Barry Brownstein
Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι η πλειονότητα των νέων της γενιάς των millenials θα προτιμούσαν να ζήσουν υπό τον σοσιαλισμό ή τον κομμουνισμό. Όντας οικονομικά και ιστορικά αναλφάβητοι, προσκολλούνται στη φαντασίωση ότι αν στην εξουσία ανέλθουν οι σωστοί άνθρωποι, θα ζήσουν στην ουτοπία που φαντάζονται όπου η κοινωνία θα οργανωθεί σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις προτιμήσεις τους.
Ο δημοσιογράφος Anatoly Kurmanaev έζησε και κάλυψε τις εξελίξεις στη Βενεζουέλα τα τελευταία πέντε χρόνια. Περιγράφει την εμπειρία του από την κατάρρευση της χώρας σε ένα πρόσφατο δοκίμιο στην Wall Street Journal με τίτλο “The Tragedy of Venezuela” (Η τραγωδία της Βενεζουέλας).
Ο Kurmanaev μεγάλωσε στη Ρωσία κατά τη δεκαετία του 1990 και έζησε “τη διαφθορά, τη βία και την παρακμή”. “Η κατάρρευση της Βενεζουέλας ήταν πολύ χειρότερη από το χάος” που έζησε στη Ρωσία.
Στο άρθρο μου για το FEE με τίτλο “Venezuela's Road to Literal Serfdom” (Ο Δρόμος της Βενεζουέλας προς την κυριολεκτική δουλεία) εξετάζω τις ψευδαισθήσεις που τρέφουν οι άνθρωποι σχετικά με τον σοσιαλισμό. Μέσα από τα μάτια και τις αφηγήσεις του Kurmanaev μπορούμε να εξετάσουμε περαιτέρω τους μύθους για τον σοσιαλισμό που ακόμη πολλοί υιοθετούν.
Μύθος 1: Οι κολλεκτιβιστές νοιάζονται περισσότερο για τους φτωχούς
Κανένα μαγικό ραβδί δεν μπορεί να μεταμορφώσει τις υπεροχότατες προθέσεις των κολλεκτιβιστών σε καλά αποτελέσματα. Όπως παρατήρησε ο Μίλτον Φρίντμαν παρατήρησε “η συγκεντρωμένη εξουσία δεν καθίσταται ακίνδυνη από τις καλές προθέσεις εκείνων που τη δημιουργούν”.
Η ιστορία μας δίνει αμέτρητα αποτελέσματα μοχθηρών τυράννων που άρχουν υπό διάφορες κολλεκτιβιστικές ιδεολογίες. Ο Χίτλερ, ο Μάο, ο Στάλιν, ο Πολ Ποτ, και σήμερα ο Κιμ Τζονγκ Ουν και ο Νικολάς Μαδούρο μπορεί να είχαν διαφορετικά ονόματα για τις κολλεκτιβιστικές τους ιδεολογίες, αλλά είχαν ως αποτέλεσμα το θάνατο αμέτρητων εκατομμυρίων ανθρώπων και ατέρμονης δυστυχίας για τους επιζήσαντες.
Δεν μπορούμε να μετρήσουμε τις προθέσεις, αλλά μπορούμε να δούμε αποτελέσματα. Οι καπιταλιστές έχουν βγάλει δισεκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια ενώ οι κολλεκτιβιστές έχουν προκαλέσει το θάνατο εκατομμυρίων από την πείνα. Η ελευθερία πλουτίζει και η βία φτωχαίνει. “Μια κοινωνία που βάζει πρώτα την ελευθερία” όπως έγραψε ο Φρίντμαν στο Free to Choose “θα καταλήξει, ως ευτυχές υποπροϊόν, να έχει μεγαλύτερη ελευθερία και μεγαλύτερη ισότητα”.
