Του Mark J. Perry
Την περασμένη Πέμπτη ήταν η 216η επέτειος από τη γέννηση του σπουδαίου Γάλλου κλασικού φιλελεύθερου οικονομολόγου Frederic Bastiat (Frederic Bastiat, 29 Ιουνίου 1801), τον οποίο ο οικονομολόγος Joseph Schumpeter χαρακτήρισε “τον πιο λαμπρό οικονομικό δημοσιογράφο που έζησε ποτέ”. Ο εορτασμός των γενεθλίων του Bastiat έχει γίνει μια ετήσια παράδοση στο Carpe Diem και στο πλαίσιο αυτό παραθέτω παρακάτω κάποια από τα αγαπημένα μου αποφθέγματα αυτού του σπουδαίου και επιδραστικού Γάλλου οικονομολόγου και φίλου της ελευθερίας.
1. Ένα από τα πιο διάσημα και σημαντικά γραπτά του Bastiat ήταν η “Αναφορά των Κηροποιών”, μια σαφή και πειστική σατιρική επίθεση εναντίον του εμπορικού προστατευτισμού, η οποία συχνά εμφανίζεται στα εγχειρίδια των οικονομικών και του διεθνούς εμπορίου. Να ένα απόσπασμα από εκείνο το περίφημο δοκίμιο του 1845:
“Εμείς οι Γάλλοι κηροποιοί υποφέρουμε λόγω του ανυπόφορου ανταγωνισμού ενός ξένου αντιπάλου, που έχει βρεθεί, όπως φαίνεται, σε μια συνθήκη τόσο πολύ πιο ευνοϊκή από τη δική μας σε ό,τι αφορά την παραγωγή φωτός, ώστε να πλημμυρίζει απολύτως την εθνική μας αγορά σε μια υπερβολικά μειωμένη τιμή. Την στιγμή που θα εμφανιστεί, οι πελάτες μας μάς εγκαταλείπουν. Όλοι οι καταναλωτές στρέφονται σ' αυτόν, και ένας κλάδος της εγχώριας παραγωγής με αμέτρητες διακλαδώσεις καθίσταται διαμιάς απολύτως στάσιμος. Αυτός ο ανταγωνιστής, που δεν είναι άλλος από τον ήλιο, μας πολεμά ανελέητα.
Σας ζητούμε να ψηφίσετε έναν νόμο που θα διατάζει το κλείσιμο όλων των παραθύρων, των φεγγιτών και των παραθυρόφυλλων και μέσα στα σπίτια οι κουρτίνες, τα παντζούρια και τα στόρια να είναι κλειστά. Με μια λέξη, να διατάζει το κλείσιμο όλων των ανοιγμάτων, των τρυπών, των σχισμών και των χαραμάδων τις οποίες χρησιμοποιεί το φως του ήλιου για να μπαίνει στα σπίτια, πλήττοντας έτσι τις αξιόλογες επιχειρήσεις με τις οποίες υπερηφανευόμαστε ότι εξυπηρετούμε την πατρίδα μας - μια χώρα που, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, οφείλει να μη μας εγκαταλείψει τώρα σ' αυτό τον τόσο άνισο αγώνα”.
2. Το 1845, ο Bastiat, ως λύση για την αντιμετώπιση της απώλειας θέσεων εργασίας σε κάποιους εγχώριους τομείς παραγωγής (όπως τα υφάσματα) εξαιτίας του ελεύθερου εμπορίου, προτείνει στον Βασιλιά της Γαλλίας να “απαγορεύσει σε όλους τους πιστούς υπηκόους του να χρησιμοποιούν τα δεξιά τους χέρια”. Ο Bastiat προέβλεπε ότι:
“...από τη στιγμή που όλα τα δεξιά χέρια αποκοπούν ή δεθούν, τα πράγματα θα αλλάξουν. Ακόμη και είκοσι ή τριάντα φορές περισσότεροι κεντητές, πιεστές και σιδερωτές, ράφτρες και μοδίστρες φορεμάτων και υποκαμίσων δεν θα μας φτάνουν για να καλύπτουμε την εθνική ζήτηση. Ναι, μπορούμε να φέρουμε στον νου μας μια συγκινητική σκηνή ευημερίας στον κλάδο της ένδυσης. Τι ωραία φασαρία! Τι δραστηριότητα! Τι ενεργητικότητα! Το κάθε φόρεμα θα κρατά απασχολημένα εκατό δάχτυλα αντί για ένα. Καμιά νέα γυναίκα δεν θα είναι στο εξής άεργη. Όχι μόνο θα απασχοληθούν περισσότερες νέες γυναίκες, αλλά και κάθε μία από αυτές θα κερδίζει περισσότερα, γιατί όλες μαζί δεν θα φτάνουν για να καλύψουν τη ζήτηση”.
