Του Marian L. Tupy
Σε προηγούμενο άρθρο μου έγραψα για τις επίμονες προσπάθειες των σοσιαλιστών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού να ταυτίσουν τον καπιταλισμό με τον ρατσισμό. Δεν χωρά αμφιβολία πως κάποιοι υποστηρικτές του καπιταλισμού υπήρξαν ρατσιστές. Αλλά αυτό δεν προξενεί καμία έκπληξη καθώς ο ρατσισμός, όπως και η δουλεία και η βαναυσότητα ήταν καθολικά και, μέχρι πρόσφατα, επίμονα φαινόμενα.
Η αλήθεια είναι πώς καμία κουλτούρα στην καταγεγραμμένη ιστορία δεν πλησιάζει τα υψηλά επίπεδα πολιτισμένης συμπεριφοράς που αναμένουμε από τους συνανθρώπους μας στη σύγχρονη, δηλαδή δημοκρατική και καπιταλιστική Δύση. Η ένσταση που εξέφρασα στο άρθρο μου αφορούσε την υπονοούμενη ιδέα ότι ο σοσιαλισμός ήταν κατά κάποιο τρόπο λιγότερο ρατσιστικός. Και, όπως κατέδειξα εξετάζοντας την ιστορία του σοσιαλισμού, το αντίθετο προσεγγίζει περισσότερο την αλήθεια.
Παρ' όλα αυτά, ο ευγενής άγριος του Ζαν-Ζακ Ρουσό - ένα μυθολογικό πλάσμα που ζει σε αρμονία με τη φύση και τους συνανθρώπους του - διατηρεί ισχυρή έλξη στη σοσιαλιστική φαντασία. Αναλογιστείτε τα πρόσφατα άρθρα στους New York Times με τίτλους The Climate Crisis? It's Capitalism, Stupid (Κλιματική κρίση; Είναι ο καπιταλισμός, ανόητε) και Lenin's Eco-Warriors (Οι οικο-πολεμιστές του Λένιν).
Στο πρώτο άρθρο, ο Benjamin Y Fong προτείνει τον δημοκρατικό σοσιαλισμό ως μια λύση στα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα, ενώ στο δεύτερο ο Fed Strebeigh εκθειάζει τον Λένιν ως έναν “σταθερό φίλο της πεζοπορίας και της κατασκήνωσης” που έκανε την Ρωσία “παγκόσμιο πρωτοπόρο στην προστασία του περιβάλλοντος”.
Πριν εξετάσουμε βαθύτερα την περίεργη στάση των New York Times έναντι της περιβαλλοντικής παρακαταθήκης του σοσιαλισμού, είναι αναγκαίο να δούμε λίγο το υπόβαθρο αυτής της συζήτησης.
Σοσιαλιστική Προπαγάνδα
Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από το πραξικόπημα των Μπολσεβίκων στη Ρωσία - ένα συμβάν που απελευθέρωσε στην ανθρωπότητα την πιο καταστροφική ιδεολογία που συνέλαβε ποτέ ανθρώπινος νους. Οι New York Times, η βασική πηγή ενημέρωσης για τους προοδευτικούς διανοούμενους των ΗΠΑ, επέλεξε να τιμήσει τη μνήμη των κατακλυσμικών γεγονότων του 1917 με μια σειρά άρθρων θετικής αποτίμησης (που χλευάστηκαν ευρέως) με τίτλους όπως When Communism Inspired Americans (Όταν ο κομμουνισμός ενέπνευσε τους Αμερικανούς), Thanks to Mom, the Marxist Revolutionary (Χάρη στη μαμά, την μαρξίστρια επαναστάτρια), Make It So: Star Trek and Its Debt to Revolutionary Socialism (Να γίνει: Το Star Trek και το χρέος του έναντι του επαναστατικού σοσιαλισμού), και Why Women Had Better Sex Under Socialism (Γιατί οι γυναίκες έκαναν καλύτερο σεξ επί σοσιαλισμού).