Στη Βενεζουέλα, ο Kurmanaev παρατηρεί τον τρόπο με τον οποίο η επίφαση των καλών προθέσεων έχει διαλυθεί:
“Αυτό που μου προξένησε την έκπληξη όταν έφτασα εδώ είναι πόσο λίγο νοιάζονται οι σοσιαλιστές ηγέτες έστω για την επίφαση της ισότητας. Εμφανίζονταν σε συνεντεύξεις τύπου σε παραγκουπόλεις σε αυτοκινητοπομπές από ολοκαίνουρια θωρακισμένα SUV. Περιόδευαν εργοστάσια σε ερειπωμένες πόλεις σε ζωντανή μετάδοση από την κρατική τηλεόραση φορώντας ρολόγια Rolex και κρατώντας τσάντες Chanel. Έσερναν δημοσιογράφους σε παρακμάζουσες κρατικά διοικούμενες πετρελαιοπηγές με ιδιωτικά τζετ με επίχρυσες θήκες για το χαρτί υγείας...
Στη Βενεζουέλα, είδα παιδιά να εγκαταλείπουν σχολεία που είχαν σταματήσει να προσφέρουν γεύματα και δασκάλους να ανταλλάσσουν τα σχολικά τους εγχειρίδια με αξίνες για να δουλέψουν σε επικίνδυνα ορυχεία. Είδα εικόνες με κουφάρια αλόγων στην κτηνιατρική σχολή του καλύτερου πανεπιστημίου της χώρας που είχαν σφαγιαστεί και φαγωθεί λόγω της έλλειψης τροφής”.
Ο Kurmanaev καταγράφει “Η λεγόμενη σοσιαλιστική κυβέρνηση δεν έκανε καμία προσπάθεια να θωρακιστεί από περικοπές στην υγεία και την εκπαίδευση, τους δύο υποτιθέμενους πυλώνες του προγράμματος. Σαν να υπήρχε κάποια αγαθή μορφή σοσιαλισμού, ο Kurmanaev προσθέτει “Αυτό δεν ήταν σοσιαλισμός. Ήταν κλεπτοκρατία - η εξουσία των ληστών”.
Δεν υπάρχει αγαθός σοσιαλισμός. Είναι πάντα “η εξουσία των [βίαιων] ληστών” παρατηρεί ο καθηγητής δικαίου Ilya Somin.
“Ο τραμπουκισμός και η κακοδιαχείριση χαρακτηρίζουν τα σοσιαλιστικά κράτη ανά τη γη. Τα σκανδιναβικά κράτη - που μερικές φορές αναφέρονται ως παραδείγματα πετυχημένου σοσιαλισμού - στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου σοσιαλιστικά, καθώς δεν χαρακτηρίζονται από την κρατική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και από διάφορες πλευρές έχουν πιο ελεύθερες αγορές απ' ό,τι τα περισσότερα άλλα δυτικά κράτη.
Μύθος 2: Αυτοί με τις καλές προθέσεις επιλύουν προβλήματα που δεν μπορεί να επιλύσει η αγορά
Αποκτούμε τους ηγέτες που καλούν για μας οι πεποιθήσεις μας. Στον "Δρόμο προς τη Δουλεία", ο Χάγιεκ υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι κατηγορούν “το σύστημα” για τα δεινά τους και “επιθυμούν να απαλλαγούν από τη δυσάρεστη επιλογή που συχνά τους επιβάλλουν τα άτεγκτα δεδομένα”. Έτσι “είναι πρόθυμοι να πιστέψουν ότι η επιλογή δεν είναι στην πραγματικότητα αναγκαία, ότι τους επιβάλλεται απλώς από το συγκεκριμένο οικονομικό σύστημα στο οποίο ζουν”.
