισα να διαβάζω αυτό το δοκίμιο, εντυπωσιάστηκα από το πόσο πολύ έμοιαζε με το δικό μου εγχείρημα για τον καφέ - η διαφορά ήταν μόνο η ευγνωμοσύνη και η καφεΐνη”.
Ο Jacobs δεν διάβασε υπερβολικά προσεκτικά τον Leonard Read - του διέφυγε η ευγνωμοσύνη που διαποτίζει όχι μόνο το “I, Pencil”, αλλά και όλα τα γραπτά του Read. Στην αρχή του “I, Pencil”, ο Read δίνει στο μολύβι φωνή, και λέει: “Δυστυχώς, όσοι με χρησιμοποιούν με
θεωρούν δεδομένο, σαν να ήμουν κάτι που απλώς συνέβη χωρίς ιστορία πίσω μου”.
Από την οπτική του μολυβιού, ο Read δείχνει στον αναγνώστη δυνάμεις μεγαλύτερες από τις αντιληπτικές ικανότητες του μυαλού μας - τα θαύματα της αυθόρμητης ανθρώπινης συνεργασίας που καθιστούν εφικτή τη σύγχρονη ζωή μας.
Εντελώς διαφορετικά από τον Read, o Jacobs συμπεραίνει το εξής: “Είχα την αντίθετη αντίδραση. Βρήκα ότι το να ιχνηλατήσει κανείς τις απαρχές του μολυβιού ή του φλιτζανιού καφέ μας δείχνει ότι χρειαζόμαστε έξυπνους και οραματιστές πολιτικούς για να μας βοηθήσουν”.
Ξανά και ξανά, το ταξίδι της εμπιστοσύνης που περιγράφει ο Jacobs αποκαλύπτει ότι οι εταιρίες καθώς επιδιώκουν τα κέρδη, οδηγούνται στην εξυπηρέτηση των συμφερόντων του καταναλωτή. Μη διακρίνοντας το πραγματικό δίδαγμα αυτού του ταξιδιού, ο Jacobs γράφει: “Υποστηρίζω μια μακρόπνοη σκέψη που θα εξισορροπεί τη δίψα των μετόχων για άμεσα κέρδη”.
Η πίστη στους οραματιστές του κράτους όμως φαίνεται κάτι το υποχρεωτικό στον Jacobs και όχι μια βαθιά επεξεργασμένη ιδέα. Θα του εξηγούσα ότι οραματιστές του κράτους που διά της σοφίας τους μας οδηγούν στο μέλλον δεν υπάρχουν. Θα του εξηγούσα επίσης γιατί οι διακηρυγμένες καλές προθέσεις των πολιτικών δεν έχουν σημασία καθώς το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να στέκονται εμπόδιο.
Ο Read χρησιμοποιεί την παρακάτω πρόταση δύο φορές στο “I, Pencil”: “Αν μπορέσετε να συνειδητοποιήσετε το θαύμα που συμβολίζω, τότε θα μπορέσετε να συμβάλετε στη διάσωση της ελευθερίας που δυστυχώς η ανθρωπότητα σήμερα χάνει”. Ο Jacobs ίσως θα χρειάζεται να
ξαναδιαβάσει το βιβλίο του. Υποψιάζομαι ότι το βιβλίο του Jacobs μπορεί να ενσταλλάζει στον αναγνώστη μια βαθύτερη πίστη στο τι μπορει να πετύχουν οι ελεύθεροι άνθρωποι. Ο Read γράφει: “Διότι, αν κάποιος συνειδητοποιεί το πώς αυτές οι τεχνογνωσίες μπαίνουν σε σειρά με φυσικό, αυτόματο τρόπο διαμορφώνοντας δημιουργικά και παραγωγικά σχέδια που απαντούν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ανθρώπων - δηλαδή, χωρίς εξαναγκασμό από το κράτος ή από κάποιον άλλο ιθύνοντα νου - τότε θα αποκτήσει ένα απολύτως αναγκαίο συστατικό της ελευθερίας: την πίστη στους ελεύθερους ανθρώπους. Η ελευθερία δεν είναι δυνατή χωρίς αυτή την πίστη”.
Παρά το γεγονός ότι ο Jacobs αισθάνεται ότι πρέπει να πλέξει κι ένα εγκώμιο στο κράτος, το Thanks a Thousand: A Gratitude Journey είναι μια υπέροχη μελέτη περίπτωσης ως προς το πώς οι ελεύθεροι άνθρωποι συνεργάζονται, χωρίς διευθυντικη ηγεσία, για να βελτιώσουν τις ζωές όλων μας.
--
Ο Barry Brownstein είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών και ηγεσίας στο Πανεπιστήμιο της Βαλτιμόρης. Είναι συγγραφέας του βιβλιου The Inner-Work of Leadership. Για να λαμβάνετε τα κείμενά του, εγγραφείτε στο Mindset Shifts.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 6 Ιανουαρίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ -Μάρκος Δραγούμης.
