Γράφουν οι Katherine Zimmerman και Emily Estelle*
Το Ισλαμικό Κράτος αποκάλυψε τελικά το όνομα του νέου του ηγέτη — Abu al Hassan al Hashimi al Qurayshi — 42 ημέρες αφότου ο εκλιπών ηγέτης του, Abu Ibrahim, αυτοκτόνησε κατά τη διάρκεια επιδρομής των ΗΠΑ στη βορειοδυτική Συρία στις 3 Φεβρουαρίου. Το Ισλαμικό Κράτος δεν είχε μείνει ποτέ στο παρελθόν τόσο πολύ καιρό χωρίς να κατονομάσει διάδοχο στην ηγεσία του. Το μεγαλύτερο τέτοιο κενό στο παρελθόν ήταν τέσσερις εβδομάδες και ο διάδοχος του Abu Bakr al Baghdadi κατονομάστηκε μόλις τέσσερις ημέρες μετά τον θάνατό του, τον Οκτώβριο του 2019. Η καθυστέρηση αυτή σηματοδοτεί πιθανές αδυναμίες στην ανώτερη ηγεσία και τις επιχειρήσεις του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και τη Συρία, αλλά όχι στο παγκόσμιο δίκτυό του, το οποίο έχει αποδειχθεί απομονωμένο από τη μοίρα του πυρήνα.
Το Ισλαμικό Κράτος ανασυγκροτείται με αργό ρυθμό στο Ιράκ και τη Συρία μετά την κατάρρευση του εδαφικού του χαλιφάτου το 2019. Λίγο πριν την επιδρομή με στόχο τον Αμπού Ιμπραήμ είχε εξαπολύσει μια θρασύτατη επίθεση σε μια φυλακή στη Χασάκα της Συρίας, για να απελευθερώσει κρατούμενα μέλη του, προσθέτοντας έτσι εκατοντάδες άνδρες στη δύναμή του που μετρά έως και 10.000 μαχητές. Ωστόσο, οι τοπικές δυνάμεις ασφαλείας έχουν περιορίσει το Ισλαμικό Κράτος σε μια εξέγερση αγροτικών περιοχών. Και η σύλληψη του επικεφαλής οικονομικών του Ισλαμικού Κράτους και γνώστη των εσωτερικών λειτουργιών της οργάνωσης, τον Οκτώβριο του 2021, έχει θέσει σε κίνδυνο τους ανώτερους ηγέτες. Οι θάνατοι του Αμπού Ιμπραήμ και του εκπροσώπου του Ισλαμικού Κράτους, Αμπού Χάμζα, τον Φεβρουάριο του 2022, ενδέχεται να έχουν επιδεινώσει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η οργάνωση που ήδη βρίσκεται σε αταξία.
Αυτό που είπε -και δεν είπε- το Ισλαμικό Κράτος κατά τον διορισμό του Αμπού αλ Χασάν ως νέου «χαλίφη» του εκθέτει τις συνεχείς ανησυχίες του για την επιχειρησιακή ασφάλεια αλλά και την ανθεκτικότητα του έναντι των χτυπημάτων που στοχεύουν στην ηγεσία του. Ο πρόσφατα κατονομαζόμενος εκπρόσωπός του, Abu Umar al Muhajir, επαίνεσε τον εκλιπόντα ηγέτη του, Abu Ibrahim, μαζί με τον Abu Hamza, τον εκλιπόντα εκπρόσωπο και δημόσιο πρόσωπο της οργάνωσης από τον Οκτώβριο του 2019. Ο Abu Ibrahim δεν μίλησε ποτέ στους οπαδούς του. Κι όμως τον ακολούθησαν με ευλάβεια. Το Ισλαμικό Κράτος παρέμεινε πιστό σε αυτό το μοτίβο κατά την κατονομασία του διαδόχου του, αποκαλύπτοντας ελάχιστα για την ταυτότητα του Αμπού αλ Χασάν, εκτός από το ότι ο Αμπού Ιμπραήμ τον είχε επιλέξει προσωπικά ως διάδοχο. Η λεπτομέρεια ότι ο Αμπού αλ Χασάν έχει ήδη λάβει μπαγιάτ, όρκους πίστης και τους αποδέχτηκε, είναι κρίσιμη, γεγονός που δείχνει μια ομαλή μετάβαση και εσωτερική συνοχή.
Οι ηγέτες των διαφόρων παρακλαδιών του Ισλαμικού Κράτους αναμένεται να αναγνωρίσουν τον Αμπού αλ Χασάν ως χαλίφη. Όλοι ορκίστηκαν πίστη στον Αμπού Ιμπραήμ μετά τον θάνατο του Μπαγκντάντι, παραιτούμενοι από την ευκαιρία να αποχωρήσουν από το Ισλαμικό Κράτος στην περίπτωση που είχαν ενταχθεί σ’ αυτό μόνο για χρήματα ή κύρος. Βεβαίως, η καταστροφή του εδαφικού χαλιφάτου και η μείωση των κεφαλαίων του μέχρι και τον θάνατο του Μπαγκντάντι εξάλειψε κάθε αντίληψη ότι το Ισλαμικό Κράτος βάδιζε προς τη δόξα ή ότι είχε πλούτη να μοιραστεί. Το πόσο γρήγορα τα παρακλάδια αυτά δίνουν όρκους πίστης θα αντανακλά σχεδόν σίγουρα περισσότερο τη δύναμή τους - και τη δική τους αίσθηση ασφάλειας - παρά τον βαθμό πίστης τους στο Ισλαμικό Κράτος.
