Της Adela Kleckova
Η απόφαση να αφαιρεθεί ένα παλιό άγαλμα του Σοβιετικού στρατάρχη Κόνιεφ από μια πλατεία της Πράγας οδήγησε σε μια αλυσίδα πολύ περίεργων διεθνών συμβάντων που κορυφώθηκαν με έναν άμεσο εκφοβισμό πολιτικών εκπροσώπων μιας χώρας-μέλους τόσο της ΕΕ, όσο και του ΝΑΤΟ.
Τι αποκαλύπτει αυτό το πρόσφατο επεισόδιο για τις σχέσεις της Ρωσίας με τις άλλοτε χώρες-δορυφόρους της, και σήμερα κυρίαρχες χώρες. Και πώς αυτή η ακήρυκτη σύγκρουση ανάμεσα στο Κρεμλίνο και την Πράγα απειλεί τις ελευθερίες όλων μας;
Το άγαλμα του Σοβιετικού στρατάρχη Κόνιεφ στην Πράγα είναι αντικείμενο μιας πολιτικής διαμάχης και πράξεων βανδαλισμού εδώ και δεκαετίες. Ο στρατάρχης έπαιξε σημαντικό ρόλο το 1945, όταν η Πράγα απελευθερώθηκε από τη ναζιστική Γερμανία, καθώς και το 1968, όταν η Πράγα σκλαβώθηκε ξανά από τη Σοβιετική Ένωση.
Το να έχει η Πράγα ένα τέτοιο δημόσιο άγαλμα ενός στρατιωτικού διοικητή που έπαιξε κομβικό ρόλο σε μια από τις πιο δυσάρεστες εποχές της τσεχικής ιστορίας ήταν πολύ ατυχές τόσο για την πόλη, όσο και για τους κατοίκους της.
Όταν λοιπόν η τοπική αυτοδιοίκηση της Πράγας 6 αποφάσισε το προηγούμενο καλοκαίρι να αφαιρέσει μονίμως το άγαλμα από τον περίβλεπτο δημόσιο χώρο του, οι περισσότεροι κάτοικοι της πόλης αισθάνθηκαν ανακούφιση.
Λίγο όμως πριν την απομάκρυνση του αγάλματος τον Μάρτιο, μια απλή πράξη ενός φορέα τοπικής αυτοδιοίκησης να αποφασίσει για τον δημόσιο διάκοσμο της περιοχής αρμοδιότητάς του προκάλεσε μια ασύμμετρη γεωπολιτική αντίδραση.
Σε γρήγορη διαδοχή, η πρεσβεία της Τσεχίας στη Μόσχα και το προξενείο της χώρας στην Αγία Πετρόπουλη δέχθηκαν επιθέσεις από Ρώσους εξτρεμιστές, που αποκάλεσαν τους Τσέχους “πόρνες” και απείλησαν την Πράγα με επιστροφή των ρωσικών τανκ. Το Κρεμλίνο όχι μόνο δεν αποκήρυξε αυτές τις πράξεις, αλλά αμέσως ψήφισε έναν νόμο που τιμωρεί τον οποιονδήποτε ανά τον κόσμο πειράζει ρωσικού περιεχομένου μνημεία.
Στην πιο πρόσφατη πράξη κλιμάκωσης, ένας πράκτορας της ρωσικής αντικατασκοπίας FSB ταξίδεψε στην Πράγα με διπλωματικό διαβατήριο μεταφέροντας τη δηλητηριώδη ουσία ρικίνη. Η FSB συνδέεται με δολοφονίες αντιπροσώπων χωρών σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στο πλαίσιο προληπτικών μέτρων, τρεις πολιτικοί της αυτοδιοίκησης που σχετίζονται με πράξεις που υποτίθενται αντικρούουν στα ρωσικά συμφέροντα, ο Δήμαρχος της Πράγας 6 Ondřej Kolář, ο Δήμαρχος του Řeporyje, Pavel Novotný, και ο Δήμαρχος της ευρύτερης Πράγας Zděněk Hřib βρέθηκαν άμεσα υπό αστυνομική προστασία.
Ο νέος νόμος της Ρωσίας και οι πιθανές συνέπειές του στην Ευρώπη
Ο νέος ρωσικός νόμος τιμωρεί την καταστροφή ή την πρόκληση βλάβης σε στρατιωτικούς τάφους και άλλα μνημεία πολέμου που βρίσκονται στην επικράτεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας ή έξω από αυτήν. Αυτό σημαίνει ότι κάθε πολίτης από κάθε κράτος σε ολόκληρο τον κόσμο εμπίπτει σ’ αυτή τη χωρίς προηγούμενο εξωχώρια δικαιοδοσία αυτού του νόμου.
Αμέσως μάλιστα μετά την ψήφιση του νόμου, ο Ρώσος Υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Σόιγκου, ζήτησε την ποινική δίωξη του Δημάρχου της Πράγας Κόλαρ.
