Τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να τα δει κανείς ως μια πυριτιδαποθήκη με ρωσικό φυτίλι, στην άκρη του οποίου είναι το Κόσοβο. Η Μόσχα ευχαρίστως θα έριχνε λάδι την φωτιά, για να αποσταθεροποιήσει όλη την περιοχή. Αυτός ακριβώς ο φόβος ήταν που οδήγησε χθες τις ΗΠΑ και την ΕΕ να καλέσουν Σερβία και Κόσοβο να δείξουν αυτοσυγκράτηση, σημειώνει ο πρώην υφυπ. Εξωτερικών Δημήτρης Κούρκουλας.
Μιλά για το ρήγμα της Βοσνίας, το οποίο οποίο μπορεί να ενεργοποιηθεί ανά πάσα στιγμή, για το ρόλο της Τουρκίας η οποία επιχειρεί να αξιοποιήσει όσο μπορεί τις χαίνουσες πληγές των Δ.Βαλκανίων, τους φανερούς και υποβόσκοντες εθνικισμούς των γειτονικών χωρών και τον ρόλο της Ευρώπης.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
To Κόσοβο είναι μια μόνιμη εστία κρίσεων εδώ και πολλά χρόνια. Πού οφείλεται;
Από τη σύστασή του και μετά, το Κόσοβο συμπυκνώνει την αντίφαση που υπάρχει μεταξύ δύο θεμελιωδών αρχών στο διεθνές δίκαιο: Την αρχή της αυτοδιάθεσης και την αρχή της μη μονομερούς αλλαγής των συνόρων, χωρίς τον σεβασμό της οποίας θα βρισκόμασταν σε διαρκείς συγκρούσεις. Στην περίπτωση του Κοσόβου η παραπάνω αντίφαση έλαβε τραγικές διαστάσεις, οδήγησε στην ένοπλη σύγκρουση του 1998-1999, στην επέμβαση του ΝΑΤΟ και στις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αλλά το ζήτημα συνεχίζει να αποτελεί μια χαίνουσα πληγή.
Το 2008 το Κόσοβο να ανακήρυξε την ανεξαρτησία του που έχει αναγνωριστεί από αρκετά κράτη, όχι όμως από όλα. Πέντε χώρες της ΕΕ δεν το έχουν αναγνωρίσει μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η Σερβία εξακολουθεί να το θεωρεί αναπόσπαστο τμήμα της επικράτειάς της και παράλληλα κατηγορεί την Πρίστινα ότι καταπατά τα δικαιώματα της σερβικής μειονότητας που σήμερα ανέρχεται στο 5% του συνόλου των 1,8 κατοίκων της χώρας. Βασικό αίτημα των Σέρβων που διαβιούν στο Κοσσυφοπέδιο ήταν και παραμένει η δημιουργία μιας Ένωσης πλειοψηφικών σερβικών δήμων στο βορείου τμήματος που θα απολαμβάνουν αυξημένη αυτονομία.
Η αναζωπύρωση της έντασης πυροδοτήθηκε από την απόφαση των κοσοβάρικων αρχών να αντικατασταθούν οι σερβικές πινακίδες κυκλοφορίας με αυτές που εκδίδει η Πρίστινα. Ήταν η αφορμή για να έρθουν στην επιφάνεια παλιά μίση και εχθρότητες αιώνων και εκκρεμότητες που δεν έχουν ξεκαθαρίσει και συνεχίζουν να απειλούν την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή. Στην πρόσφατη σύνοδο των Δυτικών Βαλκανίων φάνηκε καθαρά ότι η όξυνση των σχέσεων των Σέρβων του Κοσσυφοπεδίου με την Πρίστινα ρίχνει βαριά σκιά σε όλη την περιοχή.
