Της Sarah Skwire
Η υπομονή μου εξαντλείται γρήγορα όταν ακούω το επιχείρημα ότι η λογοτεχνία έχει νόημα μόνο στο βαθμό που είναι επίκαιρη ως προς τη σύγχρονη συνθήκη μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πότε-πότε δεν εκπλήσσομαι ακριβώς με το πόσο επίκαιρη είναι.
Αυτό μου συνέβη τελευταία φορά όταν είχα την ευκαιρία να διαβάσω το Sir Thomas More - ένα όχι ιδιαίτερα γνωστό, όχι ιδιαίτερα καλοδιατηρημένο και όχι ιδιαίτερα σπουδαίο θεατρικό έργο των αρχών του 17ου αιώνα. Η εκδοχή του χειρογράφου που έχουμε έχει γραφτεί από επιτροπή - με πέντε ή παραπάνω συγγραφείς και αναθεωρητές να έχουν εμπλακεί - και μπορεί σχεδόν με βεβαιότητα να θεωρηθεί ανολοκλήρωτο έργο.
Στο μέσο του έργου όμως ο αναθεωρητής, που έχουμε σοβαρούς λόγους να υποπτευόμαστε πώς ήταν ο Shakespeare, αναλαμβάνει την αναθεώρηση μιας σκηνής όπου ο Σερ Τόμας Μορ καθησυχάζει μια εξέγερση των πολιτών στο Λονδίνο εναντίον των μεταναστών εργατών. Η ομορφιά της γλώσσας και η ζωντάνια των εικόνων ήταν αυτές που πρώτα προσέλκυσαν την προσοχή μου, και στη συνέχεια με εξέπληξε η ακρίβεια με την οποία ο Shakespeare φαίνεται να σχολιάζει κάποια από τα πιο καυτά σήμερα ζητήματα.
Όταν οι πολίτες του Λονδίνου παραπονιούνται ότι οι μετανάστες τεχνίτες τους κλέβουν τις δουλειές και απαιτούν να διωχθούν από την πόλη προληπτικά, ο Shakespeare βάζει τον Μορ να επιχειρηματολογεί ως εξής:
“Έστω ότι τους διώχνετε, έστω ότι ο ντόρος που κάνετε
εξουδετερώνει την εξουσία του κράτους της Αγγλίας.
Φανταστείτε πώς βλέπετε τους δόλιους τους ξένους,
να κουβαλούν τα μωρά τους και τα φτωχικά τους μπαγκάζια
και να σέρνονται σε λιμάνια και ακτές να βρουν μέσο μεταφοράς,
ενώ εσείς καθέστε θρονιασμένοι στις επιθυμίες σας σα βασιλιάδες,'
με τις αρχές της χώρας φιμωμένες από τις διαμαρτυρίες σας,
και την αφεντιά σας ασφαλή στη θαλπωρή της άποψής σας.
Τι καταφέρατε; Να σας πω εγώ: δείξατε
πώς θα πρέπει να υπερισχύουν το θράσος και η βία,
πώς να καταλύεται η έννομη τάξη. Μόνο που με αυτή τη συνταγή
ούτε ένας από εσάς δεν θα πρέπει να πολυχρονίσει,
καθώς άλλα καθάρματα, καταπώς τους κάνει κέφι,
με τον ίδιο τρόπο, για τους δικούς τους και έτσι θέλω
θα σας κάνουν μια χαψιά, και οι άνθρωποι σαν αχόρταγα ψάρια
θα γίνονται ένας τροφή για τον άλλο”. [1]
Με άλλα λόγια, ο Μορ λέει: Ας υποθέσουμε ότι πετυχαίνετε τον στόχο σας, ασκείτε την εξουσία των αριθμών σας και διώχνετε αυτούς τους ανθρώπους από την Αγγλία. Το μόνο που θα έχετε κάνει, είναι να αποδείξετε στους επόμενους τραμπούκους ότι η ισχύ δημιουργεί δίκαιο. Το μόνο που θα έχετε καταφέρει, είναι να ενθαρρύνετε τις συνεχείς μάχες για την εξουσία στην πόλη του Λονδίνου.
