Συναγερμό προκαλεί το σχέδιο της Βουλγαρίας «Δακτύλιος Αλληλεγγύης» (Solidarity Ring) για αύξηση των εξαγωγών προς τα Βαλκάνια και την ΕΕ, αζέρικου φυσικού αερίου μέσω Τουρκίας και Βουλγαρίας, μέσω μια διαδρομής που παρακάμπτει εντελώς την Ελλάδα.
Στόχος του σχεδίου, το οποίο μάλιστα η Σόφια έχει υποβάλει στην Κομσιόν για χρηματοδότηση, είναι η αντικατάσταση του ρωσικού αερίου με αζέρικο, το οποίο κανονικά μεταφέρεται μέσω του αγωγού TANAP ο οποίος τροφοδοτεί τον TAP στα ελληνοτουρκικά σύνορα.
Επειδή όμως η διαδρομή του Solidarity Ring παρακάμπτει την Ελλάδα, και ακολουθεί την διαδρομή Τουρκία-Βουλγαρία - Ρουμανία- Ουγγαρία -Σλοβακία, προφανώς η Αγκυρα θα χρησιμοποιήσει το ρωσικό δίκτυο αγωγών για τον τροφοδοτήσει, δηλαδή τον Turk Stream, όπως εξηγεί στο Liberal ο Θεόδωρος Τσακίρης, γεγονός που σημαίνει ότι το σχεδιαζόμενο να μεταφερθεί προς την Ευρώπη αέριο, δεν μπορεί να είναι παρά ρωσικό!
«Είναι ενδιαφέρον το πώς η Επιτροπή θα εγκρίνει μια τέτοια χρηματοδότηση όταν τίθενται σοβαρά ερωτήματα ως προς την πραγματική πατρότητα του αερίου που θα διοχετεύεται μέσω του Turkstream προς την Ευρώπη», διερωτάται ο αναπληρωτής καθηγητής Γεωπολιτικής και Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
Οι ενεργειακές σχέσεις Ελλάδας-Βουλγαρίας είναι πολύ στενές. Το τελευταίο ωστόσο διάστημα αρκετοί αναλυτές μιλούν για φιλοτουρκική στροφή της Βουλγαρίας στο ενεργειακό. Ισχύει και αν ναι, που οφείλεται;
Υπάρχει μια μερική μετατόπιση της βουλγαρικής στάσης από τα τέλη του 2022 και μετά υπέρ μιας τοποθέτησης τήρησης ίσων αποστάσεων μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας καθώς η Τουρκία μπόρεσε να τους δώσει αυτό που δεν μπορούσε να δώσει αντικειμενικά ο ΔΕΣΦΑ (αν και τους έχει ήδη δώσει το FSRU της Αλεξανδρούπολης): την πολυετή δέσμευση δυναμικότητας σε τερματικά επαναεριοποίησης ΥΦΑ που σε αντίθεση με τη Ρεβυθούσα βρίσκονται πολύ κοντά στο βουλγαρικό δίκτυο φυσικού αερίου. Αυτό οδήγησε στη βουλγαροτουρκική συμφωνία του Ιανουαρίου 2023 για την τροφοδοσία της Bulgargaz από τη BOTAS με 1,5 δισ. κυβικά μέτρα ανά έτος (bcm) για 13 χρόνια.
Η εξέλιξη αυτή ήταν λογική. Η Σόφια δεν ήθελε να έχει πλήρη διαμετακομιστική εξάρτηση από μια και μόνο χώρα ασχέτως και εάν αυτή η χώρα την είχε βοηθήσει να επιβιώσει όταν η Ρωσία της έκοψε την παροχή φυσικού αερίου τον Απρίλιο του 2022. Αυτό που ωστόσο παρατηρείται έκτοτε σε τμήματα της υπηρεσιακής βουλγαρικής κυβέρνησης, και κυρίως σε επίπεδο ορισμένων βουλγαρικών εταιριών, είναι μια σαφής μετατόπιση προς μια λογική αποκλεισμού της Ελλάδας, της ΔΕΠΑ, του ΔΕΣΦΑ και των μετόχων του ΤΑΡ από το δίκτυο των αγωγών που θα μεταφέρει κατά τα φαινόμενα αζερικό φυσικό αέριο προς την ΕΕ προς αντικατάσταση του ρωσικού στο πλαίσιο της στρατηγικής του RepowerEU.