Τι δείχνουν τα χθεσινά μηνύματα εκτόνωσης από το Βελιγράδι, μετά το κοινό κάλεσμα ΕΕ-ΗΠΑ να πέσουν οι τόνοι; Απομακρύνεται το σενάριο ανάφλεξης ή απλώς παίρνει παράταση;
Η κοινή δήλωση των εκπροσώπων τύπου του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών και του εκπροσώπου του Ύπατου Εκπροσώπου της ΕΕ δείχνει ξεκάθαρα ότι Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον συνεργάζονται στενά και βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος. Είναι γεγονός ότι τόσο η εκλογή Μπάϊντεν στην Προεδρία των ΗΠΑ όσο και η απρόκλητη ρωσική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έχουν φέρει τις δύο όχθες του Ατλαντικού πολύ κοντά. Η θετική, απ’ότι φαίνεται ανταπόκριση του Βελιγραδίου είναι ενθαρρυντικό σημάδι.
Μια πολεμική ανάφλεξη, έστω και περιορισμένης κλίμακας θα ήταν καταστροφική τόσο για τις δύο πλευρές, όσο και για όλη την περιοχή, όπως και για την Ευρώπη. Μια εισβολή σερβικών δυνάμεων θα οδηγούσε το Βελιγράδι σε ευθεία αντιπαράθεση με τη Δύση. Η κυβέρνηση Βούτσιτς, από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ Δύσης και Μόσχας και δεν δείχνει διατεθειμένη να αλλάξει στρατηγική. Η χθεσινή προτροπή του προέδρου της Σερβίας προς τους συμπατριώτες του στο Κοσσυφοπέδιο να σταματήσουν τις δυναμικές διαμαρτυρίες κατά της κυβέρνησης της Πρίστινα, διαβεβαιώνοντάς τους ότι θα έχουν ασυλία από διώξεις, δείχνει ότι το Βελιγράδι δεν θέλει να αποξενωθεί από την Ευρώπη και τη Δύση.
Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να αποκλείσει τον κίνδυνο να επαναληφθούν οι εντάσεις και κάποια στιγμή να εκραγεί το «ηφαίστειο», καθώς υπάρχουν χώρες που καιροφυλακτούν. Τα Δυτικά Βαλκάνια πρέπει να τα δει κανείς ως μια πυριτιδαποθήκη με ρωσικό φυτίλι, στην άκρη του οποίου είναι το Κόσοβο. Η Μόσχα ευχαρίστως θα έριχνε λάδι στην φωτιά, προκειμένου να αποσταθεροποιήσει ολόκληρη την περιοχή. Αυτός ακριβώς ο φόβος ήταν προφανώς που ανάγκασε τις ΗΠΑ και την ΕΕ να καλέσουν χθες τις δύο πλευρές να επιδείξουν τη μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση.
Εδώ και μέρες άλλωστε η κυβέρνηση του Κοσόβου κατηγορούσε τη Ρωσία ότι προσπαθεί να αναμοχλεύσει την ένταση στο Κόσοβο επειδή «βλέπει» ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν εξελίσσεται όπως θα ήθελε. Ας μην ξεχνάμε ότι θερμοκέφαλοι υπάρχουν και στην Πρίστινα με ακραίες θέσεις που δεν διευκολύνουν την εκτόνωση.