Τα παρακλάδια του Ισλαμικού Κράτους ενισχύονταν ακόμη και όταν ο πυρήνας παρέπαιε στο Ιράκ και τη Συρία. Η επαρχία Δυτικής Αφρικής (ISWAP) του Ισλαμικού Κράτους - το μεγαλύτερο αφρικανικό παράρτημά του - νίκησε τον αντίπαλό του το 2021 και σήμερα αναλαμβάνει τον έλεγχο μεγάλων περιοχών της βορειοανατολικής Νιγηρίας, συμπεριλαμβανομένης της φορολογίας και της αστυνόμευσης των ντόπιων. Στο Σαχέλ, η οργάνωση ενσωματώνεται σε δίκτυα λαθρεμπορίου που φτάνουν από τον Κόλπο της Γουινέας έως τη Μεσόγειο. Στην Ανατολική Αφρική, έχει κερδίσει έδαφος εξαπλώνοντας την εξέγερση στη Μοζαμβίκη και στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και διευκολύνοντας μια έξαρση βομβαρδισμών στην πρωτεύουσα της Ουγκάντα. Ένα δίκτυο που διασχίζει τη Νότια Αφρική έχει βοηθήσει στη χρηματοδότηση αυτής της ανάπτυξης. Εκτός Αφρικής, η επαρχία Χορασάν του Ισλαμικού Κράτους έφτασε σε σημείο να αμφισβητήσει τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και θα συνεχίσει να αποτελεί ένα καταφύγιο μολονότι οι Ταλιμπάν προσπαθούν να τους συντρίψουν.
Οι περιφερειακές εστίες αναπτύσσονται πιο αργά, εμποδίζοντας το σχηματισμό ισχυρότερων δεσμών μεταξύ μεμονωμένων αφρικανικών κλάδων και του πυρήνα. Οι ίδιοι οι κλάδοι έχουν ελάχιστη άμεση επαφή με τους ανώτερους ηγέτες του Ισλαμικού Κράτους. Για παράδειγμα, το γραφείο Al Karrar, που συστεγάζεται στη Σομαλία με το μικρό ντόπιο παρακλάδι, συντονίζει τις δραστηριότητες του Ισλαμικού Κράτους στην Ανατολική και Κεντρική Αφρική και χρησιμεύει ως σύνδεση με τον πυρήνα. Ένα παρόμοιο γραφείο, το Al Furqan, συνδέει το ISWAP με τον πυρήνα. Ωστόσο, οι αφρικανικές ομάδες διατηρούν μεγάλο μέρος της αυτονομίας τους, ενώ ο πυρήνας παρέχει υλική υποστήριξη ή πρόσθετη εκπαίδευση και καθοδήγηση που συμβάλλει στην ενίσχυση του επαγγελματισμού των επιχειρήσεων. Αυτό το σύστημα, που επαναλαμβάνεται και στο Αφγανιστάν, έχει εμποδίσει τα παρακλάδια να αναπτύξουν εξαρτήσεις από τον πυρήνα για τις δραστηριότητές τους, ακόμη κι αν περιόρισε την ικανότητα του πυρήνα να επωφεληθεί στρατηγικά από το παγκόσμιο δίκτυό του.
Αυτό σημαίνει ότι το Ισλαμικό Κράτος παγκοσμίως παραμένει ισχυρό. Η πίεση που ασκήθηκε εναντίον της ομάδας στο Ιράκ και τη Συρία έχει αποδυναμώσει αυτό το μέρος του οργανισμού και περιόρισε την ικανότητα της παγκόσμιας ηγεσίας να επηρεάζει και να κατευθύνει το παγκόσμιο δίκτυο, ακόμη και να συντονίζει τρομοκρατικές επιθέσεις από τα παραρτήματά της. Αλλά σε καμία περίπτωση οι αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και τη Συρία δεν μείωσαν την απειλή του Ισλαμικού Κράτους στην Αφρική, στο Αφγανιστάν και αλλού. Αυτά τα παρακλάδια ευδοκιμούν. Και η χαλάρωση της αντιτρομοκρατικής πίεσης καθιστά πιο πιθανό να ανθίσουν - με ή χωρίς τον χαλίφη του Ισλαμικού Κράτους.
*H Katherine Zimmerman είναι στέλεχος του American Enterprise Institute και η Emily Estelle ερευνήτρια του οργανισμού.
**Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 11 Μαρτίου 2022 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του American Enterprise Institute και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