Ο Boudreaux εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο η παρεμπόδιση της αλλαγής δημιουργεί φτώχεια: “Δυστυχώς, καθώς η οικονομική ανάπτυξη είναι η οικονομική αλλαγή που απαιτεί την πρόσκαιρη επώδυνη αναδιάταξη πόρων και εργαζόμενων από παλιότερους κλάδους που δεν είναι πλέον επικερδής προς νέους κλάδους, η παρεμπόδιση κάθε μείωσης εισοδήματος αναπόφευκτα θα παρεμποδίσει και την οικονομική ανάπτυξη. Η οικονομία αποστεούται, γίνεται στατική και ετοιμοθάνατη. Η επίτευξη της πλήρους προστασίας όλων των πολιτών σε κάθε περίσταση από τον κίνδυνο της μείωσης εισοδημάτων κατ' αυτό τον τρόπο σημαίνει ότι μόνο ότι θα κυβερνιόμαστε από ένα απίστευτα ισχυρό κράτος χωρίς ουσιαστικά κανένα έλεγχο στη διακριτική του εξουσία, αλλά και την εξάλειψη κάθε προοπτικής για οικονομικής ανάπτυξη. Αναπόφευκτα, στο τέλος αυτού του δρόμου που είναι στρωμένος με τις καλές προθέσεις για την προστασία όλων των παραγωγών από απώλειες, βρίσκεται όχι μόνο η δουλεία, αλλά και η εκτεταμένη φτώχεια”.
Είναι επιπόλαιο να υποστηρίζει κανείς ότι η αγορά θα επιλύσει τα προβλήματά μας; Ο Boudreaux εξηγεί το γιατί, αντί να είναι αυτό επιπόλαιο, εκείνοι που προάγουν τη διαδικασία της επιχειρηματικής ανακάλυψης βάζουν την κοινωνία στην υπερταχεία της ανακούφισης των δυσκολιών:
“Η ιδέα να αφήνουμε την αγορά να αντιμετωπίσει τα προβλήματα συνεπάγεται την απόρριψη της μονολιθικής, συγκεντρωτικής εξουσίας των ειδημόνων. Σημαίνει ότι υιοθετούμε μια απύθμενα περίπλοκη διαρρύθμιση για την αντιμετώπιση του εκάστοτε ζητήματος. Με το να συνιστούμε την αγορά έναντι της κρατικής παρέμβασης, σημαίνει ότι αναγνωρίζουμε πως ούτε αυτός που συνιστά την αγορά, ούτε ο οποιοσδήποτε άλλος κατέχει επαρκή πληροφόρηση και γνώση για να καθορίσει, ή έστω να προβλέψει, ποιες συγκεκριμένες μέθοδοι είναι οι καλύτερες για να αντιμετωπίσουμε το εκάστοτε πρόβλημα.
Με το να συνιστούμε μάλιστα την αγορά, συνιστούμε να αφήσουμε εκατομμύρια δημιουργικούς ανθρώπους, καθένας με διαφορετικές οπτικές και διαφορετικά κομμάτια γνώσεις και ιδέες, να συνεισφέρουν τις δικές τους ιδέες και προσπάθειες στην κατεύθυνση της αντιμετώπισης του προβλήματος. Σημαίνει ότι συνιστούμε όχι μία και μόνη λύση, αλλά μια αποκεντρωμένη διαδικασία που προσκαλεί πολλά ανταγωνιστικά πειράματα και στη συνέχεια ανακαλύπτει τις λύσεις που αποδίδουν καλύτερα υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες”.
Ο Kurmanaev πήγε σε μια εκδήλωση της Κεντρικής Τράπεζας της Βενεζουέλας. Περίμενε να μάθει πώς σχεδίαζε η τράπεζα να βελτιώσει την οικονομία. Αντί γι' αυτό, στις 10 το πρωί, βρέθηκε σε ένα παραθαλάσσιο πάρτη όπου έρρεε η βότκα και το ρούμι. Ο Kurmanaev βρήκε τον Merentes να “κουνάει μαράκες και να χορεύει με μια συντροφιά νέων γυναικών που φορούσαν στενά τζην σορτς”.
Ένα τέτοιο ανέκδοτο αποδεικνύει λίγα πράγματα, αλλά στον Δρόμο προς τη Δουλεία, ο Φρίντριχ Χάγιεκ καταδεικνύει το γιατί υπό τον κολλεκτιβισμό οι “χειρότεροι φτάνουν στην κορυφή". Στο βιβλίο του The Essential Hayek, ο μεγάλος δάσκαλος οικονομικών Don Boudreaux γράφει: “Αν το κράτος δεσμευθεί σταθερά να προστατεύει από τις αρνητικές συνέπειες της κορυφής”.
