Του AJ Skiera
Η Ουκρανία είναι η μόνη δημοκρατική χώρα στον κόσμο όπου οι ιδιοκτήτες γης δεν έχουν το έννομο δικαίωμα να αποχωριστούν την ιδιοκτησία τους. Στο περίεργο πολιτικό περιβάλλον της χώρας ένας κωμικός εξελέγη Πρόεδρος της Ουκρανίας τον Μάιο, και το νέο του πολιτικό κόμμα μόλις κέρδισε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο.
Με 32 εκατομμύρια εκτάρια καλλιεργήσιμης γης, η μεγαλύτερη σε έκταση χώρα στην Ευρώπη έχει τώρα την ευκαιρία να διορθώσει μια από τις πιο δηλητηριώδεις παρακαταθήκες του κομμουνισμού.
Η κατάσταση των ιδιοκτητών γης
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Ιλλινόι, περιτριγυρισμένος από ατελείωτα χωράφια με καλαμπόκι. Από τότε που έφυγα από το σπίτι μου, δεν είχα δει τόσο καλαμπόκι μέχρι το πρόσφατο ταξίδι μου στην Ουκρανία. Και πριν από το ταξίδι αυτό, ποτέ δεν είχα σκεφτεί σε ποιον ανήκει η γη όπου καλλιεργούταν το καλαμπόκι στην πατρίδα μου.
Πήγα στην Ουκρανία για να μάθω περισσότερα για το μορατόριουμ που ισχύει εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες στη χώρα για την πώληση αγροτικής γης και τους ανθρώπους που αγωνίζονται για την κατάργησή του. Μίλησα με τους κατοίκους χωριών στη Βέλικα Σολτάνιβκα που μοσχθούσαν στο παρελθόν σε ένα συλλογικό αγρόκτημα και τους δόθηκε γη μετά την πτώση του σοβιετικού συστήματος ως ένα είδος αποζημίωση για τα χρόνια του κόπου τους. Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι η Τατιάνα, της οποίας ο πατέρας εργάστηκε για 50 χρόνια σε ένα συλλογικό αγρόκτημα και ο άνδρας της είναι ασθενής. Η Τατιάνα νοικιάζει τα πέντε εκτάριά της για λιγότερα από χίλια δολάρια τον χρόνο, ποσό μάλιστα που είναι περίπου το διπλό από το σύνηθες.
Οι άνθρωποι στους οποίους μίλησα ήταν λίγοι από τα σχεδόν επτά εκατομμύρια ανθρώπους στους οποίους εκχωρήθηκε γη μ' αυτό τον τρόπο από το ουκρανικό κράτος και τους απαγορεύεται να την πουλήσουν. Η πολιτική αυτή σχεδιάστηκε για να “βοηθήσει” αυτούς τους αγρότες. Αν κανείς δεν μπορεί να πουλήσει, τότε κανείς δεν θα πιεστεί από εταιρίες ή ξένα συμφέροντα να αποχωριστεί την ιδιοκτησία του. Υπήρξαν όμως απρόβλεπτες συνέπειες: πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους δεν είχαν πρόσβαση σε πίστωση ή εργαλεία για να δουλέψουν αποτελεσματικά τη γη. Έτσι, μεγάλο μέρος της έμεινε αναξιοποίητο, ή νοικιάζεται για πενιχρά ποσά.
Αυτοί οι ιδιοκτήτες γης έχουν πια μεγαλώσει. Κάποιοι έχουν βγει στη σύνταξη. Σχεδόν ένα εκατομμύριο απ' αυτούς έχει ήδη πεθάνει. Η πλειονότητα όσων απομένουν - και σίγουρα οι ιδιοκτήτες γης με τους οποίους μίλησα - απλώς θέλουν να μπορούν να πουλήσουν τη γη τους. Σε όσους είχαν εργαστεί σε κρατικά εργοστάσια δόθηκαν μετοχές που μπορούσαν να πουλήσουν. Γιατί λοιπόν οι αγρότες αποκλείονται από την ίδια ευκαιρία και την άσκηση των δικαιωμάτων τους;
Κάποιοι ιδιοκτήτες γης μπορούσαν να πουλήσουν αγροτικά μηχανήματα ή ζώα που έτυχε να βρίσκονται στα κομμάτια γης που τους εκχωρήθηκαν, αλλά όχι τη γη αυτή. Οι λιγότερο τυχεροί λαμβάνουν πενιχρά ποσά από μικροκαλλιεργητές και αγροτικές εταιρίες ως ενοίκια, που μερικές φορές φτάνουν τα 50 δολάρια τον χρόνο. Η πληρωμή μάλιστα δεν γίνεται πάντα σε χρήμα, καθώς κάποιοι πληρώνουν σε στάρι ή ηλιόσπορους. Κάποιοι ιδιοκτήτες γης νοικιάζουν την ιδιοκτησία τους με άτυπες συμφωνίες χωρίς την προστασία ή την ασφάλεια του νόμου.
