Του Adrian Nikolov
Η απουσία μιας “ευρωπαϊκής Google”, ενός “ευρωπαϊκού Facebook”, ή μίας “ευρωπαϊκής Alibaba” εδώ και καιρό προβληματίζει έντονα τους ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Φαίνεται όμως ότι η νέα σύνθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχεδιάζει να βοηθήσει στη δημιουργία τέτοιων εταιριών μέσω ενός ειδικού ταμείου με κεφάλαια 100 δις ευρώ, που ονομάστηκε πομπωδώς Ευρωπαϊκό Ταμείο για το Μέλλον (European Future Fund).
Ρόλος του θα είναι να χρηματοδοτήσει την ίδρυση και την ανάπτυξη τοπικών τεχνολογικών γιγάντων που θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν ήδη καθιερωμένους παίκτες της αγοράς και να επαναφέρουν την Ευρώπη στην κούρσα της τεχνολογίας. Η καινοτομία όμως δεν είναι μόνο ένα ζήτημα “ας δώσουμε χρήματα και θα συμβεί” - υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι που η Ευρώπη έχει μείνει πίσω ως προς την τεχνολογική ανάπτυξη, και σ' αυτό το κείμενο εξετάζουμε κάποιους από τους σημαντικότερους.
Το ρυθμιστικό βάρος
Μια σύντομη ματιά στον κατάλογο των κορυφαίων τεχνολογικών εταιριών (όπως για παράδειγμα εδώ) καταδεικνύει ότι όλες τους έχουν ιδρυθεί σε συγκεκριμένες χώρες - τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Νότια Κορέα και την Ιαπωνία.
Το κοινό στοιχείο αυτών των χωρών είναι τα χαλαρά τους ρυθμιστικά πλαίσια για τις νεοφυείς επιχειρήσεις. Στις ΗΠΑ, από ρυθμιστικής πλευράς, η επιχειρηματικότητα είναι πολύ πιο εύκολη απ' ό,τι στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες (είναι για παράδειγμα χαρακτηριστικό ότι σύμφωνα με την κατάταξη του δείκτη Doing Business, η Δανία είναι η μόνη χώρα της ΕΕ με καλύτερες συνθήκες από τις ΗΠΑ) ανεξάρτητα από το είδος της επιχείρησης, ενώ η πολιτική της Κίνας συνίσταται στην αφαίρεση των εμποδίων στους κλάδους που το κράτος θεωρεί κομβικής σημασίας.
Η προσέγγιση της ΕΕ είναι προς το παρόν πιο κοντά σ' αυτή των Κινέζων - αντί να ελαφρύνει το ρυθμιστικό βάρος για όλους, η Ευρωπαϊκή Ένωση προτιμά να δίνει προτεραιότητα σε συγκεκριμένους κλάδους εις βάρος άλλων και να δημιουργεί ειδικά καθεστώτα, όπως για τις νεοφυείς, τις μικρές επιχειρήσεις και ούτω καθεξής.
Μολονότι συνολικά η οποιαδήποτε αφαίρεση διοικητικών βαρών είναι καλοδεχούμενη, είναι προτιμότερο να γίνεται αυτό ισότιμα, για όλους τους κλάδους και τις επιχειρήσεις ταυτόχρονα.
Προς το παρόν, η Ευρωπαϊκή Ένωση κινείται στην αντίθετη κατεύθυνση - προς τη δημιουργία ολοένα και περισσότερων ρυθμίσεων σε ολοένα και περισσότερα πεδία, και στη συνέχεια στη διατύπωση εξαιρέσεων σ' αυτά.
Το πρόβλημα όμως με την εφαρμογή της “κινεζικής προσέγγισης” στην ΕΕ είναι πως καμία από τις ευρωπαϊκές χώρες δεν έχει τους πόρους και τον ισχυρό έλεγχο επί της οικονομίας ώστε να αυτό να λειτουργήσει.
Η χρηματοδότηση
Στις περισσότερες περιπτώσεις (ιδίως στις ΗΠΑ) οι καινοτόμες επιχειρήσεις βασίζονται πρωτίστως στη χρηματοδότηση της αγοράς, ενώ η δουλειά του κρατικού μηχανισμού είναι πρωτίστως να μην μπλέκεται στα πόδια τους.