Πρόκειται για το λεγόμενο «Δακτύλιο Αλληλεγγύης» (Solidarity Ring), δηλαδή για την αναβίωση μίας εκδοχής του σχεδίου Nabucco που επιχειρεί να κατευθύνει τις περιορισμένες ποσότητες των μελλοντικών εξαγωγών αζερικού φυσικού αερίου, όχι μέσω του ΤΑΡ (και εν συνεχεία του IGB) αλλά μέσω ενός δικτύου αγωγών από την Τουρκία έως τη Σλοβακία, όπως διαφαίνεται από τον κάτωθι χάρτη:
Οι Αζέροι μπορεί να ισχυρίζονται ότι μπορούν έως το 2027/28 να υπερδιπλασιάσουν τις εξαγωγές των 11-12 bcm, προσθέτοντας άλλα 15 bcm, (10 για τον ΤΑΡ και 5 για το Solidarity Ring), αλλά αυτό είναι ρεαλιστικό μόνο εάν κατασκευαστεί ο διακασπιανός αγωγός και το Αζερμπαϊτζάν διαμετακομίσει τουρκμενικό φυσικό αέριο στην ΕΕ κάτι το οποίο συζητείται από το 2007 χωρίς να έχει προκύψει κάποια ουσιαστική πιθανότητα υλοποίησης.
Το Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε έως τα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας να αυξήσει ρεαλιστικά τις δικές του εξαγωγές μεταξύ 5-7,5 bcm, κάτι που καθιστά τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα αμοιβαίως αποκλειόμενη την υλοποίηση του Solidarity Ring και την πλήρη αναβάθμιση του ΤΑΡ.
Η φιλοτουρκική αυτή στροφή της Βουλγαρίας θα μπορούσε να ωφελήσει το ρωσικό σχέδιο ανάδειξης της Άγκυρας σε περιφερειακό κόμβο φυσικού αερίου;
Δεν νομίζω ότι θα μπορούσε απλά να το ωφελήσει. Η υλοποίηση του Solidarity Ring εξαρτάται από την απόφαση της Τουρκίας να απορροφήσει το αζερικό αέριο που θα εισάγει μέσω ΤΑΝΑΡ διοχετεύοντας ρωσικό φυσικό αέριο μέσω του Turkstream 2 προς τη Βουλγαρία. Η Τουρκία με τη στάση της αναζητεί την κατάλληλη φόρμουλα εξισορρόπησης της μεταφοράς αζερικού αερίου μέσα από τον κατά 50% ρωσικό αγωγό Turkstream, ο οποίος και συνδέεται στο βουλγαρικό δίκτυο στο σημείο Malkoclar, όπως φαίνεται από τον ανωτέρω χάρτη.
Δεδομένου ότι ο ΤΑΝΑΡ, που μεταφέρει αζερικό φυσικό αέριο, τροφοδοτώντας τον ΤΑΡ, δεν καταλήγει στα τουρκοβουλγαρικά αλλά στα ελληνοτουρκικά σύνορα (Ipsala), η Τουρκία θα πρέπει να χρησιμοποιήσει το ρωσικό δίκτυο αγωγών για να τροφοδοτήσει το «Δακτύλιο Αλληλεγγύης». Αυτό προφανώς δεν πρόκειται να γίνει χωρίς ανταλλάγματα έναντι της Ρωσίας, καθώς στην πραγματικότητα το διοχετευόμενο ΦΑ μέσω TurkStream δεν μπορεί παρά να είναι ρωσικό.
Κάποιοι μιλούν για επιστροφή από τη πίσω πόρτα του σχεδίου του αγωγού Nabucco με τη βοήθεια της Βουλγαρίας και της Τουρκίας. Ποιοι οι κίνδυνοι σε μια τέτοια περίπτωση για την Ελλάδα ;
Οι κίνδυνοι είναι ότι όλη η στρατηγική ανάπτυξης του κάθετου άξονα από το Αιγαίο προς την Κεντρική Ευρώπη που ξεκινάει από τον IGB θα τεθεί εν αμφιβόλω, εάν η ελεύθερη δυναμικότητα του IGB που μετά το 2025 θα αυξηθεί στα 4 bcm δεν χρησιμοποιηθεί από τη Βουλγαρία και βορειότερους αυτής καταναλωτές. Το 0,5 bcm που έχει δεσμεύσει η Bulgargaz στην Αλεξανδρούπολη θα μεταφερθεί προφανώς μέσω IGB, αλλά για ποιο ακριβώς λόγο αναβαθμίζει τη δυναμικότητα του IGB ο ΔΕΣΦΑ στην Κομοτηνή από τα 3 στα 5 bcm, εάν δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθεί επειδή η μεγάλο μέρος της ζήτησης των Ανατολικών Βαλκανίων και της Κεντρικής Ευρώπης θα καλυφθεί μέσω Τουρκίας και Solidarity Ring ;
Είναι επιπρόσθετα αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ο πλήρης δυναμικότητας IGB θα έχει ολοκληρωθεί έως το 2025 ενώ σε καμία περίπτωση τα έργα του Solidarity Ring δεν θα έχουν ολοκληρωθεί πριν το 2027.
