Του Vicente Moreno*
Μολονότι η πανδημία του COVID-19 σε καμία περίπτωση δεν έχει τελειώσει, στην Ισπανία ήδη μπορούμε να αντλήσουμε κάποια διδάγματα που θα διασφαλίσουν ότι δεν θα επαναληφθούν τα ίδια λάθη στην περίπτωση που είμαστε άτυχοι ώστε να αντιμετωπίσουμε ξανά μια παρόμοια κατάσταση κάποτε στο μέλλον. Η πολύ άσχημη διαχείριση της κατάστασης από την ισπανική κεντρική κυβέρνηση αποκαλύφθηκε σε κάθε σημείο, για να μην αναφερθούμε στους προβληματικούς στόχους που έθεσαν τις ζωές των πολιτών σε κίνδυνο. Παρ’ όλα αυτά, τουλάχιστον κάποιες πτυχές της αντίδρασης της Ισπανίας υπήρξαν αξιέπαινες. Οι συνθήκες αυτές έφεραν στο φως τόσο τις καλές όσο και τις κακές προθέσεις, καθώς και τις λύσεις.
Το σύνταγμα δίνει στην κυβέρνηση αρκετές εξουσίες ώστε να διαχειρίζεται έκτακτες συνθήκες δημόσιας υγείας όπως η τρέχουσα πανδημία. Παρά τις δυνατότητες αυτές, η κυβέρνηση άσκησε τις εξουσίες της με τον χειρότερο δυνατό τρόπο. Πολλές φορές αντέδρασε αργά, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα η Ισπανία να γίνει η χώρα με τη χειρότερη εξέλιξη της επιδημίας στον κόσμο. Μπροστά σ’ αυτή την αμελή διοίκηση όμως, η απάντηση της κοινωνίας των πολιτών υπήρξε παραδειγματική - χάρη σ’ αυτήν - και μόνο σ’ αυτήν - είναι πιθανό να μπορέσουμε να επιβραδύνουμε την εξάπλωση του κορονοϊού στην Ισπανία.
Οι επιδημίες συνεπάγονται ξαφνικές αλλαγές τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία, που συμβαίνουν πολύ γρηγορότερα απ’ ό,τι υπό κανονικές συνθήκες. Ξαφνικά, μεγάλος όγκος πόρων πρέπει να κατανεμηθεί στις υπηρεσίες υγείας, πράγμα που προϋποθέτει μεγάλες αλλαγές στην πολιτική. Αυτό σημαίνει ιδίως ότι πρέπει να γίνουν ασυνήθιστα γρήγορες προσαρμογές στον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι στην υγεία ενημερώνονται και διατηρούνται στην εργασία. Με αυτό κατά νου, οι θεωρητικοί της Αυστριακής Οικονομικής Σχολής έχουν υποστηρίξει ότι είναι ανέφικτη πρακτικά η συγκεντρωτική διαχείριση της οικονομίας, καθώς όταν το κράτος ελέγχει τα πάντα, η πληροφορία δεν διαδίδεται - η όλη αλυσίδα που ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να συντονιστούν μεταξύ τους σπάει. Ο κορονοϊός δεν αποτελεί εξαίρεση σ’ αυτόν τον κανόνα, και εδώ η πληροφόρηση και τα κίνητρα έχουν κομβική σημασία.
Ομοίως, το κεντρικό πρόβλημα στην ραγδαία εξάπλωση του COVID-19 στην Ισπανία υπήρξε η συγκέντρωση της πληροφορίας. Όλοι θεωρήσαμε ότι η κυβέρνηση έχει μονοπώλιο στην αλήθεια, πιστεύοντας ότι η κεντρική κυβέρνηση είναι η μόνη πηγή που μπορεί να πει με την όποια βεβαιότητα ότι θα είμαστε ασφαλείς και τίποτα δεν θα συμβεί. Όμως δεν το πιστεύουν όλοι αυτό. Εξάλλου, αυτό το επιχείρημα - που υποστηρίζεται από μεγάλο μέρος της αριστεράς αυτή την περίοδο - απλώς δεν ισχύει. Καθώς η Ισπανία είναι μια ελεύθερη και αποκεντρωμένη χώρα, πολλοί άνθρωποι προειδοποίησαν εκ των προτέρων για τη βαρύτητα της κατάστασης, μολονότι η κυβέρνηση και οι κύκλοι της έσπευσαν να διαφωνήσουν, δηλώνοντας ότι “όλα είναι υπό έλεγχο”.
