«Γιατί οι φιλελεύθεροι είμαστε τόσο συχνά έτοιμοι να συνάψουμε συμμαχίες με τη δεξιά και να δικαιολογήσουμε βαθιές διαφορές, αλλά η παραμικρή διαφορά με την αριστερά σημαίνει ότι δεν μπορούμε να συνεργαστούμε καθόλου, ακόμα κι αν οι επικαλυπτόμενες ανησυχίες μας αφορούν τον σκληρό πυρήνα του τι σημαίνει να ζει κανείς στη φιλελεύθερη κοινωνία που θέλουμε;» – Καθηγητής Steve Horwitz
Οι φιλελεύθεροι δεν ήμασταν ποτέ ένα μαζικό κίνημα, και ως εκ τούτου συχνά χρειάστηκε να συνεργαστούμε με τους ανταγωνιστές μας, τόσο τους συντηρητικούς και όσο και τους αριστερούς “liberals” με την αμερικανική έννοια της λέξης, για να προωθήσουμε τις ιδέες μας.
Στο παρελθόν, μπορούσαμε να βρούμε κοινό έδαφος με τους συντηρητικούς στον τομέα των οικονομικών ελευθεριών και αντίστροφα με τους αριστερούς liberals στον τομέα των ατομικών ελευθεριών. Η συζήτηση για τη σχέση και τη σημασία των κοινωνικών και οικονομικών ελευθεριών σίγουρα δεν είναι φαινόμενο της εποχής μας - κάποιοι θα μπορούσαν ακόμη και να υποστηρίξουν ότι αυτό το σχίσμα ακολουθεί τους υποστηρικτές της ελευθερίας από αμνημονεύτων χρόνων. Φυσικά, οι αποκλίνουσες προτιμήσεις για αυτές τις ελευθερίες συνεπάγονται μια προθυμία συνεργασίας με τις δύο ομάδες που αναφέρθηκαν παραπάνω. Κάποια μορφή συνεργασίας για την προώθηση των πολιτικών μας είναι σίγουρα απαραίτητη. Αλλά ποιο δρόμο πρέπει να ακολουθήσει σήμερα ένας υπερασπιστής της ελευθερίας;
Διαλεκτικοί Συντηρητικοί
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια πολύ μεγαλύτερη συνεργασία με τους συντηρητικούς, κάτι που είναι κάπως παράδοξο δεδομένου ότι οι συντηρητικοί γίνονται, χάρη στις εθνικιστικές τους τάσεις, ένα κίνημα ολοένα και περισσότερο εχθρικό ως προς την ελευθερίας, συμπεριλαμβανομένων και των οικονομικών ελευθεριών. Οι συντηρητικοί αντιτίθενται ενεργά στην παγκοσμιοποίηση, δηλαδή στη διασύνδεση των παγκόσμιων αγορών και στην ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, ανθρώπων και κεφαλαίων. Κάτω από την πίεση της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, διολισθαίνουν ακόμη και προς τον έλεγχο των τιμών, τις τεράστιες δημόσιες δαπάνες ή τις κρατικοποιήσεις. Σας ακούγεται οικείο; Ναι, οι εθνοσυντηρητικοί θα μπορούσαν να συμφωνήσουν με τους σοσιαλιστές ως προς αυτά τα θέματα.
Μέχρι την ανάδυση του σοσιαλισμού, ο συντηρητισμός ήταν ο κύριος αντίπαλος των υποστηρικτών μιας ανοιχτής κοινωνίας. Σημειώστε, ωστόσο, ότι οι ίδιοι οι συντηρητικοί δεν προσέφεραν ποτέ τη δική τους εναλλακτική κοινωνική τάξη πραγμάτων. Οι συντηρητικοί απλώς υπερασπίζονται την κοινωνική τάξη υπό την οποία οι άνθρωποι έχουν ζήσει μέχρι σήμερα. Ωστόσο, δεν μπορούμε να πούμε ότι αυτή η κοινωνική τάξη πραγμάτων είναι προϊόν του συντηρητισμού αυτού καθαυτού. Ο τελευταίος αναλαμβάνει μόνο τον ρόλο του συνηγόρου, και όχι του διαμορφωτή αυτής της τάξης.
Έτσι λοιπόν, αυτή η ιδεολογία σχετίζεται με την εποχή και την κοινωνία στην οποία λειτουργεί. Ο συντηρητισμός μπορεί επομένως να περιγραφεί μόνο ως ένα είδος αντίθεσης προς τον φιλελευθερισμό, καθώς αλλάζει το ιδεολογικό του περιεχόμενο όπως και ο φιλελευθερισμός άλλαξε το δικό του. Όταν ο φιλελευθερισμός εξακολουθούσε να χρησιμεύει ως μια ταμπέλα για τους υποστηρικτές τόσο της οικονομικής όσο και της προσωπικής ελευθερίας, ο συντηρητισμός αντιτασσόταν και στα δύο. Τη στιγμή που ο φιλελευθερισμός άρχισε να συσπειρώνει μόνο τους υποστηρικτές της προσωπικής ελευθερίας, οι συντηρητικοί έπαψαν να αντιτίθενται στην οικονομική. Όπως όμως μπορεί κανείς να διακρίνει σήμερα, επρόκειτο μόνο για μια περιστασιακή συμμαχία και οι συντηρητικοί επιστρέφουν πλέον στις ανελεύθερες ρίζες τους.