Στην ΕΕ όμως, υπάρχουν πολύ λιγότερες ευκαιρίες συγκέντρωσης κεφαλαίου, οι επενδύσεις σε επιχειρήσεις είναι λιγότερες και με μικρότερο ρίσκο, γεγονός που συχνά προκαλεί την εξαγορά ευρωπαϊκών νεοφυών επιχειρήσεων από κάποιον από τους γίγαντες της ΗΠΑ ή της Κίνας (παραδείγματα αυτής της τάσης είναι η DeepMind και το Skype).
Η δημόσια χρηματοδότηση δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις ιδιωτικές επενδύσεις με ρίσκο για τουλάχιστον δύο λόγους - οι κυβερνήσεις (και ιδίως ο ευρωπαϊκός μηχανισμός) δεν μπορούν να παραμένουν ενήμερες ως προς τις τεχνολογικές εξελίξεις και να προσαρμόζουν αντίστοιχα και εγκαίρως τις προτεραιότητές τους, και η χορήγηση χρηματοδότησης συνοδεύεται από ακόμα περισσότερες διαδικασίες, γραφειοκρατία και κόστος συμμόρφωσης προς ρυθμίσεις που εμποδίζουν τη λειτουργία των τεχνολογικών εταιριών.
Φόροι και επιδοτήσεις
Οι φορολογικές πολιτικές στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύ λιγότερο φιλικές προς τις επιχειρήσεις, ενώ η επιδότηση κλάδων προτεραιότητας δημιουργεί περαιτέρω στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό και ωθεί τους επιχειρηματίες σε κλάδους διαφορετικούς από τον τεχνολογικό - για παράδειγμα στην αγροτική παραγωγή.
Πρόσφατα παραδείγματα περιλαμβάνουν από τη μία πλευρά τις προσπάθειες επιβολής φόρου στις διαδικτυακές επιχειρήσεις ο οποίος, μαζί με τους αμερικανικούς και κινεζικούς γίγαντες θα πλήξει πολλούς μικρούς, τοπικούς παίκτες, και από την άλλη πλευρά, η οδηγία για τα πνευματικά δικαιώματα που παρεμβαίνει άμεσα στη σχέση μεταξύ των συγκεντρωτών και των δημιουργών περιεχομένου.
Ενώ η εσωτερική αγορά της ΕΕ είναι σχετικά ελεύθερη και ανταγωνιστική, είναι αρκετά προστατευτική έναντι των ξένων επιχειρήσεων, χαρακτηριστικό που σε μια κατά τα άλλα ιδιαίτερα ανοιχτή αγορά, όπως η τεχνολογική, πλήττει σημαντικά τον ανταγωνισμό. Υπ' αυτή την έννοια, η εφαρμογή σημαντικών αλλαγών στο φορολογικό βάρος και το άνοιγμα της παγκόσμιας αγοράς, σε συνδυασμό με μια μείωση των επιδοτήσεων προς κλάδους “προτεραιότητας” θα βελτιώσει σημαντικά το ανταγωνιστικό περιβάλλον μεταξύ των εταιριών και συνεπώς τις επιδόσεις του κλάδου της υψηλής τεχνολογίας.
Εκπαίδευση
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι οι χώρες της ΕΕ, και ιδίως αυτές της Δυτικής Ευρώπης, προσφέρουν εκπαίδευση χαμηλής ποιότητας - αντιθέτως, η ευρωπαϊκή ήπειρος στεγάζει πολλά από τα κορυφαία εκπαιδευτικά ιδρύματα παγκοσμίως.
Σε ό,τι όμως αφορά τα αντικείμενα STEM (φυσικές επιστήμες, τεχνολογία, μηχανική και μαθηματικά), τα περισσότερα κορυφαία πανεπιστήμια βρίσκονται στις ΗΠΑ και, προσφάτως, στην ανατολική Ασία. Αυτή η εξέλιξη προσελκύει τα καλύτερα ταλέντα στο πεδίο της εκπαίδευσης. Επίσης σημαντική είναι η σύνδεση του επιχειρηματικού κόσμου με την ανώτατη εκπαίδευση, και εδώ οι χώρες που ηγούνται της τεχνολογικής εξέλιξης έχουν ισχυρή παράδοση στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινών κόμβων και επιταχυντών αυτής της σχέσης.
