Η ασπρόμαυρη φωτογραφία μιας από τις πολλές Αφροδίτες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου παρουσιάζεται, ξαφνικά, γεμάτη θέλγητρα, υποσχέσεις και μυστικά. Η θεά δεν έχει αποτυπωθεί ολόκληρη, μόλις ένα τμήμα του κορμού, του ενδύματος και το χέρι της παρουσιάζονται. Συγκρατεί το φόρεμά της ή μήπως το ανασηκώνει;
Μονάχα ένας φωτογράφος με τη ματιά, το ταλέντο και το πάθος του Σωκράτη Μαυρομμάτη θα μπορούσε να αποδώσει έτσι, στα όρια του αισθησιασμού, ένα μαρμάρινο άγαλμα της αρχαιότητας, φωτογραφημένο ακριβώς όπως πρέπει ώστε να αποτελεί έργο τέχνη και η ίδια η φωτογραφία. Η δουλειά του είναι πασίγνωστη και η φήμη του διεθνής. Επομένως, ουδείς απορεί. Μόνο θαυμάζει τα δημιουργήματά του, που αποπνέουν μεγάλη έμπνευση και μαζί, οξυδερκές βλέμμα αλλά και ατέλειωτες ώρες σπουδής.
Όσοι επιθυμούν να δουν τη νέα έκθεση αρχαιολογικής φωτογραφίας του, έχουν αυτήν τη δυνατότητα από την Πέμπτη 23 Φεβρουαρίου στο Ιδρυμα Παναγιώτη και Εφης Μιχελή (Β. Σοφίας 79). Η έκθεσή του με τίτλο «Αποσπάσματα» και υπότιτλο «Δυσδιάκριτες πραγματικότητες στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία» θα εγκαινιαστεί στις 7μμ και θα λειτουργεί μέχρι το τέλος Μαρτίου. Είναι αφιερωμένη στη μνήμη του δασκάλου του, Χαράλαμπου Μπούρα.
Ο Σωκράτης Μαυρομμάτης έχει αφιερώσει τη ζωή του "εφαρμοσμένη" στην αρχαιολογική φωτογραφία και πολύ συχνά μοιράζεται τη θαυμαστή τέχνη του με το κοινό, μέσω εκδόσεων, δημοσιεύσεων, όπως και εκθέσεων. Δεν αναφερόμαστε μονάχα στα δικά του λευκώματα ή στους καταλόγους των εκθέσεών του, αλλά και σε άλλες εκδόσεις. Η πλειονότητα του "Κύκλου των Μουσείων" από το Ίδρυμα Λάτση φέρει και τη δική του υπογραφή.
Η επιλογή των λήψεων που παρουσιάζονται στην έκθεση έγινε από τον ίδιο και περιλαμβάνει τόσο ασπρόμαυρες όσο και έγχρωμες φωτογραφίες. Τα έργα αυτά προέρχονται από μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, καθώς και από την καταγραφή των αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη.
Πόσο υποκειμενική είναι η τεκμηρίωση στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία;
Πόσο αντικειμενική μπορεί να είναι η “ματιά” ενός φωτογράφου, έστω και εκπαιδευμένου;
Πόσο χώρο μπορεί να διεκδικήσει η εικαστική πρόθεση χωρίς να ακυρώσει την ουδέτερη περιγραφή;
Πού διαφέρει και πού συνυπάρχει η αισθητική της καταγραφής με την αισθητική της παρουσίασης, σε μια δυσδιάκριτη πληροφορία σε ένα μικρό απόσπασμα;
Στα ερωτήματα αυτά και σε αρκετά άλλα παρεμφερή, προσπαθεί να απαντήσει η έκθεση στο Ίδρυμα Παναγιώτη & Έφης Μιχελή, όπου παρουσιάζονται ενδεικτικά “χρησιμοποιημένες” φωτογραφίες, δηλαδή φωτογραφίες δημοσιευμένες και τραβηγμένες ειδικά για να τεκμηριώσουν εργασίες αναστήλωσης στα μνημεία της Ακρόπολης, αλλά και να εικονογραφήσουν βιβλία αφιερωμένα σε εκθέματα μουσείων.
