Του Ryan Bourne*
Πρέπει άραγε να μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα η εισοδηματική ανισότητα; Δεν νομίζω. Ωστόσο, ένα αντεπιχείρημα που ακούω, ακόμη και από ορισμένους κλασικούς φιλελεύθερους, είναι ότι η υψηλή εισοδηματική ανισότητα μειώνει την κοινωνική κινητικότητα. Αυτό, λένε, πρέπει πραγματικά να με ανησυχεί – γιατί κάνει την κοινωνία μας λιγότερο δυναμική και ευημερούσα.
Η θεωρία τους είναι ότι η υψηλή εισοδηματική ανισότητα σήμερα σημαίνει μεγαλύτερες ευκαιρίες για τα παιδιά των πλουσίων. Ίσως τα παιδιά αυτά μπορεί να επωφεληθούν από σχετικά περισσότερες επενδύσεις στην εκπαίδευσή τους ή να έχουν καλύτερη οικονομική δυνατότητα να εργαστούν στις καλύτερες χαμηλόμισθες πρακτικές. Είτε έτσι είτε αλλιώς, οι πιο άνισες κοινωνίες μπορεί και να προσφέρουν χαμηλότερα επίπεδα εισοδηματικής κινητικότητας μεταξύ των γενεών. Οι άνθρωποι θα δυσκολευτούν περισσότερο να ξεφύγουν από την κοινωνικοοικονομική τάξη των γονιών τους, δημιουργώντας έτσι μια απολιθωμένη κοινωνία.
Πράγματι, πολλά δεδομένα έχουν βρει συσχετίσεις μεταξύ της υψηλής εισοδηματικής ανισότητας και της χαμηλότερης κινητικότητας μεταξύ των γενεών. Το να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε μια πλήρη «ισότητα ευκαιριών», εξαλείφοντάς το αυτό, θα ήταν κάτι το ξεκάθαρα αντίθετο προς την ελευθερία. Αλλά, για λόγους επιχειρηματολογίας, ας υποθέσουμε ότι είναι επιθυμητή η περισσότερη κινητικότητα μεταξύ των γενεών. Μήπως η παρατηρούμενη συσχέτιση με την υψηλή ανισότητα υποδηλώνει ότι πρέπει να σπεύσουμε να χρησιμοποιήσουμε την κρατική εξουσία για να εξισώσουμε τα εισοδήματα μέσω τιμωρητικών φόρων και γενναιόδωρων μεταβιβάσεων;
Όχι. Γιατί σαφώς παραγνωρίζουμε έτσι άλλους παράγοντες. Ένα ερευνητικό άρθρο των οικονομολόγων Justin Callais και Vincent Geloso, για παράδειγμα, παρουσιάζει το πώς οι διαφορετικοί οικονομικοί θεσμοί μπορούν επίσης να επηρεάσουν την κινητικότητα μεταξύ των γενεών. Αν οι διαφορετικοί αυτοί θεσμοί δεν ληφθούν υπόψη, τότε αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πολύ άστοχες παρεμβάσεις πολιτικής.
Οι δύο συγγραφείς του άρθρου επικεντρώνονται στην οικονομική ελευθερία, και ιδιαίτερα στην ασφάλεια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην εκάστοτε χώρα και στην ελευθερία του εμπορίου χωρίς ρύθμιση. Η απουσία οικονομικής ελευθερίας θα μπορούσε να καταργήσει ευκαιρίες για τους φτωχούς, περιορίζοντας τις ευκαιρίες βελτίωσης της ζωής τους που βασίζονται στην αγορά. Η έλλειψη οικονομικής ελευθερίας έχει επίσης διαπιστωθεί ότι επιβραδύνει την ανάπτυξη και μειώνει τα εισοδήματα των νοικοκυριών, γεγονός που θα μπορούσε να μειώσει έμμεσα και τις σχετικές ευκαιρίες ζωής των φτωχών. Εάν υποθέσουμε απλώς κάποια αιτιώδη σχέση μεταξύ της υψηλής ανισότητας και της χαμηλής κινητικότητας μεταξύ των γενεών, αγνοώντας άλλους παράγοντες όπως αυτός, θα μπορούσαμε λανθασμένα να αποδώσουμε στην υψηλή ανισότητα τις επιπτώσεις της έλλειψης οικονομικής ελευθερίας και των ευκαιριών που αυτή προσφέρει.