Θυμηθείτε ότι οι New York Times συμμετείχαν στο ξέπλυμα των εγκλημάτων που διέπραξαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα για σχεδόν έναν αιώνα, ξεκινώντας με την απαξιωμένη πλέον δημοσιογραφία του Walter Duranty - ενός Αγγλοαμερικανού ανταποκριτή που έχει μείνει διαβόητος για το γεγονός ότι χαρακτήρισε τις ανησυχίες για τον ανθρωπογενή λιμό στην Ουκρανία ως “κακόβουλη προπαγάνδα”. Το έγκλημα του Duranty έναντι της δημοσιογραφικής δεοντολογίας ως προς την καταγραφή της αλήθειας (από το 1932 έως το 1934 το Γολοντομόρ είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 2,4 έως 7,5 εκατομμυρίων ανθρώπων) του απέδωσαν ένα βραβείο Πούλιτζερ - μια υψηλή τιμή που η εφημερίδα επανειλημμένα αρνήθηκε να αποκηρύξει.
Ας επιστρέψουμε όμως στις συνταγές των New York Times για τη σωτηρία του πλανήτη. Σύμφωνα με τους συντάκτες της εφημερίδας, ο καπιταλισμός καταστρέφει τον πλανήτη, ενώ ο σοσιαλισμός (τόσο στην αρχική του λενινιστική μορφή, όσο και στη “δημοκρατική” του μορφή την οποία σήμερα ευαγγελίζεται ο Αμερικανός Γερουσιαστής Μπέρνι Σάντερς) θα μπορούσε να τον σώσει. Όπως γράφει ο Fong:
“Ο πραγματικός ένοχος για την κλιματική κρίση δεν είναι κάποια συγκεκριμένη μορφή κατανάλωσης, παραγωγής ή ρύθμισης, αλλά ο ίδιος ο τρόπος με τον οποίο παράγουμε παγκοσμίως, για κέρδος αντί για τη βιωσιμότητα. Όσο αυτό συμβαίνει η κρίση θα συνεχίζεται και, δεδομένης της φύσης της, θα επιδεινώνεται. Αυτό είναι ένα δεδομένο που δύσκολα το αποδέχεται κανείς. Το να αποστρέψουμε όμως το βλέμμα μας από ένα πρόβλημα που φαίνεται ανεπίλυτο δεν το καθιστά λιγότερο προβληματικό. Θα πρέπει να το πούμε ξεκάθαρα: Φταίει ο καπιταλισμός…
Έχουμε περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσουμε πέραν τον 22ου αιώνα αν τις περιβαλλοντικές μας ρυθμίσεις τις σχεδιάσει μια ομάδα ανθρώπων χωρίς τυπική εκπαίδευση σε μια δημοκρατική σοσιαλιστική κοινωνία παρά μια ομάδα των πιο διακεκριμένων επιστημονικών διανοιών σε μια καπιταλιστική κοινωνία. Η ευφυΐα των λαμπρότερων διαθέσιμων ανθρώπων δεν μπορεί να εξισορροπήσει την αχαλίνωτη ανοησία του καπιταλισμού…
Βρισκόμενοι σε θέση άμυνας για αιώνες, οι σοσιαλιστές έχουν γίνει ειδικοί στο να απαντούν σε ενστάσεις που εγείρονται από ανθρώπους για τους οποίους οι βασικές λειτουργίες της ζωής φαίνεται δύσκολο να αναπαραχθούν χωρίς την κινητροδοτική δύναμη του κεφαλαίου. Εδώ υπάρχουν πραγματικά ζητήματα, ζητήματα που καταδεικνύουν την αδιαφάνεια της κοινωνικότητας όπως τα εξετάζει με παιγνιώδη τρόπο το τελευταίο βιβλίο της Bini Adamczak “Κομμουνισμός για παιδιά”. Το βάρος όμως της απόδειξης δεν πρέπει να πέφτει σε εκείνους που προτείνουν μια εναλλακτική. Κι αυτό γιατί για όσους έχουν πραγματικά αναλογιστεί την κλιματική κρίση είναι ο καπιταλισμός, και όχι η υπέρβασή του, που χρειάζεται δικαιολόγηση”.
Η καλύτερη λύση
Αφήνοντας το “παιγνιώδες” Κομμουνισμός για Παιδιά της Bini Adamczak κατά μέρος, νομίζω ότι είναι εφικτό να απαντηθούν οι περισσότεροι προβληματισμοί του Fong κοιτάζοντας στις πραγματικές περιβαλλοντικές επιδόσεις των σοσιαλιστικών και των καπιταλιστικών οικονομιών.
