του Adrian Nikolov
Τα γεγονότα της προηγούμενης εβδομάδας δημιουργούν την ελπίδα ότι η βαθιά κρίση στην οποία έχει εγκλωβιστεί τα τελευταία χρόνια η οικονομία της Βενεζουέλας μπορεί να τερματιστεί, ή τουλάχιστον ότι η χώρα μπορεί να οδηγηθεί σύντομα στην οικονομική ανάκαμψη.
Αξίζει όμως να δούμε ξανά τις πτυχές και τις αιτίες της κρίσης - μιας κρίσης που έφερε τη χώρα που μόλις πριν από μία δεκαετία παρουσιαζόταν ως υπόδειγμα επιτυχούς εφαρμογής του σοσιαλιστικού συστήματος και βιώσιμης εναλλακτικής έναντι του δυτικού συνδυασμού της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του καπιταλισμού, στο χείλος του γκρεμού.
Η λεπτομέρεια που συνήθως παραλείπεται από τη ρόδινη αφήγηση του λεγόμενου “μπολιβαριανού σοσιαλισμού” είναι η ακραία εξάρτησή του από την εξαγωγή αργού πετρελαίου και πετρελαϊκών προϊόντων που αντιστοιχούσε στο περισσότερο από το ήμισυ της οικονομίας της χώρας. Είναι λοιπόν προφανείς οι λόγοι που ο οικονομικός κύκλος της Βενεζουέλας συνδέεται στενά με τη δυναμική των διεθνών αγορών πετρελαίου, και οι οικονομικές κρίσεις της χώρας ταυτίζονται με τις οξύτερες κάμψεις αυτών των αγορών.
Ομοίως, η κρίση που έπληξε τη χώρα τα τελευταία χρόνια είναι συνέπεια της οξείας μείωσης των τιμών πετρελαίου στην αρχή της δεκαετίας καθώς και της συρρίκνωσης των εξαγωγών της Βενεζουέλας.
Σχήμα 1: Αύξηση του ΑΕΠ - Πηγή: ΔΝΤ
Η δυναμική του ΑΕΠ της Βενεζουέλας καταδεικνύει ξεκάθαρα την ένταση της κρίσης που πλήττει τη χώρα τα τελευταία πέντε χρόνια - μια περίοδο ανάκαμψης και οικονομικής ανάπτυξης για τις περισσότερες χώρες του υπόλοιπου κόσμου. Το γεγονός ότι τα τελευταία τρία χρόνια η Βενεζουέλα χάνει περίπου το ένα έκτο της οικονομίας της ετησίως εξηγεί σε μεγάλο βαθμό τη ραγδαία φτωχοποίηση του πληθυσμού της και την εξαφάνιση των προϊόντων πρώτης ανάγκης από τα καταστήματα.
Η δυναμική του ΑΕΠ της χώρας την αρχή του αιώνα είναι επίσης αρκετά περίεργη, καθώς και εκείνη η περίοδος χαρακτηρίστηκε αφενός από οικονομική ανάπτυξη για τον υπόλοιπο πλανήτη και αφετέρου από σχετικά χαμηλές τιμές για το πετρέλαιο και τα πετρελαϊκά προϊόντα, γεγονός που, όπως ήταν αναμενόμενο, παρήγαγε την προηγούμενη σοβαρή οικονομική κρίση στη Βενεζουέλα.
Το μόνο κάπως αισιόδοξο στοιχείο μπορεί να εντοπιστεί στη μεσοπρόθεσμη πρόβλεψη του ΔΝΤ, σύμφωνα με τη οποία η Βενεζουέλα θα παραμείνει σε ύφεση τα επόμενα πέντε χρόνια, όμως η οικονομία της θα συρρικνώνεται με πολύ βραδύτερο ρυθμό σε σύγκριση με τον σημερινό.
Σχήμα 2: Πληθωρισμός - Πηγή: ΔΝΤ
Ο πληθωρισμός είναι πιθανότατα το δεδομένο που καταδεικνύει αποτελεσματικότερα τις συνέπειες που έχει η κρίση στον μέσο κάτοικο της Βενεζουέλας. Ήδη το 2015 η χώρα τη μεγαλύτερη παγκοσμίως ετήσια αύξηση του δείκτη τιμών καταναλωτή, η οποία το 2017 έφτασε σχεδόν το 3000% (τα στοιχεία για πέρσι δεν περιλαμβάνονται στο γράφημα καθώς η πρόβλεψη του ΔΝΤ μιλά για αύξηση του πληθωρισμού κατά 2.500.000%).
Στην πράξη, εδώ και αρκετά χρόνια ο πληθωρισμός έχει τελείως εξαφανίσει την αγοραστική ισχύ και τις αποταμιεύσεις των Βενεζολάνων, και οι επακόλουθες αυξήσεις του κατώτατου μισθού δεν συνέβαλαν καθόλου στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Το ίδιο μπορεί να επισημανθεί και στην πραγματική συναλλαγματική ισοτιμία του μπολιβάρ, το οποίο έχει ουσιαστικά χάσει την αξία του σε σχέση με τα διεθνή νομίσματα.
