Του Philip Booth
Γιατί οι πανεπιστημιακοί αρέσκονται τόσο πολύ να διαστρεβλώνουν τον οικονομικό φιλελευθερισμό;
Πάρτε για παράδειγμα το πρόσφατο άρθρο που δημοσίευσαν στο New Statesman ο Andrian Pabst, ένας σεβάσμιος καθηγητής πολιτικής θεωρίας στο Πανεπιστήμιο του Κεντ και ο συγγραφέας και ερευνητής Ron Ivey. Οι δύο συγγραφείς έχουν βεβαίως κάθε δικαίωμα να επιτίθενται στον «φονταμενταλισμό των αγορών» όπως τον χαρακτηρίζουν - όμως το έκαναν με χτυπήματα κάτω από τη ζώνη. (πρέπει να προσθέσω ότι το ύφος του άρθρου δεν εκφράζει τουλάχιστον τον Pabst. Έχω απολαύσει συζητήσεις μαζί του και ήταν εκείνος που ευγενικά με διόρισε στη θέση του Senior Research Fellow στο Centre for Federal Studies που διευθύνει στο Πανεπιστήμιο του Κεντ. Εδώ με απασχολεί το άρθρο και όχι ο άνθρωπος. Δεν γνωρίζω τον Ron Ivey).
Είναι πιστεύω σημαντικό να απαντήσω στο άρθρο τους γιατί εγείρει ερωτήματα που βρίσκονται στην καρδιά της διαμάχης μεταξύ της αριστεράς και όσων πιστεύουμε σε μια ελεύθερη κοινωνία. Ακόμη μάλιστα κι αν ο Pabst και ο Ivey αφιέρωναν κάποιες εβδομάδες σε σχετική έρευνα, δεν θα μπορούσαν να βρουν καλύτερο τρόπο να παρουσιάσουν το πόσο εσφαλμένες είναι συχνά οι επιθέσεις της αριστεράς.
Για παράδειγμα γράφουν ότι:
«Οι κύριοι υποστηρικτές του φονταμενταλισμού των αγορών όπως ο Αυστριακός οικονομολόγος Φρίντριχ Χάγιεκ (...) Αντλώντας από το σώμα της φιλελεύθερης πολιτικής σκέψης του Τόμας Χομπς, του Τζων Λοκ και του Τζων Στούαρτ Μιλλ, οι φονταμεταλιστές των αγορών απομειώνουν τους ανθρώπους στον ‘homo economicus’, ένα ορθολογικό, εγωιστικό ζώο που αναζητά την ευτυχία του σε ηδονές φτηνών καταναλωτικών αγαθών και συσσώρευσης πλούτου».
Η καρικατούρα του Χάγιεκ είναι γελοία. Για παράδειγμα στο Σύνταγμα της Ελευθερίας αναφέρεται βεβαίως ο Μιλλ - αλλά συχνά κριτικά. Από την άλλη πλευρά οι Αλέξις ντε Τοκβίλ, Έντμουντ Μπέρκ και Λόρδος Άκτον είναι τρεις από τους πλέον αναφερόμενους συγγραφείς αυτού του βιβλίου, και πολλές από τις αρχές που αναπτύσσει ο Χάγιεκ πηγάζουν από τη δική τους σκέψη.
Ακόμη, ο homo economicus ξεκάθαρα δεν είναι το μοντέλο των οικονομολόγων της αυστριακής σχολής. Στο Human Action, ο Λούντβιχ φον Μίζες περιγράφει τον homo economicus ως «ένα φάντασμα μιας κίβδηλης φιλοσοφίας της πολυθρόνας. Κανείς άνθρωπος δεν έχει ως αποκλειστικό του κίνητρο την επιθυμία να γίνει όσο το δυνατόν πλουσιότερος - πολλοί δεν επηρεάζονται καθόλου από αυτή τη δίψα».
Ο Andrian Pabst και ο Ron Ivey θα ήταν λίγο πλησιέστερα στην αλήθεια αν χρησιμοποιούσαν τον όρο «ατομικό συμφέρον» αντί για εγωισμό - μολονότι, ακόμη κι αυτό θα διαστρέβλωνε τη θέση αυστριακών οικονομολόγων όπως ο Χάγιεκ.
Αξίζει να σημειωθεί, καθώς ο Pabst έχει συνεισφέρει σημαντικά στο πεδίο της χριστιανικής κοινωνικής σκέψης, ότι στην ομιλία του για την αποδοχή του Βραβείου Νόμπελ ο Χάγιεκ εξήρε τους ύστερους σχολαστικούς στοχαστές οι οποίοι, κατά πολλούς τρόπους, γεφύρωσαν την σκέψη του Αγίου Θωμά Ακινάτη με τη σύγχρονη ερμηνεία της παράδοσης του φυσικού δικαίου στην εγκύκλιο Rerum novarum, το πρώτο σύγχρονο κείμενο κοινωνικής διδασκαλίας της καθολικής εκκλησίας. Πράγματι, κάποιοι μελετητές της αυστριακής σχολής, όπως ο Jesus Huerta De Soto, εντοπίζουν τις ρίζες αυτής της σχολής - της οποίας ο Χάγιεκ είναι το πιο διάσημο μέλος - σε εκείνους τους ύστερους σχολαστικούς στοχαστές.