Έτσι, άνθρωποι που δρουν με καλή πίστη σύμφωνα με τη δικαιοδοσία της χώρας τους μπορούν να τιμωρηθούν βάσει αυτού του νόμου στην επικράτεια της Ρωσικής Ομοσπονδίας (ή σε κάποια φιλική προς τη Ρωσία χώρα). Και η πιθανή τιμωρία δεν είναι αμελητέα - αφορά είτε ένα σημαντικό πρόστιμο ή 3 χρόνια καταναγκαστικών έργων στη Ρωσία.
Δεδομένου του ότι ρωσικά μνημεία μπορούν να βρεθούν σε ολόκληρη την Ευρώπη και ιδίως στις χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ, αυτή η νομοθεσία μπορεί να αφορά τη διεθνή κοινότητα καθώς το ταξίδι στη Ρωσία μπορεί να γίνει επικίνδυνο για κάθε πρόσωπο που συνδέεται με πράξεις που αφορούν αυτά τα αγάλματα.
Αυτός ο νέος νόμος για την προστασία των ρωσικών μνημείων πολέμου είναι επίσης ατυχής ενόψει του τρόπου που η Ρωσική Ομοσπονδία αντιμετωπίζει τα μνημεία πολέμου και τους τάφους άλλων χωρών στην επικράτειά της.
Παρά τη συμφωνία ανάμεσα στην Τσεχία και τη Ρωσία για την αμοιβαία συντήρηση πολεμικών ταφών το 1999, οι τάφοι των Τσέχων λεγεωνάριων που πέθαναν στη Ρωσία κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν συντηρούνται και υφίστανται σοβαρές φθορές.
Υπάρχουν γνωστές περιπτώσεις όπου οι ρωσικές αρχές καταχράστηκαν χρηματική βοήθεια που εστάλη από το τσεχικό Υπουργείο Άμυνας για την επισκευή τους.
Διδάγματα από την Εσθονία
Ευτυχώς, τουλάχιστον προς το παρόν, η αυστηρότητα των βημάτων που έλαβε η Ρωσία εναντίον της Τσεχικής Δημοκρατίας φαίνεται κάπως ελαφρά σε σχέση με ότι συνέβη στο Ταλίν της Εσθονίας την άνοιξη του 2007.
Όταν Εσθονοί αξιωματούχοι απομάκρυναν το μπρούτζινο άγαλμα ενός στρατιώτη του Κόκκινου Στρατού που συμβόλιζε την απελευθέρωση της Εσθονίας από τους ναζί το 1944, η Ρωσική Ομοσπονδία κατάφερε να κινητοποιήσει τη ρωσική μειονότητα που αποτελεί περίπου το ένα τρίτο του πληθυσμού της χώρας, γεγονός που προκάλεσε τρεις μέρες με τις μεγαλύτερες εξεγέρσεις και διαμαρτυρίες που σημειώθηκαν από την ανεξαρτητοποίηση της χώρας το 1992, οι οποίες έμειναν γνωστές ως εξεγέρσεις της νύχτας του μπρούντζου.
Ένας άνθρωπος έχασε τη ζωή του από μαχαίρωμα και περίπου 44 διαδηλωτές και 13 αστυνομικοί τραυματίστηκαν. Οι λεηλατητές έβαλαν φωτιές και αναποδογύρισαν αυτοκίνητα στο ιστορικό κέντρο της πόλης, και συνολικά 300 άτομα συνελήφθησαν.
Το γεγονός αυτό συνέβη ταυτόχρονα με μια σειρά από κυβερνοεπιθέσεις σε ολόκληρη τη χώρα που κατά πάσα πιθανότητα διαπράχθηκαν από τη Ρωσία, με αποτελεσματικότητα που μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχε παρατηρηθεί αλλού.
Έκτοτε, αυτό το γεγονός έχει μελετηθεί εκτεταμένα από πολλές χώρες και στρατιωτικούς σχεδιαστές, καθώς θεωρείται η δεύτερη μεγαλύτερη κρατικά οργανωμένη περίπτωση κυβερνοπολέμου που έχει σημειωθεί παγκοσμίως.
Και τα δύο κοινοβούλια της Ρωσίας κάλεσαν τον Βλαδίμηρο Πούτιν να διακόψει τις ρωσικές σχέσεις με την Εσθονία, ενώ Ρώσοι βουλευτές κατηγόρησαν για “φασισμό” την κυβέρνηση της Εσθονίας και χαρακτήρισαν την απομάκρυνση του αγάλματος “βλάσφημη και βάρβαρη”.
Η ρωσική Δούμα ψήφισε να “ζητήσει” την τιμωρία της Εσθονίας από τη Ρωσία, ενώ αρκετοί βουλευτές ζήτησαν την κήρυξη ενός οικονομικού μποϋκοτάζ.
Κάποτε ρωσικός δορυφόρος, πάντα ρωσικός δορυφόρος
Ποια είναι λοιπόν τα διδάγματα που μπορεί να εξαγάγει η διεθνής κοινότητα από την εμπειρία της Πράγας (και της Εσθονίας); Απ’ ό,τι φαίνεται η Ρωσία ως πρώην μεγάλη δύναμη είναι υπερβολικά ευαίσθητη ως προς τα μνημεία της πρότερης δόξας της.