Συνεχίζει με ένα νέο επιχείρημα που εστιάζει στην ασέβεια της εξέγερσής τους ενάντια σε έναν μονάρχη που βασιλεύει ελέω Θεού. Υπογραμμίζοντας ότι πρόκειται για μια εξέγερση εναντίον της εξουσίας του Θεού, όσο και εναντίον της εξουσίας του βασιλιά, επισημαίνει ότι μια τέτοια εξέγερση είναι ένας καλός τρόπος να καταλήξει κανείς εξόριστος. Αν αυτό συμβεί, και αν ο υπόλοιπος κόσμος έχει τις ίδιες απόψεις για τους μετανάστες, πού θα μπορέσουν να πάνε αυτοί οι εξεγερμένοι;
“... Έστω τώρα ότι ο βασιλιάς
(που είναι επιεικής αν ο παραβάτης θρηνήσει)
δεν σας τιμωρεί όπως σας πρέπει για τη μεγάλη σας ανομία
αλλά σας εξορίζει μόνο. Πού θα πάτε;
Ποια χώρα, αν κρίνει το κακό που κάνατε,
θα σας ανοίξει τις πόρτες της; Είτε πάτε στη Γαλλία ή τη Φλάνδρα,
ή σε όποια γερμανική επαρχία, στην Ισπανία ή την Πορτογαλία
-ή σε όποιο άλλο μέρος όπου τα ήθη είναι άλλα απ' της Αγγλίας-
δεν θα είστε παρά ξένοι: θα θέλατε άραγε
να πέσετε σ' ένα έθνος τόσο βάρβαρο,
που, αφού ξεσπάσει σε άγρια βία,
θα αρνηθεί να σας δώσει μέρος να μείνετε,
μόνο θα ακονίζει τα μαχαίρια του μίσους στο λαιμό σας,
θα σας αποδιώχνει σαν να 'στε σκυλιά, σαν να μην είστε
τέκνα και πλάσματα του Θεού, ή λες και η φύση
δεν είχε τίποτα να γλυκάνει τις ανάγκες σας,
λες και τους ανήκε αποκλειστικά. Τι θα λέγατε
αν έτσι σας μεταχειρίζονταν; Αυτή είναι η περίπτωση των ξένων,
κι αυτή η τερατώδης απανθρωπιά σας”. [2]
Το επιχείρημα που βάζει ο Shakespeare στο στόμα του Μορ δεν είναι περίπλοκο, αλλά ανθρώπινο. Είναι αρχαίο όσο και οι εντολές της Βίβλου “κα? ?γαπ?σετε τ?ν προσ?λυτον? προσ?λυτοι γ?ρ ?τε ?ν γ? Α?γ?πτ?”. Είναι τόσο σχετικό με το κλασικό φιλελεύθερο πρόγραμμα όσο η επιμονή του Άνταμ Σμιθ ότι για να συναισθανθούμε τις δοκιμασίες των άλλων ανθρώπων θα πρέπει να μάθουμε να καταλαβαίνουμε “τι θα αισθανόμασταν εμείς οι ίδιοι σε μια παρόμοια συνθήκη”. Και είναι τόσο επίκαιρο, όσο τα ρεπορτάζ από την Ουάσινγκτον και την Σάρλοτσβιλ.
[1]
“Grant them removed, and grant that this your noise
Hath chid down all the majesty of England;
Imagine that you see the wretched strangers,
Their babies at their backs and their poor luggage,
Plodding to th' ports and costs for transportation,
And that you sit as kings in your desires,
Authority quite silent by your brawl,
And you in ruff of your opinions clothed;
What had you got? I'll tell you. You had taught
How insolence and strong hand should prevail,
How order should be quelled; and by this pattern
Not one of you should live an aged man,
For other ruffians, as their fancies wrought,
With self same hand, self reasons, and self right,
Would shark on you, and men like ravenous fishes
Would feed on one another”.
[2]
“…Say now the king
(As he is clement, if th' offender mourn)
Should so much come too short of your great trespass
As but to banish you, whether would you go?
What country, by the nature of your error,
Should give you harbor? Go you to France or Flanders,
To any German province, to Spain or Portugal,
Nay, any where that not adheres to England,—
Why, you must needs be strangers. Would you be pleased
To find a nation of such barbarous temper,
That, breaking out in hideous violence,
Would not afford you an abode on earth,
Whet their detested knives against your throats,
Spurn you like dogs, and like as if that God
Owed not nor made not you, nor that the claimants
Were not all appropriate to your comforts,
But chartered unto them, what would you think
To be thus used? This is the strangers' case;
And this your mountanish inhumanity”.
*[Σημείωμα μεταφραστή: Η μετάφραση στα ελληνικά των αποσπασμάτων από το έργο Sir Thomas More βασίστηκε στη μετάφραση στον ιστότοπο lexilogia.gr που βρίσκεται εδώ].
--
Η Sarah Skwire είναι Συντάκτρια Λογοτεχνίας του FEE.org και senior fellow του Liberty Fund Inc. Είναι ποιήτρια και συγγραφέας του εγχειριδίου γραφής Writing with a Thesis. Είναι μέλος του Δικτύου Στελεχών του FEE
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στα αγγλικά στις 17 Αυγούστου 2017 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