Σχήμα 3: Ανεργία - Πηγή: ΔΝΤ
Η κρίση έχει πλήξει και την αγορά εργασίας. Ενώ τα πρώτα δύο χρόνια της κρίσης η ανεργία ήταν σχετικά χαμηλή, σήμερα αφορά πάνω από το ένα τρίτο του εργατικού δυναμικού. Και εδώ θα πρέπει να θυμόμαστε ότι ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού αναζητά απασχόληση στις γειτονικές χώρες, όπου οι Βενεζολάνοι βρίσκουν επίσης καλύτερη πρόσβαση στα καταναλωτικά αγαθά, καθώς και πολύ καλύτερους μισθούς.
Η ανάκαμψη της αγοράς εργασίας θα είναι πιθανότατα μια από τις δυσκολότερες προκλήσεις στον δρόμο προς την οικονομική ανάκαμψη της Βενεζουέλας.
Σχήμα 4: Κρατικό χρέος - Πηγή: ΔΝΤ
Ο μακροοικονομικός δείκτης που έδινε κάποτε μια αισιόδοξη προοπτική ως προς το μέλλον της οικονομίας της Βενεζουέλας ήταν το σχετικά χαμηλό κρατικό χρέος της χώρας.
Σύμφωνα όμως με τις προβλέψεις του ΔΝΤ για το 2018 (και τα επόμενα χρόνια), το χρέος της Βενεζουέλας έχει αυξηθεί δραματικά και κατά συνέπεια η εξυπηρέτησή του θα αποτελέσει ένα επιπλέον εμπόδιο στην οικονομική ανάκαμψη.
Σχήμα 5: Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών - Πηγή: ΔΝΤ
Δεδομένης της μεγάλης εξάρτησης της οικονομίας της Βενεζουέλας από τις εξαγωγές, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό ως προς τη συνολική της κατάσταση. Ενώ το 2015-6 τα υπό κανονικές συνθήκες σημαντικά πλεονάσματα (που ήταν κυρίως συνέπεια των εξαγωγών πετρελαίου) μετατράπηκαν γρήγορα σε ελλείμματα, τα τελευταία δύο χρόνια φαίνεται ότι το εμπορικό ισοζύγιο έχει κάπως σταθεροποιηθεί.
Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι η νέα αυτή ισορροπία δεν είναι αποτέλεσμα μιας αύξησης των εξαγωγών πετρελαίου, αλλά αντιθέτως της συρρίκνωσης των εισαγωγών.
Σχήματα 6 και 7: Εξαγωγές πετρελαίου - Πηγή: ΟΠΕΚ
Αξίζει επίσης να εξεταστεί η πιο άμεση αιτία της κρίσης στη Βενεζουέλα - η κατάρρευση του εμπορίου. Ενώ μέχρι πρόσφατα οι εξαγωγές αργού πετρελαίου του Καράκας φαίνονταν σχετικά σταθερές, τα τελευταία χρόνια η παρουσία του σε όλες τις κρίσιμες αγορές έχει μειωθεί σημαντικά.
Οι εξαγωγές προϊόντων διύλισης πετρελαίου αφήνουν όμως ελάχιστα περιθώρια αισιοδοξίας - τα καύσιμα από τη Βενεζουέλα έχουν ουσιαστικά εξαφανιστεί από όλες τις αγορές εκτός εκείνων των γειτονικών χωρών. Με άλλα λόγια, η ανάκαμψη της οικονομίας της Βενεζουέλας θα απαιτήσει επίσης μια αναδόμηση με στόχο τη μείωση της εξάρτησής της από το πετρέλαιο και τα πετρελαϊκά προϊόντα.
Συμπέρασμα
Μολονότι η κατάρρευση του καθεστώς του Νικολάς Μαδούρο πιθανότατα θα ανοίξει τον δρόμο για οικονομικές μεταρρυθμίσεις και θα βάλει τέρμα στον “μπολιβαριανό σοσιαλισμό”, τα γεγονότα των τελευταίων ετών αποτελούν προειδοποίηση για τις χώρες που μπαίνουν στον πειρασμό να συνδυάσουν την εξάρτησή τους από εξαγωγές πόρων και τον συνεπακόλουθο γρήγορο και εύκολο πλουτισμό με μια συγκεντρωτική οικονομία, υψηλά επίπεδα αναδιανομής και έλλειψη οικονομικής ελευθερίας.
Ξανά και ξανά, αυτό το μοντέλο έχει αποδείξει το πόσο εύθραυστο είναι έναντι τόσο εξωτερικών σοκ όσο και εσωτερικών πιέσεων, και η Βενεζουέλα δεν αποτελεί εξαίρεση.
--
Ο Adrian Nikolov είναι ερευνητής στο Institute for Market Economics, την πρώτη και παλαιότερη δεξαμενή σκέψης για την οικονομική πολιτική στη Βουλγαρία.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 5 Φεβρουαρίου 2019 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του 4liberty.eu και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