Τι άλλη μεγαλύτερη συνταγή για καταστροφή ψάχνετε; Οι “χειρότεροι” να σχεδιάζουν τις ζωές άλλων ανθρώπων.
Μύθος 3: Η οικονομία ανθεί υπό τον σοσιαλισμό
Ο Kurmanaev παρατηρεί το εξής για την οικονομία της Βενεζουέλας: “Μέχρι το τέλος του 2018, θα έχει σύμφωνα με τις εκτιμήσεις συρρικνωθεί κατά 35% σε σύγκριση με το 2013, συρρίκνωση που αποτελεί τη μεγαλύτερη στα διακόσια χρόνια της ιστορίας της χώρας, και τη βαθύτερη ύφεση οπουδήποτε στον κόσμο εδώ και δεκαετίες. Από το 2014 ως το 2017, το ποσοστό φτώχειας αυξήθηκε από το 48% στο 87% σύμφωνα με μια έρευνα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της χώρας. Περίπου εννιά στους δέκα Βενεζολάνους δεν κερδίζουν αρκετά χρήματα ώστε να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες. Τα παιδιά πεθαίνουν από υποσιτισμό και ελλείψεις φαρμάκων…
Το Καράκας εδώ και καιρό ήταν μια επικίνδυνη αλλά ζωντανή πόλη, όμως η κρίση το έχει μεταμορφώσει σε ένα σκηνικό ταινίας με ζόμπι. Όταν μετακόμισα στην γειτονιά μου, το Chacao, στην ανατολική πλευρά της πόλης, οι δρόμοι ήταν γεμάτοι από εμπορικούς πάγκους, καφέ και μαγαζιά που τα δούλευαν Πορτογάλοι, Ιταλοί και Σύριοι μετανάστες. Ομάδες από νέους και ηλικιωμένους ανθρώπους ήταν στους δρόμους πίνοντας μπύρα και συζητώντας μέχρι τις μικρές ώρες.
Τώρα όμως οι δρόμοι του Chacao είναι άδειοι τα βράδια. Οι περισσότερες λάμπες στους δρόμους δεν λειτουργούν πια, και οι μόνοι άνθρωποι στους δρόμους μετά τις 8 το βράδυ είναι τα άστεγα παιδιά που ψάχνουν τους κάδους απορριμμάτων”.
Στην αρχή, ο σοσιαλισμός φάνηκε να παράγει ένα δωρεάν γεύμα.
“Οι φτωχοί επιδοτήθηκαν με τρόφιμα και δωρεάν στέγαση. Η μεσαία τάξη πήρε μέχρι και το αντίστοιχο των 8.000 δολαρίων σε σχεδόν δωρεάν επιδόματα πιστωτικών καρτών το χρόνο για ταξίδια και ψώνια. Και οι πλούσιοι και πολιτικώς συνδεδεμένοι αποστράγγιξαν μέχρι και 30 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο σε επιδοτήσεις μέσω επιχειρήσεων-προπετάσματα.
Ο καθηγητής Boudreaux εξηγεί την αναπόφευκτη κατάρρευση μιας οικονομίας χωρίς “δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας, ελευθερία σύναψης συμβολαίων, νομοκρατία και κυριαρχία για τους καταναλωτές”:
“Απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία, τη συντήρηση και την ανάπτυξη της ευρείας ευημερίας είναι ένα οικονομικό σύστημα που χρησιμοποιεί τους σπάνιους πόρους όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά για να δημιουργήσει προϊόντα και υπηρεσίες που ικανοποιούν όσο γίνεται περισσότερες επιθυμίες των καταναλωτών. Στο βαθμό που το οικονομικό σύστημα ενθαρρύνει, ή έστω επιτρέπει, την κατασπατάληση των παραγωγικών πόρων, το σύστημα αυτό δεν πετυχαίνει τη μέγιστη δυνατή ευημερία. Αν για παράδειγμα μεγάλα αποθέματα πετρελαίου κάτω από την επιφάνεια της γης δεν εντοπίζονται γιατί το οικονομικό σύστημα δεν επιβραβεύει επαρκώς την ανθρώπινη προσπάθεια που απαιτείται για την εύρεση και την εξόρυξη τέτοιων αποθεμάτων, τότε οι άνθρωποι θα στερηθούν τα καύσιμα, τα λιπαντικά, τα πλαστικά, τα φάρμακα και άλλα χρήσιμα προϊόντα που θα μπορούσαν να παραχθούν από αυτό το πετρέλαιο αλλά δεν παράγονται”.
