Του Domonkos Kiss
Η αλλαγή καθεστώτος στο πρώην Ανατολικό Μπλοκ σπανίως μπορεί να συνδεθεί με μία συγκεκριμένη ημερομηνία. Αντιθέτως, θεωρείται μια διαδικασία που έλαβε χώρα κατά το διάστημα 1989 - 1900. Φυσικά, υπήρξαν πολλά σημαντικά γεγονότα. Στην Ουγγαρία, ήταν η εκ νέου ταφή του Nagy Imre και των συνεργατών του στις 16 Ιουνίου 1989, ή οι πρώτες ελεύθερες κοινοβουλευτικές εκλογές στις 25 Μαρτίου 1990. Όμως κανένα από αυτά τα γεγονότα δεν μπορεί να εντοπιστεί ως το κατεξοχήν σύμβολο της αλλαγής του καθεστώτος.
Είναι σύνηθες στις μετα-σοσιαλιστικές χώρες της περιοχής η αλλαγή του καθεστώτος να μη γιορτάζεται όπως οι υπόλοιπες εθνικές γιορτές. Το ίδιο συμβαίνει και στην Ουγγαρία.
Υπάρχουν πολλά γεγονότα που αφορούν αυτή την ιστορική μνήμη. Σε πρώτη ανάγνωση, η απουσία εορτασμών φαίνεται εντελώς ανεξήγητη. Με την αλλαγή του καθεστώτος, η Ουγγαρία έβαλε τέλος σε δεκαετίες ξένης ηγεμονίας και καταπίεσης, ενώ ξεκινούσε να οικοδομήσει μια σύγχρονη δημοκρατία.
Ποιο άλλο γεγονός θα πρέπει λοιπόν να γιορτάζουμε αν όχι αυτό; Μετά από πολλές αιματηρές και χαμένες επαναστάσεις, επιτέλους συνέβη μια ειρηνική.
Αυτό το άρθρο επιχειρεί να δώσει κάποιες πιθανές εξηγήσεις στο γιατί οι Ούγγροι δεν υπογραμμίζουν τη σημασία της αλλαγής καθεστώτος, σε αντίθεση με άλλες εθνικές τους εορτές.
Εν συντομία, υπάρχουν 10 πιθανοί λόγοι που μπορεί να εξηγούν την απουσία μιας εορτής προς τιμήν της αλλαγής του καθεστώτος.
1. Η πανδημία του COVID-19
Η πρώτη και ίσως πιο εύλογη εξήγηση μπορεί να αφορά το γεγονός ότι αυτή την στιγμή βρισκόμαστε εν μέσω μιας παγκόσμιας πανδημίας. Συνεπώς, οι περισσότερες χώρες δεν έχουν καμία πρόθεση να οργανώσουν εορταστικές εκδηλώσεις του οποιουδήποτε είδους.
Η αλλαγή του καθεστώτος όμως είχε μια 20ετή και μια 25ετή επέτειο, και οι εορταστικές εκδηλώσεις θα μπορούσαν να είχαν ξεκινήσει πέρσι με τις υπόλοιπες εκδηλώσεις για το ‘89, αλλά αυτό δεν συνέβη.
Συνεπώς, η σημερινή ασυνήθιστη κατάσταση μπορεί να είναι ένας λόγος να παραμένει κανείς σιωπηλός σε ό,τι αφορά τις εορταστικές εκδηλώσεις, δεν αποτελεί όμως μια πλήρη εξήγηση.
2. Πότε θα έπρεπε να εορταστεί;
Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η αλλαγή του καθεστώτος θα μπορούσε να εορτάζεται σε περισσότερες από μία ημερομηνίες. Οι μεγαλύτερες ουγγρικές εθνικές εορτές συνδέονται με συγκεκριμένες ημερομηνίες - η Ουγγρική Επανάσταση του 1956 με την 23η Οκτωβρίου, η επανάσταση του 1848 με την 15η Μαρτίου.
Όμως η αλλαγή του καθεστώτος θα μπορούσε να συνδεθεί με μια περίοδο και όχι με κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο εορτασμός αυτής της επετείου θα μπορούσε να γίνεται οποτεδήποτε.
