Του Philip Booth
Δύο φορές τις τελευταίες επτά μέρες, ο Πάπας Φραγκίσκος έκανε σημαντικές δηλώσεις για την οικονομία. Στην τελευταία του δήλωση αναφέρθηκε στη συστημική και εγγενή αύξηση των ανισοτήτων. Πρόκειται για ένα μόνιμο θέμα που εγείρει το Βατικανό, το οποίο κατά καιρούς απασχόλησε και την πρώην Επιτροπή για τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη του Βατικανού.
Η ιδέα ότι η ανισότητα αυξάνεται είναι διαδεδομένη. Όταν Βρετανοί πτυχιούχοι πανεπιστημίου κλήθηκαν να απαντήσουν ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών σε μια έρευνα για την πρόοδο της ανθρωπότητας σε θέματα όπως η μείωση της φτώχειας, τα ποσοστά αλφαβητισμού και η ανισότητα, το 90% έδωσε λάθος απαντήσεις. Όπως είχε επισημάνει ο Hans Rosling, αν γράψει κανείς τις πιθανές ερωτήσεις πάνω σε μπανάνες και αφήσει έναν χιμπατζή να διαλέξει μια από αυτές, θα έχει μεγαλύτερα ποσοστά επιτυχίας.
Η παρανόηση ως προς την πρόοδο της ανθρωπότητας έχει σημασία καθώς, αν πιστεύουμε ότι τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα, θα πάρουμε λάθος αποφάσεις πολιτικής - και πιθανόν αποφάσεις πολιτικής που θα αποδειχθούν καταστροφικές για τους φτωχούς.
Οι Καθολικοί θα πρέπει να έχουμε μια παγκόσμια θεώρηση των πραγμάτων. Η παγκόσμια ανισότητα μειώνεται: και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα συνεχίσει να μειώνεται μέχρι και το 2035. Αυτό σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση. Η ενσωμάτωση της παγκόσμιας οικονομίας, όπως είχε επισημάνει ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β' στο Centesimus annus, οδήγησε πρώην φτωχές χώρες να αναπτυχθούν πολύ πιο γρήγορα. Στο μεταξύ, τα εισοδήματα των πλούσιων χωρών αναπτύσσονται με βραδύτερο ρυθμό.
Είναι αλήθεια ότι η ανισότητα έχει αυξηθεί στο εσωτερικό κάποιων χωρών. Αυτό είναι αναμενόμενο. Αν μια χώρα ξεκινήσει με ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού της να ζει στα πρόθυρα της πείνας, βυθισμένο σε μια ισότητα εξαθλίωσης, όταν αυτή αρχίσει να αναπτύσσεται, δεν θα πλουτίσουν όλοι με τον ίδιο ρυθμό. Ακόμη όμως και χώρες όπως η Κίνα είδαν εδώ και πάνω από μια δεκαετία την ανισότητα να σταθεροποιείται και στη συνέχεια να μειώνεται.
Η ανισότητα είναι μεγαλύτερη σε χώρες της Νότιας Αμερικής και της Νότιας Αφρικής, όπου ο προστατευτισμός είναι ο κανόνας και το κράτος έχει κεντρικό ρόλο στην οικονομία, κάτι που ο Πάπας φαίνεται πως υποστηρίζει. Πράγματι, ο κατάλογος των χωρών με τη μεγαλύτερη ανισότητα και ο κατάλογος των χωρών όπου το κράτος έχει τον πιο κυρίαρχο ρόλο μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό. Ακόμη και στις πλούσιες χώρες, είτε λόγω των ρυθμίσεων της αγοράς εργασίας στην ηπειρωτική Ευρώπη που έχει ως αποτέλεσμα μέχρι και 40% ανεργίας στους νέους ανθρώπους, είτε λόγω των περιορισμών στη χρήση γης για έγερση κατοικιών στο Ηνωμένο Βασίλειο, το κράτος συχνά θέτει σημαντικά εμπόδια στην προσπάθεια των φτωχών να βελτιώσουν την κατάστασή τους.
Βεβαίως, οι παρεμβάσεις που αυξάνουν την ανισότητα δεν είναι οι πολιτικές που ο Πάπας θα έλεγε ότι επιθυμεί. Παρ' όλα αυτά, συχνά υποστηρίζει ότι θέλει οι συμμετέχοντες στις αγορές να περιορίζονται από ρυθμίσεις. Το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι στα κέντρα της εξουσίας έχουν ακριβώς τις ίδιες ατέλειες με τους ανθρώπους που διοικούν τις επιχειρήσεις. Γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, η παρέμβαση μπορεί συχνά να παραγάγει συνέπειες αντίθετες από τις προσδοκώμενες. Για παράδειγμα, οι πολιτικές που ευνοούν την καθαρή ενέργεια, τις οποίες ζητά ο Πάπας, μπορεί να είναι καλές καθαυτές, αλλά μια απρόθετη συνέπειά τους είναι ότι τείνουν να αυξάνουν την ανισότητα καθώς οι φτωχοί πληρώνουν ένα μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους για καύσιμα απ' ό,τι οι πλούσιοι.
Δεδομένων των αρνητικών απρόθετων συνεπειών της κρατικής παρέμβασης στις αναπτυσσόμενες χώρες, θα πρέπει τουλάχιστον να χαρούμε που ο Πάπας ολοκλήρωσε την ομιλία του λέγοντας ότι η κοινωνία των πολιτών θα πρέπει να διαδραματίσει το ρόλο της, εκπολιτίζοντας τόσο το κράτος, όσο και την αγορά.
--
Ο Philip Booth είναι καθηγητής χρηματοοικονομικών, δημόσιας πολιτικής και ηθικής στο St Mary's University στο Twickenham και ακαδημαϊκός ερευνητής στο Institute of Economic Affairs.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 13 Νοεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