Αυτή η εξελισσόμενη ιστορία προστίθεται σε χιλιάδες ακόμη αποδείξεις πως η Ρωσική Ομοσπονδία είναι άμεση διάδοχος της Σοβιετικής Ένωσης και δεν σέβεται την κυριαρχία άλλων χωρών, πολλές από τις οποίες θεωρεί ακόμη ως δορυφόρους της.
Αυτή η προσκόλληση στο ιστορικό παρελθόν μετατρέπεται σε μια γελοία και παράνομη αξίωση για υπακοή αυτών των χωρών και τη διαρκή ανάγκη παρέμβασης στις εσωτερικές τους υποθέσεις. Η Ρωσία ποτέ δεν θεώρησε αυτές τις χώρες ως ίσους εταίρους - και πιθανώς ποτέ δεν θα το κάνει - αλλά πάντα ως πρώην αποικίες που πρέπει να κατακτήσει εκ νέου.
Αυτή η προσπάθεια να “τιμωρήσει” και να “επαναφέρει στην τάξη” την ανυπάκοη πόλη της Πράγας ακολουθεί αυτό ακριβώς το συναίσθημα.
Όταν η Εσθονία δέχθηκε κυβερνοεπιθέσεις, το ΝΑΤΟ απάντησε με την εγκαθίδρυση του Συνεργατικού Κέντρο Αριστείας για την Άμυνα στον Κυβερνοχώρο στο Ταλίν, όπου διατυπώθηκε το πρώτο παγκόσμιο εγχειρίδιο κανόνων για τον κυβερνοχώρο, οι Οδηγίες Χρήσεις του Ταλίν.
Όταν ο Σεργκέι Σκρίπαλ, ένας Ρώσος πρώην μυστικός πράκτορας και πολίτης του Ηνωμένου Βασιλείου δηλητηριάστηκε, ολόκληρη η Ευρώπη ενωμένη καταδίκασε τις ρωσικές πράξεις και σε μια πράξη αλληλεγγύης απέλασε συνολικά 146 Ρώσους διπλωμάτες.
Και αυτές οι περιπτώσεις είναι λίγα μόνο από τα πολλά παραδείγματα παράβασης από πλευράς της Ρωσίας της κυριαρχίας μιας άλλης χώρας τα τελευταία χρόνια.
Χρειάζεται κοινή ευρωπαϊκή και νατοϊκή απάντηση
Σήμερα η Τσεχία - μια χώρα μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ - βλέπει την πρεσβεία της στη Ρωσία να δέχεται επιθέσεις, στοχοποιείται από ρωσική εξωχώρια δικαιοδοσία, και οι δημοκρατικά εκλεγμένοι αντιπρόσωποί της δέχονται απειλές.
Θα πρέπει να ακολουθήσει μια νέα κοινή αντίδραση από τη διεθνή κοινότητα. Η αντίδραση αυτή θα μπορούσε να πάρει τη μορφή ενός νέου γύρου συντονισμένων απελάσεων Ρώσων διπλωματών.
Το Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων στο Συμβούλιο της Ευρώπης θα πρέπει να εκδώσει μια κοινή δήλωση που θα καταδικάζει έντονα την ρωσική αυτή επιθετική πράξη.
Σε ό,τι αφορά τη νομοθεσία για τα ρωσικά μνημεία πολέμου, δεδομένου του χωρίς προηγούμενο εξωχώριου χαρακτήρα της, η ΕΕ θα πρέπει να εξετάσει την έκδοση μιας καθολικής προειδοποίησης σε όλους τους πολίτες της που θα μπορούσαν με κάποιον τρόπο να υποστούν ποινική δίωξη υπό τον νόμο αυτό ώστε να μην ταξιδέψουν στη Ρωσία ή σε φιλικές προς τη Ρωσία χώρες.
Τέλος, η τσεχική εμπειρία είναι ένα ισχυρό επιχείρημα υπέρ της ενίσχυσης των νομικών μηχανισμών που διαθέτει η ΕΕ για την προστασία της. Η ανάγκη για την υιοθέτηση και τη γρήγορη εφαρμογή ενός Νόμου Magnitsky είναι σήμερα ισχυρότερη από ποτέ.
Αυτό θα επιτρέψει στην ΕΕ να επιβάλλει στοχευμένες κυρώσεις και απαγορεύσει ταξιδιών σε Ρώσους αξιωματούχους που είναι υπεύθυνοι για την οποιαδήποτε ποινική δίωξη εναντίον των τριών Δημάρχων της Πράγας ή του όποιου κρατικού αξιωματούχου που ευθύνεται για τα ταξίδια στην Ευρώπη ατόμων που δολοφονούν ή επιχειρούν να δολοφονήσουν πολίτες άλλων κρατών, όπως συνέβη στη Βουλγαρία, τη Γερμανία, το Μαυροβούνιο και το Ηνωμένο Βασίλειο.
--
Η Adela Kleckova είναι συνεργάτης του γερμανικού Marshall Plan, και επικεφαλής αναλύτρια της δεξαμενής σκέψης Společně pro Česko.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 6 Μαΐου 2020 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4Liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ - Μάρκος Δραγούμης.
