Κωστής, Hurricane on lightning field, 2000-2016
Πέρυσι το φθινόπωρο, ο Κωστής Τριανταφύλλου επιλέχθηκε για να συμμετάσχει στην έκθεση "Κρίσιμοι Διάλογοι" που πραγματοποιήθηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, σε συνεργασία με το μουσείο σύγχρονης τέχνης M KHA της Αμβέρσας, μετά από απόφαση κοινής επιτροπής των δύο μουσείων. Η έκθεση αυτή, στην οποία συμμετείχαν συνολικά 22 Έλληνες καλλιτέχνες και 44 καλλιτέχνες της συλλογής του Μ ΚΗΑ, μεταφέρθηκε στις 27 Απριλίου στην Αμβέρσα, όπου και συνεχίζεται έως τον Ιανουάριο του 2018. Η επιλογή του Κωστή ήταν η λογική συνέπεια της διεθνούς αναγνώρισης του έργου του ως ενός από τους πρωταγωνιστές της ηλεκτρονικής τέχνης και της διαδραστικότητας με την οποία συνδέεται. Συγκαταλέγεται, επίσης, ανάμεσα στους πιο δημοσιευμένους Έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες στην Ευρώπη. Δημοσιεύσεις για το έργο του θα συναντήσεις κανείς σε βιβλία, καταλόγους ατομικών και ομαδικών εκθέσεων, στον ημερήσιο, περιοδικό και ειδικευμένο τύπο, στην τηλεόραση μέσω συνεντεύξεων, ενώ οι συμμετοχές του σε ομαδικές εκθέσεις, οι δράσεις του, οι ατομικές του εκθέσεις και η συμμετοχή του σε συλλογές μουσείων είναι συνολικά εκατοντάδες. Πιο πρόσφατα παρουσίασε τη δουλειά του το Νοέμβριο 2016 στην Depot Art Gallery. Αντιπροσωπεύει μια σημαντική ελληνική παρουσία στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης. Στα αποσπάσματα της παρακάτω συνομιλίας παραθέτει τις κύριες ιδέες του.
Συνέντευξη στον Εμμανουήλ Μαυρομμάτη*
Πότε και γιατί ξεκινήσατε να κάνετε κεραυνούς;
Κωστής: Το 1986 δημιούργησα ένα ηλεκτρονικό κύκλωμα, το οποίο έκτοτε έχω τελειοποιήσει -γι'' αυτό και ανήκω στην ηλεκτρονική τέχνη. Είμαι, όμως, στη βάση της τέχνης αυτής: δεν είμαι απλώς εκείνος που παίρνει ένα ηλεκτρονικό στοιχείο και το εντάσσει στην τέχνη. Όχι. Δημιούργησα ο ίδιος το ηλεκτρονικό στοιχείο και το κύκλωμα και την οργάνωση των στοιχείων της ηλεκτρονικής νανοτεχνολογίας και έφτιαξα το κύκλωμα του ηλεκτρονικού κεραυνού. Το 1989 έκανα, για τα 200 χρόνια από τη Γαλλική Επανάσταση, με παραγγελία του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, μια τεράστια εγκατάσταση που λεγόταν Λαβύρινθος ή Κενό Μνημείο μέσα και έξω από το Ινστιτούτο. Το ονόμασα Κενό Μνημείο επειδή, για να είναι γεμάτο, υπήρχαν διαφανείς καθρέφτες όπου ο καθένας έβλεπε τον άλλο στον αντικατοπτρισμό. Εκεί δημιουργήσαμε μαζί με τον Κορνήλιο Καστοριάδη το έργο τρακτ: ο Κορνήλιος έγραψε ένα κείμενο ενάντια στο μεταμοντέρνο και την αρχιτεκτονική των μεταμοντέρνων κτιρίων στην Place d'' Italie. Εγώ μοίραζα το tract (σ.σ. την προκήρυξη) του Κορνήλιου, ενώ υπήρχε κι ένα μεγάλο κεφάλι από διαφανή καθρέφτη, στο οποίο ήταν αποτυπωμένο το κείμενο και το χτυπούσε ένας μικρός κεραυνός -τότε πρωτοεμφάνισα τον κεραυνό. [...] Κι εγώ ο ίδιος επίσης [...] διαφωνώ ριζικά με τη λογική του μεταμοντέρνου [...], το οποίο πάντοτε θεωρούσα ως μία εμπορευματική τάση. [...] Το κενό της θεωρίας φάνηκε στην πράξη. [...] Αυτή είναι η θέση μου.
