Κωστής Βελώνης, Puppet Sun, 2017 (Άποψη εγκατάστασης) © Panos Kokkinias, ευγενική παραχώρηση: NEON και Kalfayan Galleries
Της Αννίτας Αποστολάκη
35 χρόνια μετά, ένα από τα πιο ξεχωριστά νεοκλασικά της Αθήνας, το περίοπτο κτίριο επί της οδού Καπλανών 11 ανοίγει και πάλι τις πόρτες του στο κοινό για το φετινό Έργο στην Πόλη του Οργανισμού ΝΕΟΝ. H νέα ανάθεση, με τίτλο "A Puppet Sun", περιλαμβάνει 25 έργα του εικαστικού Κωστή Βελώνη, τα οποία μεταπλάθουν τις κοινωνικές και πολιτικές προεκτάσεις της μακράς ιστορίας του κτιρίου σε γλυπτικές κατασκευές που προκαλούν τη σκέψη και το στοχασμό.
Το κτίριο αποτελεί έργο τέχνης από μόνο του και έχει μία ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πορεία: υπήρξε η οικία του Παύλου Κουντουριώτη, ναυάρχου του Βασιλικού Ναυτικού, και στην πορεία του Απόστολου Ζούζουλα, ενός από τους ιδρυτές του Λαϊκού Κόμματος, με πλούσια πολιτική δράση. Τα γύψινα ανάγλυφα και οι νωπογραφίες που διακρίνονται στα σημεία που έχει ξεφλουδίσει ο σοβάς στα ταβάνια των δωματίων μαρτυρούν τη χλιδή που χαρακτήριζε το οίκημα τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του. Μάλιστα, το 1891 που οικοδομήθηκε, -πριν, δηλαδή, από τη χρυσή εποχή της πολυκατοικίας στην Αθήνα-, από τη βεράντα του οι ένοικοι μπορούσαν να δουν μέχρι τη θάλασσα!
Το πιο ξεχωριστό κομμάτι του κτιρίου της οδού Καπλανών 11 είναι αναμφισβήτητα το «ελληνικό» και «βυζαντινό» σαλόνι: μια γωνιά όπου μοιάζει σα να ξεφύτρωσε ένα βυζαντινό ιερό μέσα στο σπίτι, με ένα φανταστικό ξυλόγλυπτο του Γιώργου Βλάχου και τοιχογραφίες από το Δημήτρη Πελεκάση και το νεαρό τότε βοηθό του Γιάννη Τσαρούχη, σε επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου. Η κατασκευή του δωματίου αυτού ήταν μια πρωτοβουλία της συζύγου του Ζούζουλα, Ελένης Ζούζουλα-Κανελλοπούλου, η οποία εκτός από συλλέκτρια έργων λαϊκής και βυζαντινής τέχνης, υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας.
Από αριστερά προς τα δεξιά: Κωστής Βελώνης, State of Suspense, The Ability to Keep an Upright Posture While Standing Still (Partial Reconstruction of Joaquin Garcia Torres toy figures as an Instrument of Research for politics) & Thinking on Your Feet (Partial Reconstruction of Joaquin Garcia Torres Toy Figures as an Instrument of Research for Politics), 2017 (Άποψη εγκατάστασης) © Panos Kokkinias, ευγενική παραχώρηση: NEON και Kalfayan Galleries
Μέσα σε αυτό το έντονα φορτισμένο από μνήμες και ιστορία περιβάλλον, τα έργα του Κωστή Βελώνη κατοικούν τα άδεια δωμάτια και αντικατοπτρίζουν την ιστορία των ενοίκων, αλλά και τη θέση τους στην ιστορία της χώρας. Από τα πρώτα έργα που αντικρίζει κανείς μπαίνοντας στο μεγάλο χώρο στο ισόγειο, όπου ήταν το γραφείο του Ζούζουλα και χώρος δεξιώσεων πολιτικών επί Κουντουριώτη, το σπειροειδές έργο Turmoil of the Blue αντανακλά την ταραγμένη γεωπολιτική ιστορία της χώρας και το πώς έχει επηρεάσει την αντίληψη της εθνικής ταυτότητας, όπως μας είπε ο επιμελητής Βασίλης Οικονομόπουλος, ο οποίος είναι βοηθός επιμελητής στις Συλλογές Διεθνούς Τέχνης της Tate Modern του Λονδίνου. Το ίδιο και τα γλυπτά Thinking on Your Feet (Partial Reconstruction of Joaquin Garcia Torres' Toy Figures as an Instrument of Research for Politics) και The Ability to Keep an Upright Posture While Standing Still (Partial Reconstruction of Joaquin Garcia Torres' Toy Figures as an Instrument of Research for Politics), τα οποία αναφέρονται στο έργο Alladin Toys του σημαντικού λατινοαμερικανού καλλιτέχνη του 20ού αιώνα Joaquin Garcia Torres και στα παιδικά μυθιστορήματα της Ελένης Ζούζουλα-Κανελλοπούλου, εξετάζοντας με τη στάση τους διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες.
