Των Viktoria Anda και Ινστιτούτο Republikon
Από τις αρχές του 2015, η δεξιά λαϊκιστική κυβέρνηση του Fidesz υπό τον Βίκτορ Ορμπάν επιδίδεται σε αλλεπάλληλες εκστρατείες μίσους, βάζοντας στο στόχαστρο τους μετανάστες, την ΕΕ (ή καλύτερα τις “Βρυξέλλες”), τον Αμερικανό επενδυτή Τζωρτζ Σόρος καθώς και οργανώσεις που συνδέονται με αυτόν, μέχρι και τα Ηνωμένα Έθνη.
Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε σε πανεθνικό επίπεδο κρατικά χρηματοδοτούμενες αφίσες, καταχωρήσεις σε μέσα ενημέρωσης, διαβουλεύσεις, μέχρι και ένα δημοψήφισμα. Όλα αυτά υποτίθεται πως είχαν ως στόχο την ενημέρωση των πολιτών και την ενθάρρυνση της διατύπωσης της δικής τους άποψης, αλλά στην πράξη συνέβαλαν στη διάδοση της ήδη εμπεδωμένης οπτικής γωνίας της κυβέρνησης.
Ο Ορμπάν υποστηρίζει ότι οι εκστρατείες αυτές υπήρξαν επιτυχείς, και πράγματι η κοινή γνώμη στα περισσότερα από αυτά τα θέματα δείχνει μια σταθερή αλλοίωση από την έναρξη αυτών των εκστρατειών μίσους. Τι θα μπορούσε να εξηγήσει την επιτυχία αυτών των εκστρατειών στην Ουγγαρία;
Η εξέλιξη του εχθρού
Ο Ορμπάν έχει δημιουργήσει πολλές εικόνες εχθρού όλα αυτά τα χρόνια με σκοπό να εδραιώσει τη θέση του ως ο ισχυρός προστάτης του έθνους, όμως μόνο πρόσφατα άρχισε να διατυπώνει μια συνεκτική αφήγηση που τους ενσωματώνει όλους σε μια γνήσια θεωρία συνομωσίας. Ο πρώτος στόχος του ήταν ο εσωτερικός εχθρός: η Αριστερά που κυβερνούσε τη χώρα για το μεγαλύτερο μέρος των πρώτων είκοσι ετών μετά τη μετάβαση.
Κατά τον Ορμπάν, η Αριστερά πούλησε τη χώρα στους ξένους και το μεγάλο κεφάλαιο στο όνομα της οικονομικής φιλελευθεροποίησης και των ιδιωτικοποιήσεων, ενώ συνέχισε τις διεφθαρμένες πρακτικές της που ωφελούσαν μόνο τις πολιτικές ελίτ εις βάρος της χώρας και των πολιτών.
Ενώ αυτή η αφήγηση επέτρεψε στον Ορμπάν να κερδίσει δύο εκλογές, μετά την επανεκλογή του η δημοτικότητά του άρχισε να βυθίζεται. Είδε τότε τις δυνατότητες ανάδειξης των προσφύγων ως τη νέα μεγάλη απειλή που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει τη θέση του ήδη πριν την κρίση.
Αρχικά, οι ξένοι παρουσιάστηκαν ως οικονομικοί μετανάστες που θέλουν να ζουν μέσα από το κράτος πρόνοιας, να πάρουν τις δουλειές των ντόπιων και να παραβιάζουν τον νόμο. Αργότερα έγιναν οι υπεύθυνοι για τρομοκρατικές επιθέσεις, οι δημιουργοί άβατων ζωνών, και τέλος οι εισβολείς που θα εξολοθρεύσουν τον ευρωπαϊκό πολιτισμό και θα τον αντικαταστήσουν με τον δικό τους.
Με την προσφυγική κρίση που επακολούθησε, ήρθαν και οι επιθέσεις στην ΕΕ. Όταν η ΕΕ κατέκρινε τον Ορμπάν για τα μέτρα που έλαβε εναντίον των προσφύγων και πίεσε προς την κατεύθυνση μιας κοινής ευρωπαϊκής λύσης, την οποία όμως δεν πέτυχε, ο Ορμπάν κατηγόρησε την ΕΕ ότι ενθαρρύνει τη μετανάστευση, θέτει σε κίνδυνο τον πληθυσμό της, αντιβαίνει στη βούληση των πολιτών της και εμπλέκεται σε εσωτερικές υποθέσεις.