Γιατί το φαινόμενο της έκρηξης;
Γιατί από τότε που δημιουργήθηκε ο κόσμος, αρχέγονες συγκρούσεις με την τριβή και με την κρούση δημιούργησαν κεραυνούς που συγκόλλησαν μόρια και προκάλεσαν τους μεγάλους όγκους που λέγονται αστεροειδείς, Γη, πλανήτες. Έχουμε, επίσης, την άλλη έννοια της έκρηξης που σημαίνει τη διαφορά: όταν γεννιόμαστε σε ένα υδάτινο περιβάλλον, το να βγούμε στην ατμόσφαιρα είναι μια τεράστια διαφορά, είναι μια συγκλονιστική διαφορά, είναι μια έκρηξη στη ζωή του βρέφους. Πιστεύω πως όπως υπάρχει η έκρηξη που συγκολλά τα μόρια, έτσι και η ζωή μας η ίδια μετά τη γέννηση προχωράει με καθημερινές εκρήξεις, [...] οργής, αγάπης, θυμού, θλίψης, χαράς. Για να παρουσιαστεί αυτή η έννοια των εκρήξεων σε μένα, χρειάζεται το αρνητικό και το θετικό. [...] Το αρνητικό και το θετικό ήταν πάντα στη βάση της σκέψης των έργων μου. Και ενώ παλιότερα έκανα ζωγραφική και γλυπτική, τις οποίες απλώς αγαπούσα, είδα με τους κεραυνούς το κάλλος του θαυμαστού και του απρόοπτου, του φυσικού κάλλους και της έκπληξης. Αυτά τα έργα δεν είναι δικά μου, δεν τα κάνω εγώ: είναι τυχαία έργα που διαμορφώνονται και εκφράζονται από την ίδια τη λειτουργία τους.
Υπάρχει προγραμματισμός σε είδη εκρήξεων;
Όχι. Δεν μπορώ να οργανώσω κάτι άλλο πέρα από την εξωτερική επιφάνεια, αλλά η επιφάνεια αυτή είναι που οργανώνει την εμφάνιση του κεραυνού, καθώς και ο θεατής που πλησιάζει. Αν πλησιάσει κάποιος πολύ ψηλός, θα τραβήξει εκείνος τον κεραυνό, γιατί είμαστε 78% νερό -δηλαδή αγώγιμο υλικό- και ο κεραυνός μόλις εντοπίσει αγωγιμότητα τραβιέται προς το μέρος της. Αν, επίσης, ένας θεατής εκπνεύσει καθώς μιλάει, η αναπνοή η ίδια δημιουργεί ένα άλλο σχήμα κεραυνού. Ο Δημόκριτος είναι ο μόνος φορέας στην Ελλάδα που διαθέτει για έλεγχο ένα πυκνωτή ύψους 5 μέτρων και παράγει 40 πόντους κεραυνό, αλλά με τεράστιο amperage. Εκεί είναι και η διαφορά: εγώ έχω πολύ χαμηλό amperage, το οποίο είναι ακίνδυνο για τους θεατές. Αλλά σε ανθρώπινη κλίμακα είναι γιγαντιαίο: είναι 1,20 μ. [...]
Κωστής, EK-ΡΗΞΗ, 2016
Έχετε καταγράψει τις διαφορετικές περιπτώσεις συνθηκών των κεραυνών;
Ναι, και μάλιστα στο Μακεδονικό Μουσείο, με το έργο μου που υπάρχει ως είσοδος και έξοδος της έκθεσης και περιλαμβάνει δύο μεταλλικά στοιχεία στην οροφή, χαμηλωμένα για να έχουν μια επαφή με τον κόσμο (είναι περίπου 2,20 μ.) Το κάναμε και σαν παιχνίδι στα σχολεία, λέγοντας στα παιδιά "πηδήξτε και όποιος είναι πιο ψηλός, θα τραβήξει τον κεραυνό". [...] Υπάρχει κι ένα έργο που δεν εκθέτω, το οποίο λέγεται ήλεκτρο-ποίημα ρολόι με λεπτοδείκτες-κεραυνούς. [...] Έχει να κάνει πάλι με τα αγώγιμα και τα μη-αγώγιμα: με λέξεις [ενισχυμένες] με αγώγιμα υλικά και έναν κεραυνό στο κέντρο. Εκεί που θα εκπνεύσει, που θα στρέψει δηλαδή την αναπνοή του ο θεατής, χτυπάει λέξη, Έτσι ο θεατής διαβάζει ένα ποίημα κατά βούληση, διαλέγοντας τις λέξεις στις οποίες θα αναπνεύσει. [...] Είναι ένα ποίημα συηκεκριμένης ποίησης. [...] Ο Pierre Restany έλεγε ότι αυτό είναι ένα από τα πρώτα διαδραστικά έργα. Τα σχέδια του κεραυνού δεν τα κάνω εγώ, μόνος του σχεδιάζει. [...]