Πρώτα απ' όλα, κάθε μορφή παραγωγής έχει ως αποτέλεσμα κάποια βλάβη στο περιβάλλον. Η αγροτική παραγωγή αποψιλώνει δάση, ξεσπιτώνει άγρια ζώα και καταστρέφει τη βιόσφαιρα. Η βιομηχανική παραγωγή εκλύει βλαβερά αέρια στην ατμόσφαιρα και ρύπους στα ποτάμια. Ακόμη και ο τομέας των υπηρεσιών μολύνει, δεδομένης της εξάρτησής του από τον ηλεκτρισμό και τις συνεπαγώμενες εκλύσεις διοξειδίου του άνθρακα. Έτσι, το πραγματικό ερώτημα δεν είναι ποιο οικονομικό σύστημα είναι ο τέλειος υπηρέτησης του περιβάλλοντος, αλλά ο καλύτερος.
Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να έχει κανείς κατά νου τις εξής έννοιες: την οικονομική αποτελεσματικότητα, την τραγωδία των κοινών πόρων και την περιβαλλοντική καμπύλη Kuznets.
Οι σοσιαλιστικές οικονομίες ήταν πολύ αναποτελεσματικές. (Αυτό συνεχίζει να ισχύει με όσες επιβιώνουν στην Κούβα, τη Βενεζουέλα και τη Βόρεια Κορέα). Για να αναπληρώσουν την αναποτελεσματικότητα του κεντρικού σχεδιασμού, που είχε ως αιτία την έλλειψη ενός μηχανισμού τιμών που να βασίζεται στην αγορά, οι σοσιαλιστικές οικονομίες κατά κανόνα παρέβλεπαν την περιβαλλοντική ζημιά και άλλες αρνητικές εξωτερικότητες.
Για να μεγιστοποιήσουν την παραγωγή (προκειμένου να προσπαθήσουν να ανταγωνιστούν τις περισσότερο αποδοτικές καπιταλιστικές οικονομίες), οι σοσιαλιστικές χώρες είχαν χαλαρά, ή ανύπαρκτα πρότυπα εκλύσεων ρύπων. Οι ρυθμίσεις υγείας και ασφάλειας είτε παραβλέπονταν είτε απουσίαζαν εντελώς. Οι σοσιαλιστικές οικονομίες επίσης απαγόρευαν τα ανεξάρτητα συνδικάτα και συχνά κατέφευγαν στην εργατική δουλεία.
Η αδιαφορία των σοσιαλιστών για το περιβάλλον υπογραμμίζεται ακόμη εμφατικότερα από την περιφρόνησή τους έναντι των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Στις καπιταλιστικές οικονομίες, τα αγροκτήματα και τα εργοστάσια ανήκουν σε άτομα ή εταιρίες. Αν προξενούν ζημιά στο περιβάλλον ή το εργατικό δυναμικό, οι ιδιοκτήτες τους είναι υπόλογοι στη δικαιοσύνη. Στις σοσιαλιστικές οικονομίες η γη και ο αέρας (και στις πιο ακραίες περιπτώσεις, οι άνθρωποι) ανήκαν στο κράτος και υφίσταντο την “τραγωδία των κοινών πόρων”.
Για παράδειγμα, ένα εργοστάσιο που ανήκει στο κράτος και έχει επιφορτιστεί από τους κεντρικούς σχεδιαστές την παραγωγή μιας συγκεκριμένης ποσότητας σιδερόβεργων όχι μόνο επιτρεπόταν, αλλά παρακινούταν ενεργά να πιάσει τον στόχο αυτό ανεξάρτητα από τη ζημιά που θα προξενούσε στο περιβάλλον και τον πληθυσμό.
Στις καπιταλιστικές οικονομίες, το κράτος έχει την αρμοδιότητα της εφαρμογής περιβαλλοντικών όρων και μέτρων προστασίας των εργαζομένων. Στις σοσιαλιστικές οικονομίες, το κράτος είναι ταυτόχρονα ο υπεύθυνος για την εφαρμογή των στόχων παραγωγής και ο υποτιθέμενος προστάτης του περιβάλλοντος και των εργαζομένων. Όταν χρειάστηκε να επιλέξουν ανάμεσα στα δύο, οι σοσιαλιστές σχεδόν πάντα επέλεξαν το πρώτο: θυσίασαν την προστασία του περιβάλλοντος και των εργαζομένων προκειμένου να αναπληρώσουν την αναποτελεσματικότητα του κεντρικού σχεδιασμού.
