Του Arthur C. Brooks
Κάθε εορταστική περίοδο, καθώς αποτρελαινόμαστε στα εμπορικά κέντρα ή στα διαδικτυακά μας ψώνια βυθισμένοι στον υπαρξιακό φόβο που αισθανόμαστε όταν προσπαθούμε να βρούμε δώρα που μπορεί και να εκτιμήσουν οι αγαπημένοι μας, σκέφτομαι τον μεγάλο συγγραφέα και κοινωνικό κριτικό James Baldwin που έγραψε “Αν η ελπίδα του δώρου είναι να αγαπήσουμε τους ζωντανούς, αυτός που δίνει το δώρο κινδυνεύει να τρελαθεί δίνοντάς το” (If the hope of giving/is to love the living,/the giver risks madness/in the act of giving).
Ίσως οι κοινωνικές επιστήμες μπορεί να μας βοηθήσουν να κρατήσουμε τα λογικά μας. Για να σας βοηθήσω με τις αποφάσεις σας για τα δώρα που θα δώσετε, σας προσφέρω τρεις ιδέες που προκύπτουν από πρόσφατες έρευνες.
Πρώτον, μην είστε ωφελιμιστής χωρίς ψυχή. Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους μου οικονομολόγους ανήκουν σ' αυτή την κατηγορία, με πολλούς απ' αυτούς να υποστηρίζουν μάλιστα να δίνουμε απλώς μετρητά ο ένας στον άλλον για τις γιορτές. Μια παραλλαγή αυτής της ιδέας είναι να δίνουμε πολύ πρακτικά δώρα, όπως οικιακές συσκευές στη μία άκρη, ή ζευγάρια κάλτσες στην άλλη.
Το θεμελιώδες λάθος εδώ δεν είναι η οικονομική αποτελεσματικότητα καθαυτή, αλλά η υπερβολική χρησιμότητα. Στην πραγματικότητα, τα καλύτερα δώρα είναι άχρηστα. Μ' αυτό δεν εννοώ δώρα αχωρίς αξία, αλλά αντίθετα πολύτιμα ως προς την εγγενή ικανοποίηση που προσφέρουν σε αντιπαράθεση με τα δώρα που λειτουργούν ως μέσα για κάποιον άλλο σκοπό. Ενώ οι οικονομολόγοι καταστρέφουν τους γάμους τους με μετρητά και αποχυμωτές, οι ειδικοί του μάρκετινγκ έχουν εδώ και καιρό βρει ότι οι άνθρωποι παίρνουν τη μεγαλύτερη ικανοποίηση από «άχρηστες» εμπειρίες που έχουν συναισθηματική επίδραση, όπως από το να πάνε μια ωραία ποδηλατάδα. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που αποκομίζουν πολύ περισσότερη ευχαρίστηση από εμπειρίες παρά από υλικά αγαθά.
Πώς να χρησιμοποιήσετε αυτό το δεδομένο; Πείτε στη γιαγιά ότι σκεφτόσασταν να της αγοράσετε μια Μερσεντές, αλλά αφού διαβάσατε μια έρευνα των κοινωνικών επιστημών, αποφασίσατε να την πάτε μια βόλτα στο πάρκο. Μπορεί να φανεί λίγο απογοητευμένη, αλλά χωρίς αμφιβολία μέσα της θα είναι χαρούμενη.
Μια μεγάλη εξαίρεση στον κανόνα της μη χρησιμότητας είναι τα δώρα με τη μορφή της φιλανθρωπίας. Ως πρόεδρος μιας μεγάλης μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που βασίζεται εξ ολοκλήρου σε δωρεές, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι μια μεγάλη βόλτα στην παραλία δεν είναι αυτό που ζητά από σας η αγαπημένη σας φιλανθρωπική οργάνωση.
Δεύτερον τα δώρα από δεύτερο χέρι, ενώ θεωρούνται κοινωνικό ταμπού, δεν είναι τόσο αποτρόπαια όσο συχνά πιστεύεται. Μια έρευνα του 2012 στο επιστημονικό περιοδικό Psychological Science κατέδειξε ότι υπερεκτιμούμε το πόσο θα προσβληθούν οι άνθρωποι αν μάθουν ότι το δώρο τους δωρίστηκε στη συνέχεια σε κάποιον άλλον. Οι συμμετέχοντες στην έρευνα ανέφεραν ότι στην περίπτωση που δώσουν σε κάποιον ένα δώρο που δεν του άρεσε, θα προτιμούσαν αυτός να το χαρίσει σε κάποιον άλλο από το να το πετάξει. Κάτι είναι κι αυτό.