Υπάρχει διάδραση των κεραυνών ως προς τις διαφορετικές πηγές-προελεύσεις τους, ώστε διαφορετικοί κεραυνοί να αντιδρούν μεταξύ τους, ο ένας ως προς τον άλλο, προερχόμενοι ο καθένας από διαφορετική προέλευση-πηγή;
Εξαρτάται από την κατάσταση της υγρασίας. Το μόνο που συμβαίνει καμιά φορά είναι να συντονιστούν οι κεραυνοί, όταν είναι στην ίδια γραμμή τροφοδοσίας ρεύματος, και να χτυπούν όλοι μαζί στον ίδιο ρυθμό. [...] Δεν προγραμματίζεις τους κεραυνούς, το κουτί του ηλεκτρονικού κεραυνού κάνει ότι θέλει.
Πώς οργανώνετε τις αγώγιμες και τις μη-αγώγιμες περιοχές;
Αυτό είναι η βάση του έργου: το οπτικό στοιχείο που θέλω να δώσω στο θεατή, με μια ενδιαφέρουσα ανάγνωση, η οποία όμως να επιτρέπει ταυτόχρονα και την εμφάνιση του κεραυνού. Για παράδειγμα, βλέπουμε αυτό το πράσινο στο έργο Hurricane on lightning (βλ. κύρια φωτογραφία άρθρου), όπου ενώ ο κεραυνός χτυπούσε γύρω-γύρω σα ρολόι, άφηνε οπτικά πολύ κενό, οπότε κατέβασα το έργο και το ξαναγέμισα σε μερικά μέρη. Αυτό που βλέπετε είναι τα ρινίσματα του χαλκού (είναι πράσινο γιατί είναι οξειδωμένο). Αλλά τότε, όμως, ενώθηκαν οι περιοχές τόσο πολύ που δεν υπήρχε πια αγώγιμο και μη-αγώγιμο, γιατί η ροή του ρεύματος ήταν συνεχής και δεν προκλήθηκε κεραυνός. Αφαιρώ, αδειάζω μέρη για να εμφανίζεται ο κεραυνός -δηλαδή, η ροή του ρεύματος.
Κωστής, Μέσα από την ύλη οι αστραπές ενοποιούν το χάος., 2000-2016
Ποια είναι η σχέση του δικού σας κεραυνού με την οπτική ποίηση;
Οπτική ποίηση είναι η προσπάθεια των ποιητών να παρουσιάσουν τον εικαστικό χώρο μαζί με την ποίηση. Ως ποιητής συμμετείχα στην ομάδα οπτικής ποίησης με διάφορα έργα, όχι μόνο με κεραυνούς, αλλά και με λετριστικά έργα: έχω εμφανιστεί με artist books, με μικρογλυπτά στην Γκαλερί 3 και κάποια στιγμή έκανα το έργο με τις λέξεις και τους κεραυνούς. Τον κεραυνό, όμως, τον είδα σα σήμανση -η οπτική ποίηση δε λειτουργεί πια πάρα πολύ, γίνεται μουσειακό είδος. [...] Η συγκεκριμένη ποίηση είναι το ένα από τα τρία πρωτοποριακά τμήματα της ποίησης. [...] Η πραγματικότητα είναι ότι ο κεραυνός είναι στοιχείο εφήμερο μη-εφήμερο, μόνιμο μη-μόνιμο, φαίνεται δε-φαίνεται, το βλέπω δεν το βλέπω, με το κλείσιμο του ματιού τον χάνεις. [...] Η λάμψη του κεραυνού είναι παγχρωματική και το φάσμα [...] ξεκινά από το υπεριώδες μέχρι το υπέρυθρο. Επίσης, αυτή η λευκή έκρηξη εμπεριέχει όλο το οπτικό φάσμα, το ορατό και το μη-ορατό. [...] Το ίδιο και ο ήχος.
*Ομότιμος Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Τα αποσπάσματα της συνομιλίας δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στο τεύχος Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 2017 των Νέων της Τέχνης.