Ο Τζώρτζ Σόρος εμφανίστηκε μόλις το 2017 ως το κομμάτι που έλειπε για να να ενώσει αυτή την παγκόσμια συνομωσία. Η ουγγρική “αριστερή φιλελεύθερη” αντιπολίτευση, τα επικριτικά προς την κυβέρνηση μέσα ενημέρωσης, η ΕΕ, τα Ηνωμένα Έθνη, οι διεθνείς οργανισμοί και οι οργανώσεις των πολιτών παρουσιάστηκαν ως όργανα στα χέρια του Σόρος για την εκτέλεση του “σχεδίου” του.
Το “σχέδιο Σόρος”, είναι σύμφωνα με την κρατική προπαγάνδα η δημιουργία μιας πολυπολιτισμικής Ευρώπης χωρίς έθνη-κράτη που θα επιτευχθεί πλημμυρίζοντας την ήπειρο με μουσουλμάνους μετανάστες. Για τον σκοπό αυτό, ο Σόρος υποτίθεται ότι χρησιμοποιεί ένα δίκτυο “μίσθαρνων πολιτικών φορέων” για να ανατρέπει δημοκρατικώς εκλεγμένες εθνικές κυβερνήσεις που αντιτάσσονται στους σχεδιασμούς του αυτούς.
Όσο παράλογη κι αν φαίνεται αυτή η αφήγηση, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ούγγροι είναι το έθνους που φοβάται περισσότερο τους μετανάστες σε ολόκληρο τον κόσμο, με περισσότερους από τα ? να πιστεύουν ότι η μετανάστευση συνιστά σημαντική απειλή. Υπήρξαν περιπτώσεις που πολίτες κάλεσαν την αστυνομία εναντίον τουριστών, ξένων εθελοντών ή ακόμη και συμπολιτών τους Ούγγρων, απλώς επειδή κάποια γυναίκα φορούσε μαντήλι στο κεφάλι της ή επειδή κάποιος είχε πιο σκουρόχρωμο δέρμα περνώντας τους για παράνομους μετανάστες.
Ενώ η εκστρατεία εναντίον της ΕΕ δεν υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχημένη, πριν από τις φετινές βουλευτικές εκλογές πολλοί πίστεψαν ότι ο Τζώρτζ Σόρος και το κόμμα του θα κατέβαιναν υποψήφιοι και ότι θα βοηθούσε τους ηγέτες της αντιπολίτευσης να γκρεμίσουν τον συνοριακό φράχτη, όπως έβλεπαν στις αφίσες.
Η αφίσα δείχνει ηγέτες της αντιπολίτευσης να κρατούν συρματοκόπτες ενώ τους αγκαλιάζει ο Τζώρτζ Σόρος. Η αφίσα αναφέρει με κεφαλαία γράμματα: “Θέλουν να γκρεμίζουν τον συνοριακό φράχτη μαζί”].
Γιατί οι άνθρωποι είναι τόσο επιρρεπείς στην προπαγάνδα;
Ένας λόγος γι' αυτό είναι πως, όσο τραβηγμένα και αν είναι κάποια από τα αφηγήματα του Ορμπάν, οι άνθρωποι πιστεύουν πως έχουν κάποια βάση στην πραγματικότητα. Οι Ούγγροι βίωσαν μια πτώση των συνθηκών διαβίωσής τους και μια αύξηση της ανεργίας με την έλευση της οικονομικής φιλελευθεροποίησης που μόλις πρόσφατα υποχώρησε.
Ακόμη και σήμερα, ένας ολοένα και αυξανόμενος αριθμός των απασχολούμενων αντιμετωπίζει τη φτώχεια, και το 25% του πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Η απειλή της μετανάστευσης συνδέθηκε με έξυπνο τρόπο με την ήδη υφιστάμενη αβεβαιότητα των πολιτών ως προς τις συνθήκες διαβίωσής τους.
Την ίδια ώρα, οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι οι πολιτικές συνδέσεις είναι αναγκαίες για τον πλουτισμό και βλέπουν τους πλούσιους ως διεφθαρμένους. Αυτή η άποψη ενισχύθηκε περισσότερο από την παραδοχή του πρωθυπουργού Ferenc Gyurcsany ότι συμμετείχε σε διαφθορά το 2006, που έκανε ολόκληρη την σοσιαλιστική-φιλελεύθερη Αριστερά και όλα όσα αντιπροσώπευε να χάσει την αξιοπιστία της έναντι των ψηφοφόρων. Αυτό δημιούργησε εύφορο έδαφος για την δαιμονοποίηση του Αμερικανού επενδυτή.