Στο πεδίο της μάχης, οι εργαζόμενοι στην υγεία προσπαθούν να σώσουν ζωές με τους πόρους που έχουν διαθέσιμους. Πολλές εταιρίες δήλωσαν τη διαθεσιμότητά τους στην προσπάθεια, προσφέροντας ακόμη και ολόκληρα δίκτυα υπηρεσιών εφοδιασμού. Πολλοί πολίτες, αντιμέτωποι με την ανικανότητα της κυβέρνησης, αποφάσισαν να σταματήσουν οι ίδιοι την εξάπλωση του ιού προστατεύοντας τους εαυτούς τους στο σπίτι (αναζητώντας στην πραγματικότητα καταφύγιο στην ιδιωτική τους ιδιοκτησία). Ακόμη, οι περιφερειακές κυβερνήσεις - όπως στη Μαδρίτη - προσπάθησαν να αναλάβουν δράσεις πριν από τον πρωθυπουργό Σάντσεζ. Είναι προφανές ότι, παρά τα προβλήματα της συγκέντρωσης της πληροφορίας, η κοινωνία επινόησε πολύ σημαντικά σύνολα μέτρων από μόνη της.
Πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα σε έναν κόσμο με μεγαλύτερη αποκέντρωση, ελευθερία και ατομική ευθύνη; Πρώτα απ’ όλα, το κράτος δεν θα είχε μονοπώλιο στην αλήθεια. Ο ανταγωνισμός της αγοράς θα έκανε την πληροφορία για τον ιό να ρέει σε πολλά κανάλια, διευκολύνοντας τις συγκρίσεις και φέρνοντας τον διάλογο κοντύτερα στην αλήθεια. Ένα ιδιωτικό σύστημα υγείας θα είχε το κίνητρο να θεραπεύσει, λειτουργώντας βάσει της προσφοράς και της ζήτησης, και προσφέροντας πολύ καλύτερες υπηρεσίες. Από την άλλη πλευρά, οι ασφαλιστές θα προσπαθούσαν να περιορίσουν την έκθεση των πελατών τους στον ιό για να αποφύγουν υψηλά κόστη, εξέλιξη που θα τους ενθάρρυνε να είναι συντηρητικοί σε ό,τι αφορά τα μέτρα προστασίας της εξάπλωσης. Αυτό θα δημιουργούσε ένα ολόκληρη δίκτυο ατομικής υπευθυνότητας που θα μας επέτρεπε να σταματήσουμε τον ιό πιο γρήγορα και αποτελεσματικά, χωρίς τόσο μεγάλο κόστος για την οικονομία.
Η κρίση πρέπει να οδηγήσει την κοινωνία των πολιτών στο να συνειδητοποιήσει πως είναι ικανή να αντιμετωπίσει κάθε πρόβλημα, ανεξαρτήτως κλίμακας. Οι πολίτες αποδείχθηκαν καλύτεροι από την προβληματική διαχείριση του κράτους - η κοινωνία των πολιτών είναι αυτή που στην πραγματικότητα θα σταματήσει τον ιό.
Οφείλουμε να διεκδικήσουμε περισσότερη ελευθερία και ευθύνη για τους εαυτούς μας και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μπορούμε να αφήνουμε τα πάντα στην κυβέρνηση, πολύ περισσότερο όταν έχει επικεφαλής τόσο ανίκανους πολιτικούς. Έτσι, θα επιτρέψουμε στην πληροφορία να ρέει ελεύθερα, να ανταγωνίζεται και να παράγει τα απαιτούμενα κίνητρα. Αυτό θα διευκολύνει κατά πολύ το να αναλάβει ο καθένας την ευθύνη της ζωής του αντί να την εκχωρεί τυφλά στον κρατικό πατερναλισμό - αυτό θα σταματήσει τον κάθε ιό, συμπεριλαμβανομένου του κολλεκτιβισμού.
*Ο Vicente Moreno είναι στέλεχος της ισπανικής δεξαμενής σκέψης Civismo.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Απριλίου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του δικτύου Epicenter και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