Πέραν αυτού σε ότι αφορά τις αρνητικές για την Ελλάδα επιπτώσεις, κάθε άλλο σχέδιο αύξησης της δυναμικότητας του Κάθετου Άξονα, μέσω π.χ. της δημιουργίας νέων -ως επί το πλείστον- εξαγωγικών τερματικών υγροποίησης στη Θεσσαλονίκη, την Αλεξανδρούπολη και την Κόρινθο, θα αχρηστευθεί σε ότι αφορά την στόχευση της Βαλκανικής αγοράς (πλην της Βόρειας Μακεδονίας που ωστόσο μετά βίας θα εισάγει πάνω από 1-1,2 bcm).
Τελικά τι ακριβώς στόχευση έχει το μνημόνιο για τον «Δακτύλιο Αλληλεγγύης» που υπέγραψαν πρόσφατα Βουλγαρία, Ρουμανία, Ουγγαρία, Σλοβακία και Αζερμπαϊτζάν;
Η πολιτική δέσμευση των ανωτέρω κυβερνήσεων και των αντίστοιχων διαχειριστών των δικτύων φυσικού αερίου αφορά την αναβάθμιση των διασυνδέσεων Βουλγαρίας-Ρουμανίας-Ουγγαρίας-Σλοβακίας.
Το συνολικό κόστος αυτών των αναβαθμίσεων με σημαντικότερο το τμήμα Τουρκίας-Βουλγαρίας (περί τα 5 bcm) αναμένεται να ξεπεράσει τα 700 εκατ. ευρώ και επιδιώκεται να χρηματοδοτηθεί από τα εθνικά σχέδια του RepowerEU των αντίστοιχων κρατών.
Το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψε ως ο δυνητικός πάροχος του φυσικού αερίου και η μόνη που έλλειπε από την τελετή ήταν η Τουρκία που δεν έχει ακόμη ξεκαθαρίσει τη στάση της δεδομένου ότι πρέπει πρώτα να διασφαλίσει την έγκριση της Ρωσίας για τη μεταφορά μη ρωσικού αερίου μέσω του Turkstream. Είναι δε κραυγαλέος ο αποκλεισμός της Ελλάδας από αυτό το «σχήμα» συνεργασίας.
Βλέπετε τον κίνδυνο να δούμε να προωθείται στον «Δακτύλιο Αλληλεγγύης» ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο στο μεταξύ θα έχει βαπτιστεί ως τουρκικό; Τι θα σήμαινε κάτι τέτοιο;
Είναι πολύ δύσκολο να είναι κάτι άλλο. Ο TurkStream μεταφέρει αποκλειστικά ρωσικό φυσικό αέριο. Γιατί η Gazprom που ελέγχει το 50% της ιδιοκτησίας του και το 100% της δυναμικότητας του, να δεχθεί τη μεταφορά μη-ρωσικού αερίου, ιδίως όταν δεν υπάρχει φυσική διασύνδεση του TurkStream με τον TANAP;
Επίσης υπάρχει και ένα ακόμη ζήτημα εμπορικής διαφάνειας που αφορά τις συναλλαγές της Bulgargaz με έναν καθετοποιημένο εμπορικό/ διαμετακομιστικό φορέα όπως η τουρκική BOTAS που έχει αποδειχθεί παντελώς αναξιόπιστη, έναντι άλλων ευρωπαϊκών εταιριών. Η πιθανότητα αδιαφάνειας αυτών των τουρκοβουλγαρικών συναλλαγών είναι τόσο υψηλή όσο και ο κίνδυνος των καταχρηστικών ανατιμήσεων του φυσικού αερίου από πλευράς Τουρκίας.
Αυτές οι γνωστές τουρκικές πρακτικές αποτέλεσαν άλλωστε αντικείμενο της δεκαετούς δικαστικής διαμάχης ΔΕΠΑ -Botas για την οποία καταδικάστηκε τελεσίδικα η τουρκική πλευρά τον Ιανουάριο του 2020. Όλοι οι δυνητικοί χρήστες του «Δακτυλίου Αλληλεγγύης» που νομίζουν ότι ένα μελλοντικό τουρκικό hub θα τους εγγυηθεί σταθερές τιμές ας ρωτήσουν πρώτα τη ΔΕΠΑ…
Πέραν αυτού δεδομένου ότι μεγάλο- αν όχι το μεγαλύτερο- τμήμα του κόστους αναβάθμισης του Solidarity Ring θα χρηματοδοτηθεί από τα εθνικά σχέδια RepowerEU, είναι σαφές ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή «κινδυνεύει» να χρηματοδοτήσει τις εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στην ΕΕ!
Χωρίς την έγκριση της ΕΕ δεν μπορούν να κατευθυνθούν κονδύλια από τα εθνικά RepowerEU στο επίμαχο σχέδιο. Είναι ενδιαφέρον το πώς η Επιτροπή θα εγκρίνει μια τέτοια χρηματοδότηση την ώρα που τίθενται σοβαρά ερωτήματα ως προς την πραγματική «πατρότητα» του φυσικού αερίου που θα διοχετεύεται μέσω του TurkStream.
*Ο Θεόδωρος Τσακίρης είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας
