Του Donald J. Boudreaux
Το άρθρο αυτό στο Atlantic αποκαλύπτει το πώς ζούσαν οι Αμερικανοί πριν από 100 χρόνια. Σε σύγκριση με τις συνθήκες ζωής ενός σημερινού Αμερικανού της μεσαίας τάξης, η ζωή τότε ήταν φτωχή, άβολη, θλιβερή και επικίνδυνη. (Μόλις λίγα χρόνια αργότερα - το 1924 - ο δεκαεξάχρονος γιος του τότε Προέδρου των ΗΠΑ θα πέθαινε από μόλυνση μιας φουσκάλας στο δάχτυλο του παιδιού του την οποία έπαθε παίζοντας τένις στον Λευκό Οίκο).
Να λοιπόν ένα ερώτημα που έθεσα με την μία ή την άλλη μορφή και παλαιότερα, αλλά καθώς είναι τόσο αποκαλυπτικό, θα το θέσω ξανά: Ποιο είναι το ελάχιστο ποσό χρημάτων που θα απαιτούσατε ως αντάλλαγμα για να πάτε πίσω στο χρόνο και να ζήσετε στο 1916, ακόμα και όπως ζούσε ο John D. Rockefeller; Μήπως 21,7 εκατομμύρια δολάρια του 2016 (που είναι περίπου ένα εκατομμύριο δολάρια του 1916; Θα σας έφταναν; Μήπως θα ζητούσατε ένα δισεκατομμύριο δολάρια του 2016 - ή ακόμα του 1916; Θα σας έφτανε αυτό το τεράστιο ποσό για να αγοράσετε μια ποσότητα αγαθών και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας του 1916 ώστε, τουλάχιστον, να σας είναι το ίδιο να ζείτε στην Αμερική του 1916 με το να ζείτε (με το σημερινό σας εισόδημα) στην Αμερική του 2016;
Σκεφτείτε το καλά και προσεκτικά.
Αν ήσασταν ένας Αμερικανός δισεκατομμυριούχος το 1916 θα μπορούσατε βεβαίως να αγοράσετε τις καλύτερες ιδιοκτησίες γης. Θα μπορούσατε να αγοράσετε ένα σπίτι στην 5η Λεωφόρο της Νέας Υόρκης, ή ένα με θέα στον Ειρηνικό, ή να χτίσετε ένα σπίτι στο δικό σας τροπικό νησί (ή και τα τρία). Για να ταξιδέψετε όμως από το σπίτι σας στο Μανχάταν στο παλάτι σας στη δυτική ακτή θα σας έπαιρνε κάποιες μέρες, και αν κάνατε το ταξίδι αυτό το καλοκαίρι, πιθανότατα δεν θα είχατε κλιματισμό στο ιδιωτικό σας σιδηροδρομικό βαγόνι.
Και ενώ μπορεί και να είχατε κλιματισμό στο σπίτι σας στη Νέα Υόρκη, πολλά από τα σπίτια των φίλων σας που θα επισκεπτόσασταν - καθώς και τα εστιατόρια ή τα γραφεία που θα συχνάζατε - δεν θα είχαν. Τον χειμώνα, πολλά απ' αυτά θα είχαν και ανεπαρκή θέρμανση με τα σημερινά κριτήρια.
Για να ταξιδέψετε στην Ευρώπη θα σας έπαιρνε μέρες. Για να πάτε σε ξένες χώρες πέρα από την Ευρώπη, θα χρειαζόσασταν ακόμα περισσότερο.
Μήπως θα θέλατε να στείλετε ένα πακέτο ή ένα γράμμα αυθημερόν από την Νέα Υόρκη κάπου στο Λος Άντζελες; Λυπάμαι, θα σας ήταν αδύνατο.
Δεν θα μπορούσατε ούτε να ακούσετε ραδιόφωνο (η πρώτη εμπορική ραδιοφωνική εκπομπή έγινε το 1920), ούτε να δείτε τηλεόραση. Θα μπορούσατε όμως να αγοράσετε ένα υπερσύγχρονο για την εποχή γραμμόφωνο. (Ο ήχος του όμως δεν θα ήταν στερεοφωνικός. Και - νομίζω σίγουρα - ακόμα και οι σημερινοί λάτρεις του βινυλίου θα προτιμούσαν να ακούσουν μουσική από ένα σύγχρονο cd απ' ό,τι από έναν δίσκο γραμμοφώνου του 1916). Προφανώς, δεν θα μπορούσατε να κατεβάσετε μουσική.
Δεν θα είχατε πολλές ταινίες να δείτε, μολονότι θα μπορούσατε να χτίσετε μια δική σας, ιδιωτική αίθουσα προβολής.
Το τηλέφωνό σας θα ήταν στερεωμένο σε κάποιον τοίχο. Δεν θα μπορούσατε να το χρησιμοποιήσετε για Skype.
Η πολυτελής σας λιμουζίνα θα ήταν πολύ πιο πιθανό να πάθει βλάβη την ώρα που ο σωφέρ σας θα σας οδηγούσε στην πόλη, απ' ό,τι είναι σήμερα πιθανό να πάθει βλάβη το δικό σας αυτοκίνητο όταν πηγαίνετε να κάνετε γιόγκα. Την ώρα που το αυτοκίνητό σας θα ήταν χαλασμένο, και εσείς θα περιμένατε υπομονετικά στην πίσω θέση μέχρι ο σωφέρ σας να το φτιάξει, δεν θα μπορούσατε να τηλεφωνήσετε σε κανέναν για να τον ενημερώσετε ότι θα αργήσετε στη συνάντησή σας.
Ακόμη και στην κατοικία σας στο Μανχάταν, αν σας ερχόταν η όρεξη για Ταϊλανδέζικο κάρυ ή κοτόπουλο Βινταλού ή Βιετναμέζικο ή φαλάφελ, θα ήσασταν άτυχοι: ακόμη και στην λίγο πιθανή περίπτωση που θα ξέρατε ότι αυτά τα εκλεκτά εδέσματα υπάρχουν, ο μάγειράς σας πιθανότατα δεν θα ήξερε να τα φτιάξει, και τα εστιατόρια της Νέας Υόρκης για πολλά ακόμη χρόνια δεν θα προσέφεραν τέτοια εξωτικά φαγητά. Και ενώ μπορεί να είχατε τα χρήματα το 1916 ώστε να μπορείτε να αγοράζετε ένα μπολ βατόμουρα κάθε μέρα τον Ιανουάριο στο σπίτι σας, αυτό το έξοδο πιθανότατα δεν θα άξιζε τον κόπο ακόμα και για τους πάμπλουτους όπως εσάς.
Το wifi θα ήταν απελπιστικά αργό - α, σωστά, δεν θα υπήρχε καν. Δεν πειράζει όμως, καθώς δεν θα είχατε ούτε υπολογιστή, ούτε πρόσβαση στο διαδίκτυο. (Θεέ μου, δεν υπήρχαν τότε ούτε καν μπλογκ για να διαβάσει κανείς!)
Ακόμη και η καλύτερη ιατρική φροντίδα τότε ήταν φρικαλέα με τα σημερινά κριτήρια: ήταν πολύ πιο οδυνηρή και πολύ λιγότερο αποτελεσματική (θυμηθείτε τον γιο του Coolidge). Δεν υπήρχαν αντιβιοτικά. Στυτική δυσλειτουργία; Διπολική διαταραχή; Θα έπρεπε να ζήσετε με τέτοια βάσανα. Δεν θα είχατε και επιλογή!
Εσείς η ίδια αν είστε γυναίκα, ή, στην περίπτωση που είστε άντρας, η σύζυγός σας, η κόρη σας και η αδερφή σας, θα είχατε ή θα είχαν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να πεθάνουν από επιπλοκές στη γέννα απ' ό,τι ισχύει σήμερα. Αλλά και το βρέφος ήταν πολύ λιγότερο πιθανό να επιβιώσει απ' ό,τι το μέσο νεογέννητο στην Αμερική σήμερα.
[Ποσοστό μητρικής θνησιμότητας, ΗΠΑ 1900-1997
Ανά 100.000 γεννήσεις]
Ούτε η οδοντιατρική ήταν καλύτερη. Όσα χρήματα κι αν είχατε, δεν θα μπορούσατε να αγοράστε μια οδοντόβουρτσα με παλλόμενη κεφαλή. (Θα μπορούσατε όμως να αγοράσετε την καλύτερη μασέλα).
Όση ματαιοδοξία κι αν είχατε, δεν θα μπορούσατε να αγοράσετε φακούς επαφής, αποκατάσταση μαλλιών, ή μια σύγχρονη και ασφαλή αύξηση στήθους. Και ξεχάστε την λιποαναρρόφηση για να σβήσετε τα αποτελέσματα των πολυτελών σας γευμάτων της εποχής (πχ χελώνα με κρέμα γάλακτος).
Η αντισύλληψη ήταν τότε πρωτόγονη: ήταν λιγότερο αξιόπιστη και πολύ πιο ενοχλητική από την οποιαδήποτε σημερινή φτηνή και ευρέως διαθέσιμη μέθοδο.
Λατρεύετε φυσικά τον σκύλο σας, αλλά τα πλούτη σας δεν θα έφταναν για να του αγοράσετε κτηνιατρική φροντίδα του τύπου που είναι σήμερα υπόθεση ρουτίνας σε οποιαδήποτε γωνιά της χώρας.
Θα ήσασταν απολύτως αποκομμένοι από τον πολιτιστικό πλούτο που γέννησε η παγκοσμιοποίηση τον τελευταίο αιώνα. Δεν θα υπήρχε ούτε η αμερικανικής έμπνευσης και βρετανικής παραγωγής rock'n'roll με ηλεκτρικές κιθάρες, ούτε η ρέγγε, ενώ η τζαζ ήταν ακόμη στα σπάργανα, με ελάχιστους δίσκους σε κυκλοφορία.
Θα μπορούσατε να αγοράστε τα καλύτερα ελβετικά ρολόγια χειρός και τοίχου, αλλά ακόμη κι αυτά δεν θα είχαν την ακρίβεια ενός φτηνού σημερινού Timex (για να μη μιλήσω για την ακρίβεια του ρολογιού στο κινητό σας).
Ειλικρινά, προσωπικά δεν θα είχα τον παραμικρό πειρασμό να αφήσω το 2016 για να γίνω δισεκατομμυριούχος στο 1916. Αυτό σημαίνει ότι, με τα κριτήρια του 1916, σήμερα είμαι περισσότερο από δισεκατομμυριούχος. Σημαίνει ότι, τουλάχιστον με τις δικές μου προτιμήσεις, σήμερα είμαι υλικώς πλουσιότερος από τον John D. Rockefeller του 1916. Και αν, όπως πιστεύω, οι δικές μου προτιμήσεις δεν είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστες, τότε σχεδόν κάθε σημερινός Αμερικανός της μεσαίας τάξης είναι πλουσιότερος από τον πλουσιότερο Αμερικανό μόλις 100 χρόνια πριν.
---
Ο Donald Boudreaux είναι senior fellow στο F.A. Hayek Program for Advanced Study in Philosophy, Politics, and Economics στο Κέντρο Mercatus στο Πανεπιστήμιο George Mason. Είναι μέλος του Συμβουλίου του Κέντρου Mercatus, καθηγητής οικονομικών και πρώην πρόεδρος τμήματος στο Πανεπιστήμιο George Mason, καθώς και πρώην πρόεδρος του FEE.
To άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 22 Απριλίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”