Λαϊκιστικοί φόβοι
Το μορατόριουμ στην πώληση αγροτικής γης δημιουργεί προβλήματα και για όσους την αξιοποιούν. Ένας ενοικιαστής για παράδειγμα δυσκολεύεται να βρει μακροχρόνια συμβόλαια για να φυτέψει και να μαζέψει καλλιέργειες που χρειάζονται περισσότερο χρόνο για να αποδώσουν, όπως μηλιές που χρειάζονται αρκετά χρόνια μέχρι να αρχίσουν να παράγουν φρούτα. Καθώς η υποστήριξη στο αίτημα για τη λήξη του μορατόριουμ από το μηδέν έφτασε να αφορά μια ολόκληρη ομάδα από δεξαμενές σκέψης και ομάδες υποστήριξης που ζητούν μεταρρύθμιση, λιγότεροι ιδιοκτήτες γης είναι πρόθυμοι να υπογράψουν μακροπρόθεσμα συμβόλαια φοβούμενοι ότι θα χάσουν την ευκαιρία να αξιοποιήσουν μια πλήρως απελευθερωμένη αγορά γης στο εγγύς μέλλον.
Ο διογκωμένος φόβος που διακινείται από λαϊκιστές ότι οι ξένοι θα αγοράσουν όλη την ουκρανική γη - κάτι που πιστεύουν πολλοί μη ιδιοκτήτες γης - δεν αφορά τους ανθρώπους με τους οποίους μίλησα στη Βέλικα Σολτάνιβκα. Αυτοί μάλιστα βλέπουν θετικά την ιδέα της έλευσης ξένων ειδικών που θα αξιοποιήσουν τη γη, αυξάνοντας έτσι και την αξία της γύρω περιοχής. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οι κάτοικοι πόλεων στην Ουκρανία υποστηρίζουν έντονα τη διατήρηση της απαγόρευσης πωλήσεων, σε αντίθεση με όσους υφίστανται τις συνέπειες της πολιτικής αυτής και απλώς θέλουν να έχουν το δικαίωμα να πουλήσουν την ιδιοκτησία τους.
Πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων (ECHR) έκρινε ότι η απαγόρευση πώλησης αγροτικής γης στην Ουκρανία παραβιάζει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και ότι η ουκρανική κυβέρνηση θα πρέπει να λάβει τα αναγκαία μέτρα για τον τερματισμό της απαγόρευσης. Ειδάλλως, η κυβέρνηση θα υποχρεωθεί να καταβάλει χρηματική αποζημίωση σε καθέναν από τους 7 εκατομμύρια ιδιοκτήτες γης που επηρεάζονται. Το συνολικό πρόστιμο εκτιμάται να ανέλθει περίπου στα 50 δις ευρώ.
Η φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης EasyBusiness ετοίμασε μια ιστοσελίδα για να βοηθήσει τους ιδιοκτήτες γης να καταθέσουν τις αξιώσεις τους στο ECHR και λειτούργησε ως τρίτο μέρος στη δίκη. Πάνω από 500 άνθρωποι έχουν εγγραφεί στην ιστοσελίδα και δύο αξιώσεις έγιναν αποδεκτές από το ECHR. Πλέον, με την απόφαση του ECHR να έχει εκδοθεί, πολλοί άνθρωποι έχουν ανανεώσει τη νομική τους αμφισβήτηση του μορατόριουμ μέσω του δικαστικού συστήματος της Ουκρανίας. Υπάρχει ακόμη η ελπίδα ότι η απαγόρευση μπορεί να αρθεί μέσω νομοθετικής δράσης στο κοινοβούλιο της χώρας, όπου το κόμμα Υπηρέτης του Λαού του Προέδρου Ζελένσκι απέκτησε πρόσφατα την πλειοψηφία.
Η άρση του μορατόριουμ
Το ιδιαίτερο στοιχείο στην κατάσταση αυτή είναι ότι η Ουκρανία είναι η μόνη δημοκρατική χώρα στον κόσμο που δεν επιτρέπει στους ιδιοκτήτες γης να αποχωριστούν νομίμως την ιδιοκτησία τους. Το μη ιδιαίτερο είναι πως τέτοιες πατερναλιστικές πολιτικές όπως το μορατόριουμ τις περισσότερες φορές πλήττουν περισσότερο τους ανθρώπους που έχουν σχεδιαστεί να βοηθήσουν.
Η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση της Ουκρανίας έχει μια πολύ καλή ευκαιρία να εφαρμόσει πολλές αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ώστε να απελευθερώσει την οικονομία της χώρας. Ο τερματισμός του μορατόριουμ είναι μια ώριμη τέτοια μεταρρύθμιση που θα επιστρέψει σε εκατομμύρια Ουκρανούς ιδιοκτησιακά δικαιώματα σχεδόν είκοσι χρόνια μετά τον περιορισμό τους.
Τα μαθηματικά είναι απλά: Η άρση της απαγόρευσης θα αποτρέψει ζημιά 50 δις δολαρίων σε πρόστιμα και θα ανοίξει τη χώρα σε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων.
Δεν ξέρουμε ακόμη τι να περιμένουμε από τον Πρόεδρο Ζελένσκι και το κόμμα του Υπηρέτη του Λαού, αλλά έχει μια πρώτης τάξης ευκαιρία να αποδειχθει πραγματικός υπηρέτης του λαού του εφαρμόζοντας χρήσιμες μεταρρυθμίσεις. Η άρση του μορατόριουμ ως πρώτη προτεραιότητα θα στείλει στην Ευρώπη και τον κόσμο το μήνυμα ότι η νέα κυβέρνηση θα προστατεύσει τα δικαιώματα του ουκρανικού λαού. Θα στείλει το μήνυμα ότι η Ουκρανία καλωσορίζει την επιχειρηματικότητα.
Ο AJ Skiera είναι αναπληρωτής διευθυντής μάρκετινγκ και επικοινωνίας του Atlas Network.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Αυγούστου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