Η προηγούμενη δουλειά του Geloso παρουσιάζει τους Ολυμπιακούς Αγώνες ως παράδειγμα. Το έμφυτο αθλητικό ταλέντο πιθανότατα κατανέμεται εντελώς ανεξάρτητα από το εισόδημα. Αλλά είναι δαπανηρό να αναπτύξει κανείς αυτό το ταλέντο, ιδιαίτερα σε αθλήματα που απαιτούν ακριβό εξοπλισμό. Ίσως είναι πολύ πιο εύκολο για τους πλούσιους να κάνουν αυτές τις επενδύσεις. Θα μπορούσαμε επομένως να περιμένουμε να διαπιστώσουμε ότι οι χώρες υψηλής ανισότητας στέλνουν σχετικά λιγότερους αθλητές πραγματικά υψηλών επιδόσεων στους Ολυμπιακούς Αγώνες, κερδίζοντας ως αποτέλεσμα λιγότερα μετάλλια.
Και, ναι, η υψηλή ανισότητα φαίνεται πράγματι να περιορίζει τον αριθμό των Ολυμπιακών μεταλλίων που κερδίζει μια χώρα. Αλλά αυτή η σχέση εξατμίζεται αν εξετάσουμε από μόνες τους τις πολιτικές υψηλής οικονομικής ελευθερίας. Ίσως τα ισχυρότερα δικαιώματα ιδιοκτησίας να προσφέρουν στις οικογένειες περισσότερη εμπιστοσύνη για να επενδύσουν στις αθλητικές τους δεξιότητες. Ή ίσως οι ελαφρώς ρυθμιζόμενες πιστωτικές αγορές να μειώνουν το κόστος χρηματοδότησης αυτών των επενδύσεων. Όποιος κι αν είναι ο μηχανισμός, ο Geloso καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «Η οικονομική ελευθερία ενίσχυσε τις δυνατότητες των φτωχών περισσότερο από ό,τι τις μείωσε η εισοδηματική ανισότητα».
Η πιο πρόσφατη εργασία των Callais και Geloso χρησιμοποιεί δεδομένα της Παγκόσμιας Τράπεζας μεταξύ των χωρών για την εισοδηματική κινητικότητα μεταξύ των γενεών, δεδομένα για την οικονομική ελευθερία από το Ινστιτούτο Fraser, μετρήσεις της εισοδηματικής ανισότητας και αρκετούς ελέγχους για να αξιολογήσει εάν αυτή η αφήγηση γενικεύεται. Τρέχει γι’ αυτό πολλές παλινδρομήσεις για να ελέγξει τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις της οικονομικής ελευθερίας στην κινητικότητα του εισοδήματος μεταξύ των γενεών.
Τα αποτελέσματα διαφέρουν κάπως ανάλογα με τις ακριβείς προδιαγραφές που χρησιμοποιούνται ή τις μετρήσεις της οικονομικής ελευθερίας, αλλά γενικά «καταδεικνύουν ότι η οικονομική ελευθερία είναι ένας ισχυρός καθοριστικός παράγοντας της κινητικότητας μεταξύ των γενεών και ότι η ισχύς της ανταγωνίζεται ή και υπερβαίνει αυτήν της ανισότητας», ειδικά όταν ελέγξει κανείς την καθαρή μηχανική φύση μεγάλου μέρους της στατιστικής σχέσης μεταξύ ανισότητας και κοινωνικής ακινησίας.
Τα υψηλότερα επίπεδα οικονομικής ελευθερίας για τις χώρες, λοιπόν, συνδέονται με μεγαλύτερη εισοδηματική κινητικότητα μεταξύ των γενεών, όπως και τα υψηλότερα εισοδήματα που παράγονται από αυτά τα υψηλότερα επίπεδα οικονομικής ελευθερίας. Εάν ο στόχος των πολιτικών ανά τον κόσμο είναι η μεγαλύτερη κοινωνική κινητικότητα, θα πρέπει πρώτα να δώσουν προτεραιότητα στη διασφάλιση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και στον περιορισμό των ρυθμίσεων, πριν καταφύγουν στα εργαλεία της ακατέργαστης αναδιανομής.
--
*Ο Ryan Bourne κατέχει την έδρα R. Evan Scharf για τη Δημόσια Κατανόηση των Οικονομικών στο Cato Institute.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 17 Νοεμβρίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Cato Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