3. Η αλλαγή του καθεστώτος δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες
Οι άνθρωποι νόμισαν ότι με την εισαγωγή της δημοκρατίας και του καπιταλισμού, η ευημερία τους θα βελτιωνόταν γρήγορα. Περίμεναν να σημειωθούν πολύ γρηγορότερα σημαντικές αλλαγές στην ποιότητα ζωής.
Μετά την αλλαγή του καθεστώτος όμως, ακολούθησε σχεδόν αμέσως μια οικονομική ύφεση. Το 1989, το ποσοστό ανεργίας ήταν στο επίπεδο του 0,5%, ενώ ο πληθωρισμός ανερχόταν στο 17%. Μέχρι το 1993, η ανεργία είχε φτάσει στο 11,3% (indexmundi.com, 2017).
Η αύξηση του πληθωρισμού έφτασε το 35% το 1991 (ksh.hu, 2020). Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι ειδικοί υποστήριξαν ότι η σοσιαλιστική οικονομία κατέστη μη βιώσιμη κατά τα έτη 1970-1980 και συνεπώς η αλλαγή του οικονομικού μοντέλου ήταν αναγκαία και αναπόφευκτη.
Οι άνθρωποι όμως περίμεναν γρήγορα αποτελέσματα από το νέο σύστημα. Μολονότι οι μέσοι και οι ελάχιστοι μισθοί πολλαπλασιάστηκαν μέσα σε λίγα χρόνια, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων που έχασαν τις δουλειές τους εκείνη την περίοδο δεν βρήκαν το νέο οικονομικό σύστημα αρκετά πειστικό.
Ουσιαστικά, εμφανίστηκε στη χώρα μια οικονομική απογοήτευση, η οποία για πολλούς ανθρώπους συμβολίζει όχι την απελευθέρωση, αλλά την απώλεια της δουλειάς τους.
4. Η αλλαγή του καθεστώτος ήταν ελιτιστική
Στην Ουγγαρία, μόνο άνθρωποι που ανήκαν σε κύκλους της ελίτ συμμετείχαν στις πολιτικές αλλαγές. Ήταν μια επανάσταση που περιοριζόταν σε μία κοινωνική τάξη. Μόλις 20 με 30.000 άνθρωποι συμμετείχαν στο μεγαλύτερο μαζικό γεγονός στην Ουγγαρία (την εκ νέου ταφή του Νάγκυ), ενώ στις γειτονικές χώρες συνέβαιναν διαδηλώσεις στις οποίες μετείχαν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι.
Δεν συνέβη μια μαζική εμπειρία αλλαγής του καθεστώτος. Στην πράξη, οι διανοούμενοι ήταν αυτοί που έκαναν το μεγαλύτερο μέρος της δουλειάς. Αντιθέτως, στις προηγούμενες εθνικές επαναστάσεις συμμετείχε ένα ευρύτερο μέρος της κοινωνίας.
5. Δεν υπήρχαν συμβολικοί ηγέτες
Μολονότι υπήρξαν διάφοροι ηγέτες κατά την περίοδο των αλλαγών το 1989-1990, δεν απολάμβαναν ευρεία λαϊκή υποστήριξη, όπως συνέβαινε με τους ηγέτες σε προηγούμενες επαναστάσεις.
Η αλλαγή του καθεστώτος δεν παρήγαγε τον δικό της Lajos Kossuth (τον ηγέτη της επανάστασης του 1848-9), ούτε τον Ferenc Rákóczi B’ (τον ηγέτη του Πολέμου της Ανεξαρτησίας το 1703-11).
Μπορεί αυτό να ήταν ένα πρόδρομο σημάδι δημοκρατίας, καθώς υπογράμμιζε την αλλαγή και όχι κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Παρ’ όλα αυτά, οι ήρωες παίζουν ένα μεγάλο μέρος στην ενθάρρυνση της κινητοποίησης - κάτι που δεν συνέβη τότε.
6. Λες και ήταν χθες
Μπορεί οι άνθρωποι να μη βλέπουν τα γεγονότα που συνέβησαν πριν από 30 χρόνια με τη σοβαρότητα και την ιστορική προοπτική που τους αρμόζει.
Το παρελθόν ξεχνιέται εύκολα. Σε 50 χρόνια όμως, η αλλαγή του καθεστώτος μπορεί να είναι ένα γεγονός που θα έχει κερδίσει τη θέση που του αξίζει στη συλλογική μας μνήμη.