Μέσα από τις στάχτες
Ο Τσώρτσιλ είχε δίκιο: “Ο σοσιαλισμός είναι φιλοσοφία αποτυχίας, δόγμα άγνοιας και κήρυγμα φθόνου. Η εγγενής του αρετή είναι η ίση κατανομή της δυστυχίας εκτός από για εκείνους που κυβερνούν το κράτος”.
Ο Kurmanaev καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο η επίδραση του σοσιαλισμού στην ψυχή της Βενεζουέλας είναι ορατή παντού τριγύρω του “στο κρεμασμένο δέρμα των γειτόνων, στα σκοτεινιασμένα μάτια των επιστατών και των φρουρών ασφαλείας, στα παιδιά που μαλώνουν για τα μάνγκο ενός δέντρου εδώ κοντά”. Και συνεχίζει “Είναι βαθιά θλιβερό να βλέπεις ανθρώπους που ξέρεις να αδυνατίζουν και να χάνουν το θάρρος τους μέρα με τη μέρα, χρόνο με τον χρόνο. Όταν σκέφτομαι τα πέντε χρόνια που πέρασα στη Βενεζουέλα, δεν με συγκινούν περισσότερο οι μέρες που κάλυψα εξεγέρσεις, βίαιες διαμαρτυρίες στους δρόμους, ή ένοπλες συμμορίες, αλλά η αργή παρακμή των ανθρώπων που συναντούσα κάθε μέρα”.
Κι όμως, ο Kurmanaev μοιράζεται αυτή τη συγκινητική και ελπιδοφόρα ιστορία: “Μια μέρα, είδα έναν αποστεωμένο μεσόκοπο εργάτη κατασκευών πάνω σε ένα ταλαιπωρημένο μηχανάκι να σταματά δίπλα σε ένα παιδί που έψαχνε έναν κάδο απορριμμάτων στον δρόμο. Με τη βραχνή φωνή της εργατικής του τάξης του είπε “Μικρέ!”, άνοιξε την ταλαιπωρημένη του τσάντα, πήρε το μόνο πράγμα που υπήρχε εκεί - ένα πλαστικό δοχείο με ζυμαρικά και φασόλια - και το έδωσε στο παιδί. Πιθανότατα ήταν το μόνο πράγμα που είχε ο εργάτης για να φάει εκείνο το βράδυ”.
Η ιστορία του Kurmanaev μου θύμισε το βιβλίο του Viktor Frankl Man's Search for Meaning. Ο Frankl μιλά για τους κρατουμένους των στρατοπέδων συγκέντρωσης που είχαν ακόμη τη δύναμη να “επιλέξουν το δρόμο τους, χαρίζοντας κάπου το τελευταίο κομμάτι ψωμί που διέθεταν”.
Ο Frankl πίστευε πως πάντα έχουμε επιλογή. Οι Βενεζολάνοι φαίνεται να είναι οι κρατούμενοι της κλεπτοκρατίας του Μαδούρο. Η πολιτική του φθόνου οδήγησε στην μακρά τους παρακμή και μόνοι οι ίδιοι μπορούν να βγουν από τη σοσιαλιστική τους νοοτροπία. Όταν το κάνουν, θα ξεφύγουν από τον εθνικό τους εφιάλτη.
--
* Ο Barry Brownstein είναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών και ηγεσίας στο Πανεπιστήμιο της Βαλτιμόρης. Είναι συγγραφέας του βιβλιου The Inner-Work of Leadership. Για να λαμβάνετε τα κείμενά του, εγγραφείτε στο Mindset Shifts.
** Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 2 Ιουνίου 2018 και παρουσιάζεται στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education και τη συνεργασία του ΚΕΦΙΜ “Μάρκος Δραγούμης”.