Ποιο άλλο μεγάλο μέτωπο στα Δ.Βαλκάνια είναι ικανό να πυροδοτήσει ανάφλεξη ;
Σε αυτό το κουβάρι προβλημάτων που συνιστούν τα Δ.Βαλκάνια, το άλλο μεγάλο μέτωπο είναι η Βοσνία -Ερζεγοβίνη. Το Κόσοβο και το ρήγμα της Βοσνίας είναι άμεσα συνδεδεμένα. Σήμερα, οι σχέσεις των τριών εθνοτήτων που κατοικούν στην Βοσνία, δηλαδή των Μουσουλμάνων, που ονομάζονται και Βοσνιάκοι, των Σερβοβόσνιων και των Κροατοβόσνιων, δεν ήταν ποτέ χειρότερες. Στα 27 χρόνια που έχουν μεσολαβήσει από τη λήξη του πολέμου της Βοσνίας (1995), έχουν δυστυχώς γίνει ελάχιστα βήματα συμφιλίωσης με αποτέλεσμα να επικρατούν συνθήκες πολιτικής παράλυσης στην διακυβέρνηση της χώρας, δημιουργώντας πολύ επικίνδυνες καταστάσεις. Οι Σερβοβόσνιοι, οι οποίοι έχουν τη δική τους οντότητα εντός της Βοσνίας και απολαμβάνουν εκτεταμένη αυτονομία, απειλούν εδώ και χρόνια ότι θα κάνουν αυτό που έκαναν και οι Κοσοβάροι στο Κόσοβο, δηλαδή θα ανακηρύξουν την ανεξαρτησία τους. Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε την Βοσνία Ερζεγοβίνη πολύ κοντά σε μια ένοπλη σύγκρουση.
Τι θα έκανε αλήθεια η ΕΕ σε περίπτωση μιας τέτοιας ανάφλεξης;
Η ΕΕ διαθέτει κυρίως διπλωματικά όπλα και πολυεπίπεδη επιρροή στην περιοχή , αυτό που ονομάζεται soft power, δηλαδή ήπια ισχύ. Η ήπια ισχύς δεν είναι αδύναμη ισχύς. Το έδειξε το χθεσινό μήνυμα, από κοινού με τις ΗΠΑ, προς Σερβία και Κόσβο για αποκλιμάκωση της έντασης. Από εκεί και πέρα, το «καρότο» της ευρωπαϊκής προοπτικής των χωρών αυτών δεν έχει προς το παρόν αποδειχθεί αρκετά ισχυρό ώστε να τους ωθήσει να ξεπεράσουν τις παλιές τους αντιπαλότητες. Παραμένει όμως ένα ισχυρό όπλο για την σταθεροποίηση των Δυτικών Βαλκανίων.
Αρκετοί αναλυτές κατηγορούν την ΕΕ ότι καθυστέρησε να ξεκινήσει τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Οι καθυστερήσεις στην διεύρυνση δεν οφείλονται σε απροθυμία της Ευρώπης να ασχοληθεί με τα προβλήματα της περιοχής αλλά στο γεγονός ότι οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων δεν έκαναν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις ώστε να είναι έτοιμες για ένταξη. Έχουν καθυστερήσει σε σημαντικά ζητήματα όπως η καταπολέμηση της διαφθοράς, την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και την εμπέδωση του κράτους δικαίου και βεβαίως ορισμένες χώρες ταλανίζονται ακόμα από εθνοτικές αντιπαλότητες. Παράλληλα δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε ότι η ΕΕ αντιμετώπισε τα τελευταία χρόνια αλλεπάλληλες κρίσεις που την οδήγησαν σε εσωστρέφεια. Θέλω να ελπίζω ότι η προοπτική ένταξης στην ΕΕ θα λειτουργήσει εν τέλει σταθεροποιητικά και στα Δυτικά Βαλκάνια, όπως συνέβη σε μεγάλο βαθμό με τις χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης μου έγιναν μέλη το 2004 και το 2007.