Η σοσιαλιστική αδιαφορία για το περιβάλλον
Το πρόβλημα αυτό καταδεικνύεται ξεκάθαρα από τη σύγκριση του ποσού εκλύσεων διοξειδίου του άνθρακα ανά δολάριο παραγωγής στις σοσιαλιστικές και τις καπιταλιστικές χώρες. Να σημειωθεί εδώ ότι οι εκλύσεις μειώθηκαν μέσα στο χρόνο στις ΗΠΑ από ήδη χαμηλά επίπεδα. Μια παρόμοια τάση μπορεί να παρατηρηθεί και στη Ρωσία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 (δυστυχώς δεν διαθέτω δεδομένα για την ΕΣΣΔ πριν το 1991).
Το καλύτερο ίσως παράδειγμα της σοσιαλιστικής αδιαφορίας για το περιβάλλον καταφαίνεται στα δεδομένα που αφορούν την Κίνα. Οι εκλύσεις κατά την περίοδο του Μεγάλου Άλματος Προς τα Εμπρός του Μάο Τσε Τουνγκ (1958-1962) ήταν στρατοσφαιρικών διαστάσεων σε σύγκριση με τις ΗΠΑ. Στη συνέχεια μειώθηκαν, αλλά παρέμειναν πολύ υψηλές μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν η Κίνα εγκατέλειψε τον σοσιαλισμό. Από τη φιλελευθεροποίηση της οικονομίας της Κίνας (με την εισαγωγή του μηχανισμού των τιμών και των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων) οι εκλύσεις της μειώθηκαν δραστικά.
Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, οι σοσιαλιστικές χώρες ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας του κεντρικού σχεδιασμού, πολύ φτωχότερες από τις αντίστοιχες καπιταλιστικές. Αυτό είναι σημαντικό λόγω του φαινομένου που είναι γνωστό ως η περιβαλλοντική καμπύλη Kuznetz. Κατά γενικό κανόνα, όσο πλουσιότεροι είναι οι άνθρωποι, τόσο πιθανότερο είναι να πληρώσουν για “αγαθά πολυτελείας” όπως ο καθαρός αέρας και τα καθαρά ποτάμια, όπως και για αυστηρούς κανόνες υγείας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Μπορεί να ακούγεται παράξενο στον σημερινό άνθρωπο, αλλά ένα καθαρό περιβάλλον και ένα χαρούμενο εργατικό δυναμικό είναι, κατά μία πολύ σαφή έννοια, “πολυτέλειες” μη διαθέσιμες στους πολύ φτωχότερους προγόνους μας.
Οι πραγματικά φτωχοί άνθρωποι, όπως για παράδειγμα αυτοί που ζουν σε μεγάλες περιοχές της Αφρικής και της Ασίας κυρίως ανησυχούν για την επιβίωσή τους. Κάθε άλλη έγνοια έρχεται δεύτερη. Δεν με πιστεύετε; Μετά την κατάρρευση της οικονομίας της Ζιμπάμπουε, οι άνθρωποι άρχισαν να σφάζουν τα μέχρι πρότινος προστατευόμενα άγρια ζώα για να ταΐσουν τις οικογένειές τους.
Ο σοσιαλισμός συνεπώς δεν είναι λύση. Ιστορικά, η περιβαλλοντική ζημιά που προκλήθηκε από τη σοσιαλιστική παραγωγή είναι πάρα πολύ μεγαλύτερη από την αντίστοιχη της καπιταλιστικής παραγωγής. Όλες - και το επαναλαμβάνω, όλες - οι επιστημονικές έρευνες που έγιναν μετά την κατάρρευση της σοβιετικής αυτοκρατορίας κατέδειξαν ότι η ποιότητα του περιβάλλοντος στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες ήταν χειρότερη απ' ό,τι στις αντίστοιχες καπιταλιστικές.
Ο καλύτερος τρόπος να προστατεύσουμε το περιβάλλον είναι να πλουτίσουμε. Έτσι υπάρχουν αρκετά χρήματα όχι μόνο για να καλυφθούν οι ανάγκες των ανθρώπων, αλλά και για να πληρώσουμε για πιο καθαρά εργοστάσια παραγωγής ενέργειας, και καλύτερες εγκαταστάσεις επεξεργασίας του ύδατος. Καθώς ο καπιταλισμός είναι ο καλύτερος τρόπος να παραγάγουμε πλούτο, η ανθρωπότητα πρέπει να τον διαφυλάξει.
--
O Marian L. Tupy είναι ο υπεύθυνος έκδοσης του HumanProgress.org και αναλυτής πολιτικής στο Center for Global Liberty and Prosperity.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 8 Δεκεμβρίου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
Φωτογραφία: ΑPImages