«Ακόμη, υπάρχουν κάποιες λίγες περιπτώσεις όπου τα δώρα από δεύτερο χέρι όχι μόνο γίνονται ανεκτά, αλλά και εκτιμούνται ιδιαίτερα. Το κλειδί εδώ είναι η αρχή “αν δεν εκτιμάς κάτι, μη το αναδωρίζεις». Χαρίστε δώρα που σας ανήκουν και πραγματικά τα εκτιμάτε.
Αν έχετε αμφιβολίες ως προς την ιδέα του να δωρήσετε χρησιμοποιημένα δώρα με συναισθηματική αξία, δεν είστε οι μόνοι ως προς αυτό - αλλά μπορεί να μην αξιοποιείτε μια μοναδική ευκαιρία. Για παράδειγμα, ερευνητές στο Carnegie Mellon κατέδειξαν πρόσφατα ότι είναι πιθανότερο να χαρίσουμε πρακτικά δώρα που φαίνονται προσωπικά (όπως μια φανέλα της αγαπημένης ομάδας του παραλήπτη), απ' ό,τι δώρα με συναισθηματική αξία (όπως μια αγαπημένη φωτογραφία που έχουμε εδώ και χρόνια). Βρήκαν ωστόσο ότι οι παραλήπτες θέλουν στην πραγματικότητα να λαμβάνουν λιγότερα πρακτικά δώρα και περισσότερα με συναισθηματική αξία.
Αν λοιπόν ένας φίλος σάς δώσει κάτι που πραγματικά αγαπάτε και πιστεύετε ότι αυτό θα κάνει και κάποιον άλλον χαρούμενο, μη διστάσετε να το αναδωρήσετε. Από την άλλη, αν το δώρο είναι ένα κέηκ που δεν θέλετε, δεν ξεγελάτε κανέναν. Πετάχτε το.
Τρίτον, όσο απαίσιο κι αν είναι το δώρο σας, τυλίξτε το ωραία. Τις προάλλες είχα την ατυχία να βρεθώ σε ένα εμπορικό κέντρο. Το μελαγχολικό μου βλέμμα έπεσε σε ένα μεγάλο ψεύτικο χριστουγεννιάτικο δέντρο κάτω από το οποίο υπήρχε ένας σωρός από όμορφα άδεια κουτιά. Σε μένα αυτό φάνηκε σαν μια θλιβερή μεταφορά για τη ζωή, άξια ενός έργου του Ίψεν. Από την άλλη, είδα ότι στους περαστικούς - πολλοί από τους οποίους δεν μου φάνηκαν κοινωνικοί επιστήμονες - ο στολισμός αυτός φάνηκε να ενισχύει την εορταστική τους διάθεση.
Απ' ό,τι φαίνεται, η έλξη που προκαλούν τα χαριτοδιπλωμένα άχρηστα δώρα είναι σχεδόν καθολική, και μάλιστα υπερβαίνει το ανθρώπινο είδος. Στις αρχές του 2018, μια έρευνα που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό BMC Evolutionary Biology κατέδειξε ότι κάποιες αρσενικές αράχνες του είδους Paratrechalea ornata - οι “τριχωτές καφέ” όπως τις ξέρουμε οι μη αραχνολόγοι - δίνουν ως δώρο σε πιθανές συντρόφους τους τροφή χωρίς ιδιαίτερη διατροφική αξία, αλλά τυλιγμένη περίτεχνα στο μετάξι που παράγουν τα σώματά τους. Φανταστείτε να δίνετε στον αγαπημένο σας ένα κομμάτι ψητό κοτόπουλο τυλιγμένο προσεκτικά σε κάποιο όμορφο ύφασμα. Προφανώς για τις αράχνες, όπως και για τους ανθρώπους, το περιτύλιγμα έχει σημασία, καθώς η μικρή αξία του τυλιγμένου δώρου δεν επηρέασε τη δεκτικότητα του θηλυκού.
Μοιράστηκα αυτό το θαύμα της φύσης με τη γυναίκα μου, η οποία παρατήρησε πως, ενώ δεν τρέφει ιδιαίτερες ελπίδες για την ποιότητα των δώρων μου, θα μπορούσα να μάθω ένα-δυο πράγματα από τις αράχνες για το περιτύλιγμά τους. Με στεναχώρησε.
Συνοψίζοντας, υπάρχουν τρεις τρόποι να βελτιώσετε τα δώρα που θα δώσετε φέτος. Χαρίστε άχρηστα πράγματα. Αναδωρήστε μόνο πράγματα που θέλετε να κρατήσετε. Και αν όλα τα άλλα αποτύχουν και το δώρο σας παραμένει απαίσιο, μη ξεχάσετε να το τυλίξετε όμορφα. Παρακαλώ, και καλές γιορτές.
Ο Arthur C. Brooks είναι πρόεδρος του American Enterprise Institute (AEI).
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 16 Δεκεμβρίου 2017 και δημοσιεύεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