Κωστής Βελώνης, Hold me Tight, 2017 (Άποψη εγκατάστασης) © Panos Kokkinias, ευγενική παραχώρηση: NEON και Kalfayan Galleries
Βέβαια, τα πιο ιδιαίτερα έργα της έκθεσης είναι αυτά που ο Κωστής Βελώνης δημιούργησε εμπνεόμενος από τις προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που κατοίκησαν το κτίριο της οδού Καπλανών 11. Το μικρό και διακριτικό Sinking Deep Under My Skin Wide Like the Sea στο ισόγειο αναφέρεται στην ιδέα του ναυαγίου, το οποίο όχι μόνο εμφανίζεται σε δύο μυθιστορήματα της Ζούζουλα-Κανελλοπούλου, αλλά είναι και κομμάτι της οικογενειακής ιστορίας: το ναυάγιο του πλοίου «Πατρίς» του Απόστολου Ζούζουλα το 1927, στο οποίο πέθαναν δέκα μέλη του πληρώματος, είχε τεράστια επίδραση στην οικογένεια. Η πιο μεγάλη, όμως, τραγωδία που βύθισε σε πένθος την Ελένη Ζούζουλα-Κανελλοπούλου ήταν ο απροσδόκητος θάνατος του γιου της, με τον οποίο είχε ιδιαίτερα στενή σχέση. Σε αυτό το περιστατικό αναφέρεται το επιβλητικό έργο Hold Me Tight στον πρώτο όροφο, το οποίο είναι φτιαγμένο από μια παλιά παιδική κούνια που περιβάλλεται από ένα σπασμένο, μεταλλικό κύκλο.
Κωστής Βελώνης, Weathered, 2017 (Άποψη εγκατάστασης) © Panos Kokkinias, ευγενική παραχώρηση: NEON και Kalfayan Galleries
Οι έννοιες της εστίας και της απελευθέρωσης από τα δεσμά (κοινωνικά αλλά και προσωπικά) απασχολούν ιδιαίτερα τον Βελώνη στο έργο του. Στην ανάθεση Έργο στην Πόλη 2017 του ΝΕΟΝ αυτές είναι συνδεδεμένες με την ιστορία των φοιτητριών που φιλοξένησε το κτίριο της οδού Καπλανών 11 στο επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας του: το 1939 η δικτατορία του Μεταξά εκμίσθωσε το κτίριο για να φιλοξενήσει τον «Οίκο της Φοιτητρίας», ένα οικοτροφείο για τις οικονομικά αδύναμες σπουδάστριες της επαρχίας, το οποίο λειτουργούσε κανονικά μέχρι το σεισμό του 1981, οπότε το κτίριο κρίθηκε στατικά ακατάλληλο για κατοίκηση. Η αγωνία της ανεστιότητας και η ανάγκη για ανάταση σε δύσκολες συνθήκες είναι το θέμα των μικρών αλλά ηχηρών συνθέσεων Weathered και Force of the Sky αντίστοιχα, οι οποίες έχουν μια σιωπηλή παρουσία στο «βυζαντινό» σαλόνι.
Κωστής Βελώνης, Killing Me Softly, 2017 (Άποψη εγκατάστασης) © Panos Kokkinias, ευγενική παραχώρηση: NEON και Kalfayan Galleries
Οι αναφορές στις δυσκολίες που βίωναν οι νεαρές φοιτήτριες είναι ακόμη πιο έντονες στα έργα της σοφίτας: το έργο Puppet Sun (βλ. κύρια φωτογραφία άρθρου), από το οποίο δανείζεται τον τίτλο της η έκθεση, αποτελείται από ένα μικρό ήλιο πάνω σε μία μαρμάρινη βάση. Η μικρή του κλίμακα συμβολίζει ίσως τα ακυρωμένα όνειρα των κοριτσιών για ένα καλύτερο μέλλον, ενώ στο διπλανό δωμάτιο το έργο Days Left, το οποίο μοιάζει να είναι κάτι μεταξύ κρεβατιού, καναπέ ή τραπεζιού, φέρει πάνω του χαρακιές σαν αυτές των φυλακισμένων που μετρούν τις μέρες προς την ελευθερία. Ανατρέποντας το δυσοίωνο κλίμα της σοφίτας, το έργο Killing Me Softly στο υπόγειο, ένας μεταλλικός ρόμβος που στέκεται σε εύθραυστη ισορροπία πάνω σε τσιμέντο, έρχεται να υπενθυμίσει ότι το απρόβλεπτο μπορεί ανά πάσα στιγμή να διαταράξει την κανονιστική τάξη, καθώς ο ρόμβος συνδέεται με τη μορφή του μπαλαντέρ (ή του Τρελού ή του Γελωτοποιού). Το χάραγμα στο έδαφος του σχήματος της σκιάς που πέφτει από το φωτισμό μας υπενθυμίζει πόσο διαφορετική μπορεί να είναι η αντίληψη των καταστάσεων ανάλογα με τις συνθήκες.
Είτε μικρά και διακριτικά είτε ογκώδη και επιβλητικά, και τα 25 έργα του Κωστή Βελώνη στο νεοκλασικό της οδού Καπλανών 11 είναι χαρακτηριστικά του καλλιτεχνικού ιδιώματός του: απλά υλικά χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν γεωμετρικές συνθέσεις και γλυπτά που δίνουν τροφή για σκέψη όχι μόνο για τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, αλλά πιο σημαντικά, για τη θέση και τα συναισθήματα του ανθρώπου μέσα και απέναντι σε αυτές. Και το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι το αποτέλεσμα δικαιώνει με το παραπάνω την ανάθεση του συγκεκριμένου χώρου σε έναν από τους καλύτερους σύγχρονους καλλιτέχνες που έχουμε στην Ελλάδα, κάνοντας το Έργο στην Πόλη 2017 του Οργανισμού ΝΕΟΝ μία από τις εκθέσεις που δεν πρέπει να χάσετε.
Κωστής Βελώνης, "A Puppet Sun", Οργανισμός ΝΕΟΝ - Έργο στην Πόλη 2017, Καπλανών 11, 11 Οκτωβρίου 2017 - 14 Ιανουαρίου 2018
Κωστής Βελώνης & Βασίλης Οικονομόπουλος © Panos Kokkinias
