Του Giovanni Caccavello
Η Βρετανική Ακαδημία, ένας σημαντικός επιστημονικός φορέας των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, δημοσίευσε πρόσφατα μια έκθεση με τίτλο Αρχές για μια επιχειρηματικότητα με σκοπό (Principles for Purposeful Business). Η έκθεση αυτή βασίζεται σε μια προηγούμενη με τίτλο Αναμορφώνοντας την επιχειρηματικότητα για τον 21ο αιώνα” (Reforming business for the 21st century), που διατύπωνε το επιχείρημα υπέρ μίας επιτακτικής μεταρρύθμισης του επιχειρηματικού τομέα προκειμένου αυτός να απαντήσει στις κοινωνικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις της εποχής μας και υπέρ της αντικατάστασης του καπιταλισμού που εστιάζει στα κέρδη των μετόχων. Στο φετινό της μανιφέστο η Βρετανική Ακαδημία κάνει ένα ακόμη βήμα, προτείνοντας μια μακρά λίστα δράσεων που, αν υιοθετηθούν από τους αρμόδιους για τη χάραξη της πολιτικής θα θέσουν σε κίνδυνο την ελευθερία του επιχειρείν και θα προσθέσουν νέα προβλήματα στα σημερινά αντί να διορθώσουν ό,τι πραγματικά χρειάζεται διόρθωση.
Ενώ κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι όλα είναι τέλεια στον επιχειρηματικό κόσμο, η Βρετανική Ακαδημία χάνει το νόημα. Μπορεί βεβαίως κανείς να βρει κάποιες ενδιαφέρουσες ιδέες στο μανιφέστο της. Για παράδειγμα, όπως γράφει ο Economist, η θέσπιση κάποιων ελάχιστων κοινών κριτηρίων για τη μέτρηση του κοινωνικού αποτελέσματος των επιχειρηματικών πρακτικών θα αποτελέσει μια βελτίωση σε σχέση με το σημερινό μείγμα των αντιφατικών (και συχνά αόριστων) κριτηρίων για τις επιδόσεις των οργανισμών στα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και διοικητικά ζητήματα. Ακόμη, οι ιδέες για τη συνεργασία και τις συνέργειες ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα σε σχέση με τις μεγάλης κλίμακας και μακροπρόθεσμες επενδύσεις μπορεί να είναι εύλογες, και θα μπορούσαν να εξεταστούν περαιτέρω.
Ακόμη όμως κι αυτές οι πιο πρακτικές ιδέες αφήνουν τον αναγνώστη τους με την απορία του πόσο πραγματικά εφικτές είναι. Για παράδειγμα, ας πάρουμε την ιδέα ότι οι εταιρικές επενδύσεις θα πρέπει να γίνονται σε συνεργασία με ιδιωτικούς, δημόσιους και μη κερδοσκοπικούς φορείς που συμβάλουν στην επίτευξη των εταιρικών σκοπών, και ότι θα π ρέπει να εισαχθούν νέες ρυθμίσεις για τον καλύτερο συντονισμό των διαφόρων ενδιαφερομένων στον ίδιο σκοπό. Βεβαίως η εταιρική σχέση και η συνεργασία ακούγονται πάντα θετικά, όταν διατυπώνονται αφηρημένα. Δύσκολα θα βρείτε κάποιων να αντιτίθεται στην εταιρική σχέση ή τη συνεργασία. Όπως όμως συμβαίνει συχνά με τις αοριστολογίες με καλές προθέσεις, δεν είναι πολύ σαφές τι αυτό σημαίνει στην πράξη. Όπως μας λέει η πλέον τεράστια βιβλιογραφία πάνω στις δια-οργανωσιακές σχέσεις, όταν επιδιώκεται η συνεργασία διαφορετικών τομέων, η διαχείριση των ανταγωνιστικών τους στόχων είναι κάτι το πολύ περίπλοκο, ακόμη και όταν οι στόχοι αυτοί επιβάλλονται δια νόμου ή από εξωτερική πίεση. Ακόμη, εγείρονται σημαντικά ερωτήματα ως προς τα κριτήρια που θα χρησιμοποιηθούν για την επιλογή των εταιριών ή των κλάδων που θα πρέπει να τηρούν τους νέους κανόνες, ως προς τον επεμβατικό χαρακτήρα αυτών των νέων κανόνων, ως προς τις σταθμίσεις που θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους οι αρμόδιοι για τη λήψη των αποφάσεων και τα κίνητρα που θα χρειαστούν για την επίτευξη αυτών των νέων καθορισμένων σκοπών. Το μανιφέστο της Ακαδημίας δεν δίνει πολλές απαντήσεις σ αυτά τα θεμελιώδη ζητήματα.