3. Να το περίφημο απόσπασμα του Bastiat για τη νόμιμη λαφυραγώγηση (που σήμερα αναφέρεται συχνά ως “παρεοκρατικός καπιταλισμός”):
“Η νόμιμη λαφυραγώγηση μπορεί να διαπραχθεί με άπειρους τρόπους. Έχουμε έτσι έναν άπειρο αριθμό σχεδίων για την οργάνωσή της: τέλη, προστατευτισμός, ωφελήματα, επιδοτήσεις, κίνητρα, προοδευτική φορολόγηση, δημόσια σχολεία, εγγυημένες θέσεις εργασίας, εγγυημένα κέρδη, κατώτατοι μισθοί, δικαίωμα στην ανακούφιση, δικαίωμα στα εργαλεία της εργασίας, δωρεάν πίστωση, και τα λοιπά και τα λοιπά. Όλα αυτά τα σχέδια συνολικά - με τον κοινό τους σκοπό της νόμιμης λαφυραγώγησης - συνιστούν τον σοσιαλισμό.
Πώς όμως μπορεί να εντοπιστεί αυτή η νόμιμη λαφυραγώγηση; Πολύ απλά. Δείτε αν ο νόμος παίρνει από κάποια άτομα κάτι που τους ανήκει και το δίνει σε άλλα άτομα που δεν τους ανήκει. Δείτε αν ο νόμος ωφελεί έναν πολίτη εις βάρος κάποιου άλλου, κάνοντας αυτό που ο ίδιος ο πολίτης δεν μπορεί να κάνει χωρίς να διαπράξει ένα αδίκημα”.
Σημείωση: Όπως επεσήμανα περίπου τέτοια εποχή πέρσι στο Carpe Diem, ο νόμος για τον κατώτατο μισθό είναι μια μορφή νόμιμης λαφυραγώγησης καθώς παίρνει χρήματα από κάποια άτομα (τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων) που τους ανήκουν, και τα δίνει σε άλλα άτομα (τους ανειδίκευτους εργαζόμενους) στους οποίους δεν ανήκουν. Ο νόμος για τον κατώτατο μισθό σαφώς ευνοεί κάποιους πολίτες (τους εργαζόμενους σε επίπεδο εισόδου) εις βάρος των εργοδοτών, κάνοντας κάτι που οι εργαζόμενοι δεν μπορούν να κάνουν χωρίς να διαπράξουν αδίκημα ή κλοπή. Ας παραμερίσουμε λοιπόν όλα τα οικονομικά επιχειρήματα ως προς το τι καταδεικνύει η οικονομική θεωρία και τα εμπειρικά δεδομένα για τα αποτελέσματα των επιβληθέντων από το κράτος κατώτατων μισθών, και ας σκεφτούμε κάτι ακόμα πιο βασικό και θεμελιώδες: ο κατώτατος μισθός είναι η νομιμοποιημένη, εγκεκριμένη από το κράτος λεηλασία/κλοπή εις βάρος των ιδιοκτητών των επιχειρήσεων, και συνεπώς σ' αυτή τη βάση θα πρέπει να θεωρείται ηθικώς αμφισβητήσιμος, αντιδεοντολογικός και απαράδεκτος.
4. Τέσσερις μέρες πριν το θάνατό του το 1850, ο Frederic Bastiat έστειλε σε έναν φίλο του το εξής μήνυμα:
“Να αντιμετωπίζεις όλα τα οικονομικά ζητήματα από την σκοπιά του καταναλωτή, γιατί τα συμφέροντα του καταναλωτή είναι τα συμφέροντα της ανθρωπότητας”.
5. Όταν προτάθηκε η κατασκευή ενός νέου σιδηροδρόμου από τη Γαλλία στην Ισπανία, η γαλλική πόλη του Μπορντώ πίεσε για το σχεδιασμό μιας διακοπής στις γραμμές ώστε “όλα τα αγαθά και οι επιβάτες να σταματούν υποχρεωτικά σ' αυτή την πόλη” πράγμα που θα ήταν “επικερδές για τους βαρκάρηδες, τους αχθοφόρους, τους ιδιοκτήτες ξενοδοχείων κλπ”. Χρησιμοποιώντας την εις άτοπον απαγωγή, ο Bastiat πρότεινε πως, αν μια διακοπή στις γραμμές παράγει οικονομικά οφέλη και δουλειές για μια πόλη και εξυπηρετεί το γενικό δημόσιο συμφέρον, τότε θα ήταν καλό να υπάρχουν διακοπές στις γραμμές σε πολλές, δεκάδες άλλες γαλλικές πόλεις, μέχρι το παράλογο σημείο να κατασκευαστεί ένας σιδηρόδρομος που θα αποτελείται από μια σειρά διακοπών στις γραμμές ώστε να συνιστά στην πραγματικότητα έναν “αρνητικό σιδηρόδρομο”.
