Του Kristian Niemetz
Ένα από τα πιο ενοχλητικά πράγματα όταν είναι κανείς οικονομολόγος είναι πως οι άνθρωποι σε ακούν όταν δεν πρέπει και αρνούνται να σε ακούσουν όταν πρέπει.
Όταν πρόκειται για ζητήματα που οι περισσότεροι οικονομολόγοι δεν κατανοούμε ιδιαίτερα καλά, οι άνθρωποι μας αποδίδουν σχεδόν την ιδιότητα του σοφού, υπερκετιμώντας με τρόπο αστείο την κρίση μας. Όταν όμως πρόκειται για ζητήματα που τυχαίνει να κατανοούμε αρκετά καλά, οι δηλώσεις μας συχνά πέφτουν σε κλειστά αυτιά.
Για παράδειγμα, τις προάλλες μιλούσα με έναν φίλο ο οποίος, λόγω της τρέχουσας κρίσης ανησυχεί ιδιαίτερα για τις προοπτικές απασχόλησής του και εξετάζει τις επιλογές του. Ήθελε πολύ να ακούσει τη δική μου εκτίμηση για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές της βρετανικής οικονομίας. Όταν του είπα ότι στην πραγματικότητα δεν γνωρίζω πολλά περισσότερα από εκείνον, και ότι δεν θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στους συλλογισμούς μου, εκείνος επέμεινε: “Μα είσαι οικονομολόγος. Έλα τώρα - σίγουρα ξέρεις κάτι!”.
Είναι κρίμα που ποτέ δεν έχουμε αυτές τις αντιδράσεις όταν όντως ξέρουμε το θέμα για το οποίο μιλάμε. Να ένα αντιπαράδειγμα. Στις αρχές του χρόνου, οι δημοτικές αρχές του Βερολίνου ψήφισαν το πάγωμα των ενοικίων, μια ιδιαίτερα ακατέργαστη μορφή ενοικιοστασίου. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτό προκάλεσε αιτήματα από συγκεκριμένες πλευρές για την εισαγωγή παρόμοιων μέτρων κι εδώ στο Λονδίνο. Είχα διάφορες συζητήσεις γι’ αυτό το ζήτημα, διατυπώνοντας το κλασικό οικονομικό επιχείρημα εναντίον του ενοικιοστασίου, αλλά μάταια. Μου έλεγαν ότι είμαι τυφλωμένος από το νεοφιλελεύθερο δόγμα, ότι ο κόσμος δεν είναι τόσο απλός όσο το οικονομικό μου εγχειρίδιο, και ότι επρόκειτο για ένα λαμπρό και αναγκαίο μέτρο για να χαλιναγωγηθεί η ισχύς των άπληστων ιδιοκτητών και κερδοσκόπων.
Τα πρώτα αποτελέσματα της εφαρμογής του μέτρου είναι πλέον ορατά και μπορούν να ερμηνευτούν ως μια εκδίκηση των στοιχειωδών οικονομικών. Στο Βερολίνο, η προσφορά νέων ιδιοκτησιών προς ενοικίαση που μπαίνουν στην αγορά μειώθηκε κατά 25% σε σχέση με πέρυσι. Και όχι, αυτό δεν οφείλεται στον ιό: σε άλλες μεγάλες πόλεις όπως το Αμβούργο, το Μόναχο και η Κολωνία, η προσφορά αυξήθηκε κατά ένα τρίτο την ίδια περίοδο.
Μάλιστα, ο μόνος υποτομέας στην αγορά ενοικίασης του Βερολίνου που εξαιρείται από το χρηματικό όριο, οι νεόδμητες ιδιοκτησίες, δεν διαφέρει ιδιαίτερα από τις αγορές ενοικίασης των άλλων μεγάλων πόλεων. Σε αυτόν τον υποτομέα, ο αριθμός των νέων ιδιοκτησιών προς ενοικίαση που μπαίνουν στην αγορά αυξήθηκε κατά ένα τέταρτο. Και όμως, στην κύρια αγορά, όπου ισχύει το χρηματικό όριο, η προσφορά έπεσε σχεδόν στο μισό - μια δραστική μείωση που υπερφαλλαγίζει τα όποια οφέλη σημειώθηκαν αλλού.
