Του Βαγγέλη Ανδρέου
Όσοι ενδιαφέρονται για τον κλασικό φιλελευθερισμό θα έχουν ακούσει την αριστερή αφήγηση ότι οι ελεύθερες αγορές υπονομεύουν τη δημοκρατία και κάνουν τους φτωχούς φτωχότερους. Όσοι διαιωνίζουν αυτά τα ψεύδη, συχνά περιγράφουν τους υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς ως υπερασπιστές των άπληστων πλουσίων, χαρακτηρίζοντας ταυτόχρονα τους σοσιαλιστές ως ήρωες που αγωνίζονται για το κοινό καλό, που τολμούν να αμφισβητήσουν τα συμφέροντα των μεγάλων επιχειρήσεων και να προστατεύσουν τους φτωχούς. Πρόκειται για μια ωραία αλλά επικίνδυνα ανακριβή ιστορία, που εύκολα καταρρίπτεται αν αντί για μύθους, δούμε τα δεδομένα.
Ας εξετάσουμε λοιπόν πώς επηρεάζει η οικονομική ελευθερία το εισόδημα των φτωχών. Σύμφωνα με τον Δείκτη Παγκόσμιας Οικονομικής Ελευθερίας του Ινστιτούτου Fraser για το 2018, το ποσοστό του εισοδήματος που κερδίζει το φτωχότερο 10% του πληθυσμού δεν επηρεάζεται ιδιαίτερα από τον βαθμό της οικονομικής ελευθερίας της εκάστοτε χώρας. Το πραγματικό όμως εισόδημα του φτωχότερου 10% στις περισσότερο οικονομικά ελεύθερες χώρες είναι 8 ολόκληρες φορές μεγαλύτερο από το εισόδημα εκείνων που ζουν στις λιγότερο οικονομικά ελεύθερες χώρες. Αυτό σημαίνει πως σε χώρες με χαμηλότερους φόρους, λιγότερες ρυθμίσεις και ισχυρότερη νομοκρατία, οι φτωχοί είναι στην πραγματικότητα πολύ πλουσιότεροι.
Σχεδόν ακούει κανείς την απάντηση των καλόπιστων κολλεκτιβιστών: “Ναι, αλλά ο νεοφιλελευθερισμός θα οδηγήσει στην κατάρρευση της δημοκρατίας”. Πρόκειται για ένα περίεργο επιχείρημα, ιδίως όταν το εκφέρουν όσοι υπερασπίζονται πολιτικούς όπως ο Νικολάς Μαδούρο φορώντας μπλουζάκια με τον Τσε Γκεβάρα. Ας δούμε όμως πάλι τα δεδομένα: ο Δείκτης Δημοκρατίας είναι μια ετήσια έκθεση του Intelligence Unit του Economist που κατατάσσει 167 χώρες βάσει της δέσμευσής τους έναντι δημοκρατικών αξιών όπως η εκλογική διαδικασία, η πολυφωνία, οι ατομικές ελευθερίες, η λειτουργία του κράτους, η πολιτική συμμετοχή και η πολιτική κουλτούρα.
Από αυτές τις 167 χώρες, μόνο οι 19 χαρακτηρίζονται “πλήρεις δημοκρατίες” - και οι περισσότερες από αυτές ανήκουν στις 30 χώρες με τις καλύτερες επιδόσεις στον Δείκτη Παγκόσμιας Οικονομικής Ελευθερίας (με την εξαίρεση της Σουηδίας και της Ισλανδίας, που κατατάσσονται στην 43η και 59η θέση, έχοντας όμως οικονομίες προσανατολισμένες στην αγορά και ισχυρή νομοκρατία). Αυτός ο συσχετισμός διαβάζεται και ανάποδα: Οι περισσότερες απολυταρχικές χώρες (με την εξαίρεση του Κατάρ και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων) είναι και οικονομικώς ανελεύθερες και ανήκουν είτε στο τρίτο, είτε στο τέταρτο τεταρτημόριο οικονομικής ελευθερίας. Συγγνώμη λοιπόν φίλοι από την αριστερά: η μεγαλύτερη οικονομική ελευθερία συσχετίζεται εμπειρικά με περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και ατομικές ελευθερίες, και το αντίστροφο.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Μια απάντηση μας δίνει ο Μίλτον Φρίντμαν στο βιβλίο του Καπιταλισμός και Ελευθερία του 1962: “Για να υπερασπιστούν οι άνθρωποι κάτι, θα πρέπει πρώτα να μπορούν να διασφαλίσουν τα προς το ζην. Αυτό ήδη εγείρει ένα πρόβλημα σε μια σοσιαλιστική κοινωνία όπου όλες οι δουλειές βρίσκονται υπό τον άμεσο έλεγχο των πολιτικών αρχών”.
Δεν μπορεί να υπάρξει πολιτική χωρίς οικονομική ελευθερία. Αυτό η θέση δεν αμφισβητείται ούτε από την αριστερά. Όπως έγραψε ο Λέων Τρότσκι στην Προδομένη Επανάσταση: “Σε μια χώρα όπου ο μόνος εργοδότης είναι το κράτος, η διαφωνία σημαίνει αργή λιμοκτονία. Η παλιά αρχή ει τις ου θέλει εργάζεσθαι, μηδέ εσθιέτω αντικαθίσταται από μια νέα: όποιος δεν υπακούει, δεν θα φάει”.
Οι σοσιαλιστές κάνουν λάθος. Η αφήγησή τους είναι λάθος. Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Οι ελεύθερες αγορές όχι μόνο κάνουν τους ανθρώπους πλουσιότερους, αλλά οδηγούν σε περισσότερα πολιτικά δικαιώματα και ατομικές ελευθερίες. Το βάρος της απόδειξης ανήκει πλέον στην απέναντι πλευρά - όσοι θέλουν να περιορίσουν την ελευθερία και να καταφύγουν στη βία οφείλουν να αποδείξουν πως έχουν δίκιο.
Όσοι θέλουν να παίρνουν τις δικές τους οικονομικές αποφάσεις για το πώς θα ξοδέψουν τον μισθό τους δεν θα πρέπει να χρειάζεται να παρακαλούν για την άδεια του κράτους. Αντί για δεδομένα, το μόνο που βλέπουμε από τους κολλεκτιβιστές είναι ψέματα και ανήθικους συσχετισμούς της ελεύθερης αγοράς με φασιστικά καθεστώτα που βασίζονται σε συναισθήματα χωρίς βάση στην πραγματικότητα.
Εμείς μπορούμε να αποδείξουμε το γιατί η ελευθερία και η μη βία έχουν ζωτική σημασία. Αυτοί μπορούν να αποδείξουν το αντίθετο;
--
Ο Βαγγέλης Ανδρέου σπουδάζει πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και οικονομικά στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας. Είναι τοπικός συντονιστής των European Students for Liberty.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Νοεμβρίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