6. Με το περίφημο δοκίμιό του “Αυτό που φαίνεται κι αυτό που δεν φαίνεται”, ο Bastiat ήταν ένας από τους πρώτους οικονομολόγους που έκαναν την πολύ σημαντική διάκριση ανάμεσα στα άμεσα, συγκεντρωμένα και ορατά αποτελέσματα της νομοθεσίας - την προστασία ή τη ρύθμιση του εμπορίου - και τις καθυστερημένες, διεσπαρμένες και αόρατες συνέπειες:
“Στην οικονομική σφαίρα, μια πράξη, μια συνήθεια, ένας θεσμός, ένας νόμος, παράγει όχι μόνο ένα, αλλά μια σειρά από αποτελέσματα. Από αυτά, μόνο το πρώτο είναι άμεσο: εμφανίζεται ταυτόχρονα με την αιτία του - είναι ορατό. Τα υπόλοιπα αποτελέσματα αναδύονται μόνο στη συνέχεια - δεν είναι ορατά, και είμαστε τυχεροί όταν τα διαβλέπουμε.
Υπάρχει μία και μόνη διαφορά μεταξύ ενός κακού οικονομολόγου και ενός καλού: ο κακός περιορίζεται στο ορατό αποτέλεσμα, ενώ ο καλός λαμβάνει υπόψη του τόσο το αποτέλεσμα που μπορεί να ιδωθεί, όσο και αυτά που πρέπει να προβλεφθούν.
Αυτή η διαφορά όμως είναι τεράστια. Κι αυτό γιατί σχεδόν πάντα, όταν η άμεση συνέπεια είναι ευνοϊκή, οι μετέπειτα συνέπειες είναι καταστροφικές - και το αντίστροφο. Έτσι, ο κακός οικονομολόγος επιδιώκει ένα μικρό θετικό αποτέλεσμα στο παρόν που θα ακολουθηθεί από μια μεγάλη αρνητική επίπτωση στο μέλλον, ενώ ο καλός οικονομολόγος επιδιώκει ένα μεγάλο καλό στο μέλλον, διακινδυνεύοντας μια μικρή αρνητική συνέπεια στο παρόν”.
Για να εξηγήσει την αρχή του “ορατού και του αόρατου”, ο Bastiat διηγήθηκε μια ιστορία που έμεινε γνωστή ως “Η παραβολή της Σπασμένης Τζαμαρίας” και επικαιροποιήθηκε στη δεκαετία του 1940 από τον Henry Hazlitt στο βιβλίο του “Οικονομικά σε ένα μάθημα” [Εκδόσεις Παπαδόπουλος 2017 - μετάφραση Νίκος Ρώμπαπας]. Να μια γρήγορη σύνοψη:
Ένας φούρναρης εξοικονόμησε 50 δολάρια για να αγοράσει ένα νέο κοστούμι, αλλά ένας αλητάκος πετά ένα τούβλο στη τζαμαρία του μαγαζάτορα και τώρα ο φούρναρης πρέπει να ξοδέψει 50 δολάρια για να αντικαταστήσει την τζαμαρία και να ξεχάσει την αγορά του κοστουμιού. Αν κανείς αγνοήσει τις αόρατες συνέπειες της σπασμένης τζαμαρίας, θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι ο αλητάκος στην πραγματικότητα ευεργέτησε το κοινό σύνολο δημιουργώντας δουλειά για την εταιρία τζαμιών που τώρα θα λάβει 50 δολάρια για να αντικαταστήσει την τζαμαρία. Αντί όμως ο φούρναρης να έχει αφενός 50 δολάρια για ένα καινούριο κοστούμι και αφετέρου μια τζαμαρία, τώρα έχει μόνο την τζαμαρία, αλλά όχι κοστούμι. Και το αόρατο μέρος της παραβολής είναι ο ράφτης, που θα είχε εισπράξει 50 δολάρια πουλώντας στον φούρναρη ένα κοστούμι, αλλά τώρα χάνει αυτή τη δουλειά. Οι παρατηρητές θα δουν την ορατή νέα τζαμαρία, αλλά δεν θα δουν ποτέ το αόρατο νέο κοστούμι γιατί πλέον δεν θα φτιαχτεί.