Το μανιφέστο της Ακαδημίας για το 2019 διατυπώνει επίσης των ισχυρισμό ότι “η ιδιοκτησία δεν σχετίζεται με τα περιουσιακά στοιχεία μιας εταιρίας, αλλά με τους σκοπούς της” και φαίνεται να ζητά την υιοθέτηση διαφορετικών μηχανισμών λογοδοσίας όπως το γερμανικό και αυστριακό “σύστημα του διοικητικού συμβουλίου των δύο επιπέδων. Ο ισχυρισμός αυτός περί της ιδιοκτησίας είναι τουλάχιστον αμφισβητήσιμος. Σημαίνει άραγε ότι οι οργανωσιακές στρατηγικές που δεν λαμβάνουν υπόψη τους τον σκοπό και προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη θα πρέπει να καταστούν παράνομες; Άραγε αυτό θα επιβάλλεται από μια Αστυνομία της Επιχειρηματικότητας με Σκοπό Τι θα συμβαίνει όταν διαφορετικοί σκοποί θα συγκρούνται; Σε κάθε περίπτωση τα συστήματα του διοικητικού συμβουλίου των δύο επιπέδων δεν είναι η κατάλληλη απάντηση στα σημερινά προβλήματα. Αν μάλιστα δούμε τα δύο πιο πρόσφατα επιχειρηματικά σκάνδαλα (που αφορούν δύο από τους παγκόσμιους γίγαντες της Γερμανίας, την Deutsche Bank και την Volkswagen, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι αυτό το σύστημα (και ιδίως το ανώτερο συμβούλιο επίβλεψης που μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε χαοτικό) είναι γεμάτο με λάθη και ελλείψεις.
Κατ ουσίαν, η Βρετανική Ακαδημία απλώς ξαναζέστανε το παλιό επιχείρημα υπέρ της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (Corporate Social Responsibility - CSR) αντικαθιστώντας την “αξία για τους μετόχους” με την αξία για τους ενδιαφερομένους. Οι προτάσεις τους πάσχουν από τα ίδια (και πλέον πολύ γνωστά) προβλήματα των προγενέστερων μορφών της CSR. Αντίθετα προς το τι προτείνει η Ακαδημία, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι ελεύθερες να επιλέξουν τον δρόμο που θα πάρουν. Το να αφήσουμε τις επιχειρήσεις ελεύθερες να επιλέξουν ανάμεσα στη μεγιστοποίηση των κερδών, τον σκοπό ή και τα δύο (αν είναι σε θέση να ισορροπήσουν πολλούς διαφορετικούς σκοπούς) σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι οι περισσότερες εταιρίες θα ξεχάσουν τον σκοπό τους. Αυτή η πιο χαγιεκιανή θεώρηση της εταιρίας επιτρέπει στις επιχειρήσεις να παίρνουν αποφάσεις, να κάνουν λάθει και να κρίνονται από την κοινωνία για τις επιλογές τους. Αυτό σημαίνει μεταξύ άλλων και κρίσεις που αφορούν την τιμή και την ποιότητα του ίδιου του προϊόντος, αλλά και την ευρύτερη συμπεριφορά της εταιρίας, καθώς και το αν η συμπεριφορά αυτή κρίνεται ηθική. Αυτή η θεώρηση της εταιρίας φαίνεται δυστυχώς να βρίσκεται σε αντιδιαμετρικό σημείο από αυτό της Ακαδημίας.
Ακόμη και αν οι εταιρίες επιλέξουν να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, μπορούν να αποτελέσουν ένα απίστευτα ισχυρό εργαλείο για την επίλυση των προβλημάτων του κόσμου μας. Και αυτό - παρά τα κάποια σκάνδαλα που συχνά δημιουργούνται εξαρχής από τα λάθος κίνητρα που δίνονται στις εταιρίες - είναι αυτό που συμβαίνει μέχρι σήμερα. Το κίνητρο του κέδρους είναι αυτό που επέτρεψε σε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να ξεφύγουν από την απόλυτη χώρα και σε χώρες να πλουτίσουν. Ακόμη, όπως προτείνει ο Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter στην καινοτομική του θεωρία του κέρδους, το κίνητρο του κέρδους είναι η καλύτερη μορφή ανταπόδοσης για κάθε επιχειρηματία που θέλει να καινοτομήσει. Και ακριβώς μέσω της καινοτομίας και της αναζήτησης νέων τρόπων για κέρδη είναι που συνήθως μπορούν εντέλει να απαντηθούν με επιτυχία παγκόσμιες προκλήσεις όπως η πείνα, η φτώχεια, η βιώσιμη αστική ανάπτυξη και η πιο φθηνή και καθαρή ενέργεια.
Η ιδέα ότι ο “σκοπός” θα πρέπει να μπει μπροστά, φαίνεται να είναι μια αδικαιολόγητη παραβίαση της επιχειρηματικής ελευθερίας που μακροπρόθεσμα θα αποδυναμώσει το κίνητρο του κέρδους, θα εμποδίσει ακόμη περισσότερο την καινοτομία (που ήδη περιορίζεται από υπερβολικές ρυθμίσεις) και θα μειώσει τη δυνατότητα των εταιριών να επιλύσουν τα παγκόσμια προβλήματα. Ας ελπίσουμε, για το καλό της κοινωνίας μας, πώς η μακρά λίστα ευχών της Βρετανικής Ακαδημίας θα παραμείνει μια ακαδημαϊκή άσκηση ιδεών.
Προτεινόμενη περαιτέρω ανάγνωση:
Corporate Social responsibility, Economic Affairs, Vol. 29.4
Corporate Governance: Accountability in the Marketplace? της Elaine Sternberg
Misguided Virtue. False Notions of Corporate Social Responsibility? του David Henderson
O Giovanni Caccavello είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Strathclyde Business School της Γλασκώβης και πρώην στέλεχος του Epicenter.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 10 Δεκεμβρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