Διαφορές ως προς το μονοπάτι, ομοιότητες ως προς τον τελικό στόχο. Σημασία έχει η ελευθερία
Πολύ λιγότερο γίνεται λόγος για τα κοινά σημεία και τη πιθανή συνεργασία μας με toyw σημερινούς αριστερούς “liberals” κατά την αμερικανική ορολογία. Ακόμη και δεδομένου του ότι πολλοί από τους σημερινούς liberals αγωνίζονται για μια ελεύθερη κοινωνία (αν και οι ορισμοί μας για την ελευθερία είναι διαφορετικοί, καταλήγουμε στα ίδια συμπεράσματα ως προς βασικά ζητήματα), οι liberals και οι φιλελεύθεροι (“libertarians” κατά την αμερικανική ορολογία) διαφέρουμε σε πολλές περιπτώσεις ως προς τον τρόπο επίτευξης αυτών των στόχων.
Θα πρέπει αυτό να μας εμποδίσει να συνεργαστούμε; Σίγουρα όχι - μολονότι μπορεί να δυσκολευόμαστε πολύ να βρούμε σημεία συμφωνίας με αυτούς τους εξισωτιστές στα οικονομικά ζητήματα, εξακολουθούμε να μοιραζόμαστε μαζί τους τον αγώνα για τις προσωπικές ελευθερίες. Και ακόμη κι αν κάποιος προτιμά περισσότερο τις οικονομικές ελευθερίες, πρέπει να θυμάται ότι ούτε οι συντηρητικοί είναι μεγάλοι υποστηρικτές της ελεύθερης αγοράς.
Πού λοιπόν, συγκεκριμένα, μπορούμε να βρούμε σημεία συμφωνίας; Υπάρχουν τρία κύρια πεδία. Οι liberals και οι libertarians μοιραζόμαστε σαφώς την αντίθεσή μας έναντι των στρατιωτικών συγκρούσεων και των επεμβάσεων στο εξωτερικό. Ο Murray Rothbard άλλωστε υπήρξε ενας από τους μεγαλύτερους πρωτοπόρους του λαϊκού κινήματος ειρήνης. Κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, δεν φοβήθηκε να συνεργαστεί με διακηρυγμένους κομμουνιστές για να αντιμετωπιστεί μια από τις πιο αιματηρές και ανελεύθερες πολεμικές συγκρούσεις του 20ου αιώνα.
Μια άλλη ελευθερία στην οποία στεκόμαστε στην ίδια πλευρά αφορά από την αγάπη, και πιο συγκεκριμένα την ελευθερία να αγαπά κανείς ανθρώπους οποιουδήποτε φύλου. Εδώ οι liberals και οι libertarians βρίσκονται εξαρχής στην ίδια πλευρά.
Κάποιοι μπορεί να τονίσουν το γεγονός ότι οι αντίπαλοί /πιθανοί μας σύμμαχοι από τη αριστερή liberal πλευρά συχνά κατηγορούνται ότι υποστηρίζουν μεν τις προαναφερθείσες προσωπικές ελευθερίες, όμως από την άλλη πλευρά είναι αντιτίθενται έντονα για παράδειγμα, στην ελευθερία κατοχής όπλων. Είναι όμως αυτό ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιδεολογίας τους; Από πολλά παραδείγματα μπορεί να φανεί πως δεν είναι.
Μπορούμε να παρατηρήσουμε από το παράδειγμα της αναρχοκομμουνιστικής Ουκρανίας του Μάχνο ότι το δικαίωμα στην κατοχή όπλου συνιστά μέχρι και προϋπόθεση για τη λειτουργία της αριστερής κοινωνίας. Όχι μόνο δεν υπήρχε εκεί απαγόρευση των όπλων, αλλά και κάθε μέλος της κοινωνίας είχε ένα όπλο για να προστατεύσει ολόκληρη την ένωση των κομμούνων και μαζί σχημάτισαν έναν «αήττητο στρατό».
Μια παρόμοια κατάσταση μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα άλλο αναρχοκομμουνιστικό προπύργιο, την Καταλονία, όπου η άμυνα βασιζόταν επίσης σε άτομα που κατείχαν όπλα. Επομένως, η αρνητική στάση απέναντι στα όπλα δεν αποτελεί αναπόσπαστο μέρος των εξισωτιστικών ιδεολογιών - το αντίθετο μάλιστα. Επιπλέον, υπό το πρίσμα των πρόσφατων και δυστυχώς επίμονων περιστατικών αστυνομικής βίας εναντίον μελών μειονοτήτων, το δικαίωμα στην κατοχή όπλων φαίνεται ως μια λογική συνέπεια της αντίστασης και της προστασίας έναντι του ρατσισμού.
Διπλά κριτήρια
Ακόμα κι αν δεν ζούσαμε σε μια εποχή που οι συντηρητικοί απομακρύνονται από τις οικονομικές ελευθερίες, ενώ συνεχίζουν την παράδοσή τους να καταπατούν τις προσωπικές, ένα γεγονός παραμένει σταθερό: η παράλογη απροθυμία των περισσότερων libertarians να συνεργαστούν με τους liberals στους τομείς των προσωπικών ελευθεριών στους οποίους, σε αντίθεση με τους συντηρητικούς και τις οικονομικές ελευθερίες, ήταν πάντα πιστοί και επομένως αντιπροσωπεύουν, τουλάχιστον σε αυτόν τον τομέα, έναν αξιόπιστο σύμμαχο. Αν οι libertarians την ίδια προσπάθεια που αναλώνουμε για να βρουμε διαφορές μεταξύ μας και των liberals την αφιερώναμε στην προώθηση των θεμάτων όπου συμφωνούμε, σίγουρα θα ήμασταν σήμερα πιο κοντά σε μια ελεύθερη κοινωνία.
--
Ο Filip Blaha είναι αναλυτής στη τσεχική δεξαμενή σκέψης CETA (Centre for Economic and Market Analysis).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 26 Ιουλίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