Να το πώς ο Bastiat εξηγεί τις αδιόρατες και αόρατες συνέπειες του να δαπανήσει ο μαγαζάτορας έξι φράγκα για να αντικαταστήσει την σπασμένη τζαμαρία:
“Δεν φαίνεται το ότι, καθώς ο μαγαζάτορας της ιστορίας μας ξόδεψε έξι φράγκα για κάτι, δεν μπορεί να τα ξοδέψει για κάτι άλλο. Δεν φαίνεται το ότι, αν δεν έπρεπε να αντικαταστήσει την τζαμαρία, ίσως θα αντικαθιστούσε τα παλιά του παπούτσια, ή θα προσέθετε άλλο ένα βιβλίο στη βιβλιοθήκη του - με λίγα λόγια, θα χρησιμοποιούσε τα έξι του φράγκα με κάποιον τρόπο που αυτό το συμβάν κατέστησε αδύνατο”.
7. “Το κράτος είναι η μεγάλη μυθοπλασία μέσω της οποίας όλοι επιδιώκουν να ζουν εις βάρος όλων των άλλων”.
~Το Κράτος στην Journal des Debats (1848).
8. “Όταν η λαφυραγώγηση γίνει τρόπος ζωής για μια ομάδα ανθρώπων στην κοινωνία, αυτοί στην πορεία του χρόνου θα δημιουργήσουν για τους εαυτούς τους ένα νομικό σύστημα που θα την επιτρέπει και έναν ηθικό κώδικα που θα την εκθειάζει”.
~ Οικονομικοί Σοφισμοί, 2η σειρά (1848).
9. “Όλοι θέλουν να ζουν με έξοδα του κράτους. Ξεχνούν ότι το κράτος ζει με έξοδα των πάντων”
~ Άγνωστη πηγή
10. “Ο εμπορικός προστατευτισμός συσσωρεύει σε ένα σημείο τα οφέλη που παράγει [για τους εγχώριους παραγωγούς], ενώ οι αρνητικές επιπτώσεις διαχέονται σε ολόκληρη τη μάζα [των καταναλωτών]. Το πρώτο, χτυπά το μάτι με την πρώτη ματιά [τα οφέλη στους παραγωγούς], ενώ το δεύτερο γίνεται αισθητό μόνο μετά από στενή παρατήρηση [οι ζημιές στους καταναλωτές].
~ Άγνωστη πηγή
Συμπέρασμα: Ο Bastiat ήταν ένας πραγματικός οικονομικός γίγαντας και αξίζει αναγνώριση για τις πολλές σημαντικές διανοητικές του συμβολές στην οικονομική σκέψη που είναι τόσο επίκαιρες σήμερα, όσο ήταν και στη Γαλλία των μέσων του 19ου αιώνα όταν έγραφε. Μεταξύ αυτών των συμβολών, επισημαίνω: α. Ο Bastiat ήταν ένας από τους πρώτους οικονομολόγους που μας προειδοποίησαν για τους κινδύνους της νόμιμης λαφυραγώγησης, του παρεοκρατικού καπιταλισμού και του εμπορικού προστατευτισμού, β. Μας βοήθησε να κατανοήσουμε το πόσο σημαντικό είναι να κοιτάμε και τις αόρατες και καθυστερημένες συνέπειες της νομοθεσίας και της ρύθμισης μαζί με τα άμεσα και τα ορατά αποτελέσματα, γ. Ήταν ένας από τους πιο εύγλωττους και πειστικούς υποστηρικτές της ατομικής ελευθερίας και της πολιτικής ελευθερίας που έζησαν ποτέ, δ. Ήταν πιθανότητα ο ισχυρότερος συνήγορος του καταναλωτή στην ανθρώπινη ιστορία και ε. Ο τρόπος που χρησιμοποίησε το πνεύμα, την παρωδία και τη σάτιρα για να μεταδώσει την οικονομική του σοφία και τις ιδέες του είναι απαράμιλλος!
Χαρούμενα 216α γενέθλια Frederic Bastiat!
Αναδημοσίευση από το AEIdeas
--
Ο Mark J. Perry είναι ερευνητής στο ΑΕΙ και καθηγητής οικονομικών και χρηματοπιστωτικής στο Flint campus του Πανεπιστημίου του Michigan.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Ιουνίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute (AEI) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Φωτογραφία από Wikimedia Commons