7. Οι θετικές απόψεις για τους φορείς της αλλαγής του καθεστώτος έχουν αλλάξει
Πολλοί ηγέτες της αλλαγής του καθεστώτος συμμετείχαν ενεργά αργότερα σε δύο πολιτικά κόμματα, το MDF και το SZDSZ. Αυτά τα δύο κόμματα καθόρισαν τις δύο πρώτες θητείες της αλλαγής - κατά την περίοδο 1990-4 το MDF και κατά την περίοδο 1994-8 το SZDSZ ήταν μέλη κυβερνητικής συμμαχίας - και οι άνθρωποι μπορεί να συνδέουν τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που έζησαν τότε με εκείνα τα κόμματα.
Είναι πιθανό τα προηγούμενα επιτεύγματά τους να αντιμετωπίζονται διαφορετικά ως αποτέλεσμα της μετέπειτα πολιτικής τους δράσης. Οι άνθρωποι μπορεί να συνδέουν τους πολιτικούς της αλλαγής του καθεστώτος με την οικονομική ύφεση και το αρνητικό κλίμα, αντί να εστιάζουν στον ρόλο που διαδραμάτισαν στην αλλαγή.
Έτσι, η αλλαγή του καθεστώτος αξιολογείται μάλλον αρνητικά. Ήταν όμως μια αναπόφευκτη διαδικασία, καθώς οι πολιτικοί της αλλαγής του καθεστώτος έπρεπε να ανταποκριθούν σε πολλές και διαφορετικές προσδοκίες. Το να τις καλύψουν όλες, ήταν αδύνατο.
8. Ήταν αναίμακτη
Οι άνθρωποι συνδέουν την αιματοχυσία με πολλα σημαντικά ιστορικά γεγονότα. Η αλλαγή του ουγγρικού καθεστώτος ήταν ειρηνική, πράγμα που αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματά της, αλλά αυτό το γεγονός μπορεί να είναι ένας από τους λόγους που σήμερα δεν αναγνωρίζεται όπως της αρμόζει.
9. Οι άνθρωποι μπορεί να μην ήθελαν σοβαρές αλλαγές
Ο Iván Pető, πρώην πρόεδρος του SZDSZ και ένας από τους ηγέτες της αλλαγής του καθεστώτος, υποστήριξε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη πως μετά την αλλαγή “ένα μεγάλο μέρος της ουγγρικής κοινωνίας ήθελε ένα σοσιαλιστικό σύστημα χωρίς κομμουνιστές, με κράτος πρόνοιας που θα δίνει κοινωνικά επιδόματα στους ανθρώπους και όπου δεν θα χρειάζεται ιδιαίτερα πολλή προσωπική υπευθυνότητα”.
Σύμφωνα με τον κ. Pető, αυτός μπορεί να είναι ο λόγος που απουσιάζει μια πραγματική, μόνιμη και ανθεκτική στο χρόνο εμπειρία της αλλαγής του καθεστώτος.
10. Η κυβέρνηση
Σύμφωνα με την Erzsébet Pusztai μία πρώην πολιτικό του MDF κατά την αλλαγή του καθεστώτος, η σημερινή ουγγρική κυβέρνηση είναι ένας από τους λόγους που ο εορτασμός της αλλαγής του καθεστώτος δεν έχει σημασία που του αρμόζει.
Η κ. Pusztai είπε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη ότι από το 2010, η όλη αλλαγή σε μεγάλο βαθμό δεν έχει αναγνωριστεί, καθώς οι κυβερνητικοί πολιτικό μιλούν για μια νέα αλλαγή καθεστώτος με τρόπο που παραγνωρίζει τα πλεονεκτήματά του, και η σημερινή κατάσταση είναι το άμεσο αποτέλεσμα.
Συμπερασματικά, μολονότι οι παραπάνω πιθανές εξηγήσεις μπορεί να μην περιγράφουν πλήρως την εικόνα, μπορεί να συμβάλλουν στην κατανόηση του γεγονότος ότι ο εορτασμός της αλλαγής μέχρι σήμερα έχει παραμεληθεί.
--
Ο Domonkos Kiss κάνει την πρακτική του σε ζητήματα πολιτικής ανάλυσης στην ουγγρική φιλελεύθερη δεξαμενή σκέψης Republikon Institute.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 12 Μαΐου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