Μολονότι ο Χάγιεκ αντιτίθεται στον κεντρικό σχεδιασμό της οικονομικής και κοινωνικής ζωής καθώς πιστεύει ότι αυτός είναι αδύνατος, και υποστηρίζει ένα νομικό σύστημα κοινοδικαίου που επιβάλλεται μέσω των δικαστηρίων και όχι μέσω της προληπτικής ρύθμισης της οικονομικής ζωής που αναπτύσσεται και επιβάλλεται μέσω ρυθμιστικών γραφείων, ο οικονομικός του στοχασμός δεν πλησιάζει καν την περιγραφή των Pabst και Ivey.
Το τελευταίο βιβλίο του Χάγιεκ, The Fatal Conceit, είναι εν μέρει μια υπεράσπιση του ρόλου της παράδοσης, συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας, στην εξέλιξη της κοινωνικής ευταξίας. Πράγματι, το κύριο πεδίο μελέτης του Χάγιεκ ήταν ο ρόλος του ατόμου στην κοινωνία, μολονότι δεν πίστευε στον κεντρικό σχεδιασμό και την άμεση οργάνωση της κοινωνίας από το κράτος. Όπως έγραψε στο Individual and Economic Order:
«Αυτό το γεγονός θα έπρεπε από μόνο του να επαρκεί για την κατάρριψη των πιο κοινών παρεξηγήσεων: της πεποίθησης ότι ο ατομισμός προϋποθέτει την ύπαρξη (ή βασίζει τα επιχειρήματά του στην υπόθεση της ύπαρξης) απομονωμένων ή αυταρκών ατόμων, αντί να ξεκινά από ανθρώπους των οποίων η όλη φύση και ο χαρακτήρας προσδιορίζονται από την ύπαρξή τους εντός της κοινωνίας. Αν αυτό ίσχυε, τότε όντως δεν θα είχε τίποτε να συνεισφέρει στην κατανόηση της κοινωνίας».
Είναι σημαντικό να θυμόμαστε επίσης ότι το απόγειο του οικονομικού φιλελευθερισμού στη Βρετανία του τέλους του 19ου αιώνα ήταν ταυτόχρονα και το απόγειο της ανάπτυξης φιλικών εταιριών (friendly societies), αμοιβαίων οικοδομικών εταιριών (mutual building societies), αμοιβαίων εταιριών ασφάλισης (mutual insurance companies) και άλλων οχημάτων της αδελφοσύνης και της συλλογικής δράσης όπως των επαγγελματικών ενώσεων, μολονότι αυτές οι τελευταίες έλαβαν νομικά προνόμια και εξελίχθηκαν σε καταστροφικούς οργανισμούς που προήγαν την ταξική σύγκρουση.
Η ουσία της ελεύθερης οικονομίας δεν είναι ο εγωισμός ή ο αχαλίνωτος ατομισμός, αλλά η ανάπτυξη μιας περίπλοκης κοινωνικής τάξης οικονομικής συνεργασίας η οποία δεν μπορεί να σχεδιαστεί από κανένα σύνολο ατόμων όπως αυτά που συνιστούν την κυβέρνηση. Βασίζεται στην ατομική δράση, αλλά είναι βαθιά κοινωνική. Δεν προϋποθέτει συγκεκριμένες αξίες ή αρετές τις οποίες ο Pabst, ως Χριστιανός, θεωρεί σημαντικές, αλλά η κοινωνική τάξη δεν θα ανθήσει χωρίς αυτές. Σίγουρα, δεν προϋποθέτει τον εγωισμό ή μια υλιστική θεώρηση της συσσώρευσης του πλούτου.
Γιατί λοιπόν σεβάσμιοι πανεπιστημιακοί κατασκευάζουν τόσο συχνά αχυρανθρώπους όταν μπαίνουν σε αυτού του είδους τον διάλογο; Γιατί ενώ υποστηρίζουν με ευχέρεια το δικό τους επιχείρημα, χρησιμοποιούν έναντι των άλλων επιχειρήματα που απλώς δεν βγάζουν νόημα;
Ίσως αυτές οι παρανοήσεις πηγάζουν από την τάση των στοχαστών της πολιτικής θεωρίας να χρησιμοποιούν υπερβολικά πολύ το εργαλείο της κατηγοριοποίησης σε μια προσπάθεια να μιμηθούν τις μεθόδους των φυσικών επιστημών. Η υπερκατηγοριοποίηση μοιάζει με το σφάλμα της υπερβολικής χρήσης αθροιστικών μεγεθών το οποίο οι Αυστριακοί επικρίνουν τόσο συχνά στα οικονομικά. Απλοποιεί. Μερικές φορές η απλοποίηση μπορεί να βοηθήσει, αλλά συχνά μπορεί να οδηγήσει σε λάθη.
Είναι σημαντικό οι πανεπιστημιακοί να αντιμετωπίζουν χωρίς διαστρεβλώσεις τις ιδέες, καθώς έτσι μπορεί να οδηγηθούν σε συνθέσεις. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί ο Χάγιεκ να λέει περισσότερα με τα οποία συμφωνεί ο Pabst απ’ ό,τι αντιλαμβάνεται ο τελευταίος. Σίγουρα, ακόμη κι έτσι θα υπάρχουν πολλά με τα οποία θα διαφωνεί, αλλά και οι δύο οπτικές μπορούν να εμπλουτιστούν από έναν διάλογο που θα βασίζεται σε μια δίκαιη αντιπροσώπευση του αντιπάλου.
--
Ο Philip Booth είναι εξέχων επιστημονικό στέλεχος στο Institute of Economic Affairs. Eίναι καθηγητής χρηματοπιστωτικών, δημόσιας πολιτικής και ηθικής στο St Mary’s University, Twickenham.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 29 Απριλίου 2021 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Institute of Economic Affairs και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