Αυτα είναι λίγα μόνο από τα παραδείγματα που εξηγούν το γιατί οι άνθρωποι μπορεί να φοβούνται για τις δουλειές και την ευημερία τους, να βλέπουν αρνητικά τον φιλελευθερισμό και τους πλούσιους με δυσπιστία. Ο Ορμπάν είναι πολύ καλός στο να υπενθυμίζει όλα αυτά στους πολίτες. Ακόμη περισσότερο, κατάφερε να δημιουργήσει μια συνεκτική, εύπεπτη αφήγηση περί επικείμενης καταστροφής γύρω από αυτά τα ζητήματα χρησιμοποιώντας τους πρόσφυγες και τον Σόρος, που συμβολίζουν τα προβλήματα που ήδη αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι, παρουσιάζοντάς τα όμως μεγεθυμένα.
Καθώς οι άνθρωποι δεν ήταν ιδιαίτερα εξοικειωμένοι με αυτά τα δύο ζητήματα, τα κρατικά μέσα έσπευσαν να παράσχουν τις πληροφορίες που έλειπαν μέσω “εκστρατειών πληροφόρησης” και ενώ μεγάλο μέρος από την πληροφορία αυτή ήταν είτε χειραγωγημένη είτε ξεκάθαρα ψευδείς ειδήσεις, δομηθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να φαίνεται ως πειστική. Και καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν δικές τους εμπειρίες που θα ακύρωναν τις αξιώσεις που διέδιδε η προπαγάνδα, μεγάλο μέρος από αυτήν έγινε εύκολα αποδεκτή.
Τα μηνύματα ήταν απλά αλλά ισχυρά, καθώς εκμεταλλεύονταν και μεγέθυναν υπαρξιακούς φόβους που ήδη αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι. Από τη στιγμή που στήθηκε η αφήγηση, κάθε πληροφορία από κάθε κρατικό αξιωματούχου μέσω του κάθε επικοινωνιακής διόδου επαναλάμβανε το ίδιο ενιαίο μήνυμα ξανά και ξανά. Αυτή η στρατηγική όχι μόνο πέτυχε να κρατήσει τους ανθρώπους σε μια κατάσταση διαρκούς φόβου, αλλά και παρουσιάσε τον Ορμπάν ως τον μόνο ηγέτη που θα μπορούσε να τους προστατεύσει από την επικείμενη απειλή.
Προοπτικές για το μέλλον
Στην αρχή ο Ορμπάν ήταν μόνος του ως προς τη ριζική απόρριψη της μετανάστευσης, και ο μόνος υποψήφιος που φαινόταν ότι μπορούσε να αντικρούσει την επιχειρηματολογία του ήταν η ΕΕ που δεσμευόταν για μια κοινή λύση που θα βασίζεται στην αλληλεγγύη. Καθώς ο Ορμπάν όμως κέρδισε την τρίτη διαδοχική του θητεία με πλειοψηφία δύο τρίτων τον Απρίλιο του 2018, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην εκστρατεία του με θέμα “Σταματήστε τον Σόρος από το να διευκολύνει τη μαζική μετανάστευση στην Ευρώπη”, η μετανάστευση έχει καταστεί επίσης καυτό θέμα και στην ευρωπαϊκή ατζέντα.
Καθώς ολοένα και περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες ενδίδουν στην κοινή γνώμη και προσπαθούν να μειώσουν τον αριθμό των ανθρώπων που θα χρειαστεί να φιλοξενήσει η χώρα τους, οι απόψεις του Ορμπάν για την μετανάστευση γίνονται ολοένα και περισσότερο ο κανόνας αντί η εξαίρεση. Με τα κράτη μέλη της ΕΕ διαιρεμένα καθώς το καθένα προωθεί τη δική του ατζέντα για μια κοινή ευρωπαϊκή λύση και έναν ολοένα και μεγαλύτερη αριθμό χωρών να συντάσσεται με την Ουγγαρία, η αυστηρή αντιμετώπιση της σκληρής στάσης του Ορμπάν από την ΕΕ φαίνεται λιγότερο πιθανή από ποτέ.
--
Η Viktoria Anda είναι κοινωνική ανθρωπολόγος και κάνει την πρακτική της στο Ινστιτούτο Republikon, μια φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης με έδρα τη Βουδαπέστη.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Ιουλίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