Ποιος ο ρόλος της Ελλάδας στην περιοχή και ειδικά απέναντι στο Κόσοβο;
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις 5 χώρες της ΕΕ που δεν έχουν αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου. Διατηρούμε όμως στενές επαφές, υπάρχει διπλωματικό μας γραφείο στην Πρίστινα, και υποστηρίζουμε την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Το γεγονός ότι η Αθήνα δεν έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσόβου δεν συνδέεται με την περίφημη «ελληνοσερβική φιλία», όπως κάποιοι ίσως πιστεύουν. Ασφαλώς και μας δένουν ιστορικοί και θρησκευτικοί δεσμοί με το Βελιγράδι. Η πολιτική μας ωστόσο βασίζεται στις αρχές του διεθνούς δικαίου και της νομιμότητας, και δεν διστάζουμε να υποστηρίξουμε θέσεις που μερικές φορές δεν ταυτίζονται με τις θέσεις του Βελιγραδίου. Η Αθήνα έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι θα μπορούσε να προχωρήσει σε αναγνώριση του Κοσόβου εφόσον πίστευε ότι η κίνηση αυτή θα βοηθούσε στην υπόθεση της σταθερότητας και της ειρήνης
Η Τουρκία ενισχύει συνεχώς την παρουσία της στην περιοχή. Πως αξιοποιεί όλο αυτό το βαλκανικό «κουβάρι» και ποιοι οι κίνδυνοι για την Ελλάδα;
Η συσσωρευμένη ένταση στα Δ. Βαλκάνια εγκυμονεί σειρά κινδύνων, όπως η εμπλοκή τρίτων χωρών, εν προκειμένω της Τουρκίας η οποία έχει μακροπρόθεσμες στοχεύσεις που δεν είναι πάντα συμβατές με τα ελληνικά και τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Ο Ερντογάν προσπαθεί να αξιοποιήσει τους δεσμούς της χώρας του με χώρες της περιοχής και να αναβαθμίσει την τουρκική επιρροή. Ας μην ξεχνάμε ότι σε ορισμένες περιοχές των Βαλκανίων υπάρχει έντονη τουρκική περιουσία, όπως για παράδειγμα στη Βοσνία και στους Μουσουλμάνους κατοίκους της που υπήρξαν για αρκετούς αιώνες οι εκπρόσωποι της οθωμανικής εξουσίας.
Η Άγκυρα προσπαθεί να μεσολαβήσει μεταξύ των εθνικών κοινοτήτων της Βοσνίας και έχει βελτιώσει τις σχέσεις της με τον Σέρβο Πρόεδρο Βούτσιτς αλλά και με την Κροατία ιδίως σε θέματα ενέργειας και εμπορίου.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη χώρα μας προέρχεται από την αστάθεια στην περιοχή. Μια ενδεχόμενη ανάφλεξη ι θα κατέτασε αυτόματα ολόκληρη την περιοχή των Δ.Βαλκανίων στις ζώνες υψηλού κινδύνου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις οικονομικές συναλλαγές, για την προσέλκυση επενδύσεων ακόμα και για τον τουρισμό.
Αρκετοί θεωρούν ότι η προ μηνών απόφαση Κόσοβου και Αλβανίας να ιδρύσουν μια ελεύθερη διασυνοριακή περιοχή, εντός των οποίων οι πολίτες θα κινούνται ελεύθερα, ίσως αποτελέσει ένα πρώτο έμμεσο βήμα για τη δημιουργία της λεγόμενης «Μεγάλης Αλβανίας». Ποια η γνώμη σας ;
Με τα σημερινά δεδομένα δεν νομίζω ότι η προοπτική αυτή είναι ρεαλιστική. Ακραίοι βεβαίως υπάρχουν παντού, ωστόσο η προσέγγιση αυτή δεν αποτελεί επίσημη γραμμή των Τιράνων. Θεωρώ ότι οι γείτονες ξέρουν μέχρι που μπορεί να φτάσουν, ενώ και από πλευράς των Κοσοβάρων δεν υπάρχει μεγάλη επιθυμία, προκειμένου να ενταχθούν σε μια «Μεγάλη Αλβανία». Προτιμούν την ανεξαρτησία τους, παρά τους στενούς τους δεσμούς με τη γείτονα.
*Ο Δημήτρης Κούρκουλας είναι Ειδικός Σύμβουλος του ΕΛΙΑΜΕΠ. Διετέλεσε Υφυπουργός Εξωτερικών και Πρέσβης της ΕΕ. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Μην πυροβολείτε την Ευρώπη».