Επίσης, σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των ιδιοκτησιών προς πώληση, αντί για ενοικίαση, καθώς ενώ τέθηκε ανώτατο όριο στα ενοίκια, δεν ισχύει το ίδιο και για τις τιμές πώλησης.
Έτσι, είτε συγκρίνει κανείς το κομμάτι της ενοικίασης ιδιοκτησιών στο Βερολίνο όπου ισχύει το όριο με το αντίστοιχο σε άλλες πόλεις, είτε το συγκρίνει με το κομμάτι στο Βερολίνο που δεν ισχύει το όριο, είτε με τον κλάδο της ιδιοκτησίας, το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο. Το πλαφόν στα ενοίκια είναι σαφές πώς έχει αρνητικές συνέπειες στην προσφορά, και αυτό συμβαίνει εντυπωσιακά γρήγορα: ακόμη κι εγώ δεν περίμενα να δω επιπτώσεις φέτος ή του χρόνου.
Κανένα από τα επιχειρήματα εναντίον του ενοικιοστασίου δεν είναι καινούργιο. Μπορείτε να τα βρείτε ήδη στο βιβλίο Verdict on Rent Control που δημοσίευσε το ΙΕΑ το 1972. Αυτό το βιβλίο είναι μια συλλογική άρθρων επί του θέματος, κάποια από τα οποία είναι ακόμη παλιότερα. Περιλαμβάνει ένα άρθρο του Μίλτον Φρίντμαν και του Τζωρτζ Στίγκλερ για το ενοικιοστάσιο την εποχή του πολέμου στις ΗΠΑ, που ακόμη επιβίωνε και μετά τη λήξη του πολέμου. Δημοσιεύθηκε αρχικά το 1946, αλλά ήδη οι συγγραφείς είχαν τα ίδια επιχειρήματα που ακόμη και σήμερα διατυπώνουμε.
Η παλαιότερη συνεισφορά είναι ένα άρθρο του Φρίντριχ Χάγιεκ για το ενοικιοστάσιο στη Βιέννη του μεσοπολέμου (προφανώς ο ίδιος δεν μιλούσε για “μεσοπόλεμο”). Ο Χάγιεκ καταδεικνύει πως το ενοικιοστάσιο δεν οδηγεί απλώς σε έλλειψη ιδιοκτησιών προς ενοικίαση, αλλά έχει και πολλά άλλα δευτερογενή αποτελέσματα που στρεβλώνουν την ευρύτερη οικονομία, για παράδειγμα τη μείωση της κινητικότητας της εργασίας. Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε αρχικά το 1929 και παρ’ όλα αυτά, οι ομοιότητες με τη σημερινή κατάσταση αμέσως γίνονται ορατές.
Τα οικονομικά άρθρα συχνά καταλήγουν με την επιφυλακτική επισήμανση ότι “χρειάζεται περισσότερη έρευνα”. Δεν θα το δείτε αυτό σε μια έκδοση για το ενοικιοστάσιο γιατί η κατάσταση εκεί είναι υπερβολικά ξεκάθαρη. Δεν χρειάζεται περαιτέρω έρευνα. Γνωρίζουμε - ή καλύτερα, μπορούμε να γνωρίζουμε και οφείλουμε να γνωρίζουμε - ότι υπάρχει να γνωρίζει κανείς.
Αυτό που χρειάζεται είναι επιτέλους να το αποδεχτούμε.
--
Ο Kristian Niemietz είναι επικεφαλής θεμάτων Πολιτικής Οικονομίας στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 19 Αυγούστου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