Αυτοί επιτρέπουν στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα να μεταφέρονται γρήγορα στις επιχειρήσεις, και το αντίστροφο - η επιχειρηματικότητα προστατεύει τις ακαδημαϊκές δραστηριότητες και τα αντικείμενα που έχουν τη μεγαλύτερη αξία για την ανάπτυξή της.
Η δομή της αγοράς
Η ευρωπαϊκή αγορά είναι πολύ πιο κατατμημένη, πράγμα που σημαίνει ότι οι εταιρίες πληροφοριακής τεχνολογίας δυσκολεύονται περισσότερο να αποκτήσουν την κρίσιμη βάση καταναλωτών και πελατών. Τα εθνικά σύνορα και οι γλωσσικές διαφορές αποτελούν σημαντικά εμπόδια για την ανάπτυξη των τεχνολογικών εταιριών, και οι διαφορές στη νομοθεσία μεταξύ των κρατών-μελή προσθέτουν κι άλλα εμπόδια.
Αντιθέτως, οι χώρες όπου γεννιούνται οι ηγετικές τεχνολογικές εταιρίες διαθέτουν χωρίς εξαίρεση μια ευρεία και σχετικά ομοιογενή αγορά, που επιτρέπει τη ραγδαία διανομή των καλών και δημοφιλών προϊόντων (και στην περίπτωση της Κίνας, παρέχει τη δυνατότητα ενός μονοπωλίου με την εγγύηση του κράτους).
Παραδόσεις και επιχειρηματική κουλτούρα
Ήδη μπορούμε να ισχυριστούμε εύλογα ότι ο κλάδος υψηλής τεχνολογίας είναι αρκετά ώριμος ώστε να έχει τη δική του κουλτούρα και παραδόσεις. Οι λόγοι που η Silicon Valley ή η Σεντσέν είναι συνώνυμες με τις υψηλές τεχνολογίες είναι σαφείς - είναι μέρη όπου οι επιχειρηματίες και οι εταιρίες του κλάδου έχουν δημιουργήσει το δικό τους οικοσύστημα και προσελκύουν αντιστοίχως όσους θέλουν να μπουν στον κλάδο.
Αν οι ευρωπαϊκές χώρες θέλουν να γίνουν ανταγωνιστικές, πρέπει να προσπαθήσουν περισσότερο να δημιουργήσουν ένα καλύτερο περιβάλλον από αυτό που ήδη υπάρχει τις προαναφερθείσες (και σε αρκετές άλλες ακόμη) περιοχές, για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον και να προτιμούνται από τους μελλοντικούς επιχειρηματίες της τεχνολογίας.
Εθνικές εναλλακτικές
Κάποιες ευρωπαϊκές χώρες συχνά προσπαθούν να δημιουργήσουν τις δικές τους “εθνικές εναλλακτικές” που αντιγράφουν και προσαρμόζουν στις τοπικές συνθήκες ήδη επιτυχημένα προϊόντα και τεχνολογίες. Αυτό το μοντέλο λειτουργεί σχετικά καλά στον ρωσόφωνο κόσμο (και ιδίως στον περίκλειστο χώρο του διαδικτύου του), αλλά η ΕΕ είναι πολύ πιο ανοιχτή στην τεχνολογική επιρροή της Αμερικής ή/και της Ασίας.
Οι προσπάθειες συνεπώς για τη δημιουργία τέτοιων τοπικών κλώνων συνήθως αποτυγχάνουν, αφού όμως έχουν διοχετευθεί σ' αυτές σημαντικά (και δημόσια) κεφάλαια.
Συμπέρασμα
Οι παραπάνω είναι απλώς λίγοι από τους σημαντικότερους λόγους που υπονομεύουν την επιτυχία του τεράστιου δημόσιου ταμείου καινοτομίας.
Χρειάζονται πολύ βαθύτεροι μετασχηματισμοί αν η ΕΕ θέλει να είναι ανταγωνιστική στο πεδίο της τεχνολογίας - τόσο σε ό,τι αφορά τις ρυθμίσεις, τα φορολογικά καθεστώτα και τις επιδοτήσεις, όσο και στην επιχειρηματική κουλτούρα και τη σχέση της επιχειρηματικότητας με την ανώτατη εκπαίδευση.
--
Ο Adrian Nikolov είναι ερευνητής στο βουλγαρικό Institute for Market Economics.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Σεπτεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