Η αισθητική στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία
«Η αισθητική στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία διαμορφώθηκε στα πρώτα περίπου εκατό χρόνια φωτογραφικής παρουσίασης μνημείων και αντικειμένων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος» εξηγεί ο ίδιος ο Σωκράτης Μαυρομμάτης. «Από τη δεκαετία του 1850 έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1960, η μετατροπή της έγχρωμης πραγματικότητας σε μαυρόασπρη καθιέρωσε την ανάγνωση του αρχαίου κόσμου, με αφαιρετικό τρόπο και κατά συνέπεια με αποδοχή της καλλιτεχνικής υπόστασης της απεικόνισής του.
Τα επόμενα χρόνια που η έγχρωμη αποτύπωση ξεπέρασε τις αδυναμίες της, ως προς την αξιοπιστία και την αντοχή της στον χρόνο, οι φωτογραφημένες αρχαιότητες έχασαν κάπως εικαστικά, αλλά κέρδισαν σε τεκμηρίωση. Στην ήδη διαμορφωμένη αισθητική της μαυρόασπρης απόδοσης, το χρώμα ανάγκασε φωτογράφους και κοινό στην αποδοχή μιάς «αλήθειας» πιο κοντά στην πραγματικότητα, προσθέτοντας όμως μια νέα παράμετρο που αναζητούσε νέες φόρμες, αφηρημένα σχήματα, αλλά και λεπτομέρειες ενός απροσδόκητου μικρόκοσμου, μιας δυσδιάκριτης πληροφορίας σε ένα μικρό απόσπασμα.
Κατά τον καλλιτέχνη φωτογράφο, «τα συνδετικά στοιχεία που συνοψίζουν το περιεχόμενο αυτής της παρουσίασης είναι η αποσπασματική απόδοση μνημείων και αντικειμένων που φθάνουν έως τη λεπτομέρεια ενός σχεδόν αόρατου σημείου, εκεί που η τεκμηρίωση και η εικαστική πρόθεση συνυπάρχουν. Όλες οι εικόνες εντάσσονται στην εφαρμοσμένη αρχαιολογική φωτογραφία και έχουν γίνει για τις ανάγκες καταγραφής των αναστηλωτικών έργων στην Ακρόπολη και την εικονογράφηση αρχαιολογικών βιβλίων και καταλόγων.»
Καμία φωτογράφιση δεν είναι καλύτερη από τον ίδιο τον Παρθενώνα
"Τα ίδια τα μνημεία σε υποχρεώνουν να τα σεβαστείς, σου επιβάλλονται" έχει πει κάποτε ο Σωκράτης Μαυρομμάτης σε συνέντευξη στη Βίκυ Χαρισοπούλου. "Δεν είναι μια αξία που αντιλαμβάνεσαι στιγμιαία με μια επιπόλαιη ματιά. Είναι τέτοια η τελειότητα των μνημείων, που φροντίζεις να αναπτύξεις την τεχνική σου. Παρ'' όλ'' αυτά, καμία φωτογράφιση δεν είναι καλύτερη από τον ίδιο τον Παρθενώνα."
"Δεν υπάρχει, πιστεύω, αμφιβολία ότι ως προϋπόθεση για την ευοίωνη προοπτική μιας στόχευσης πρέπει να θεωρηθεί η εμβέλεια της ματιάς", σημειώνει ο ακαδημαϊκός Άγγελος Δεληβοριάς στον πρόλογό του για τον κατάλογο της έκθεσης. "Η οξύνοια της όρασης με την οποία τους χειρίζεται, θα έλεγα, ή μάλλον η ευαισθησία της αλλά και η ετοιμότητά της να ξανοιχτεί σε χαοτικούς κόσμους, γεμάτους με αναπάντητα, προκλητικά ερωτήματα γύρω από τις ανεξερεύνητες περιοχές του αγνώστου.
Αυτά μου έρχονται στο νου καθώς διατρέχω τις εικόνες και τα κείμενα του Σωκράτη Μαυρομμάτη. Καθώς παρακολουθώ το ρυθμό των απόψεων ενός σκεπτικού αρθρωμένου και διατυπωμένου με την υπευθυνότητα της δεξιοτεχνίας του βιρτουόζου. Αυτό που διακρίνει τις διαφορές ανάμεσα στην εφαρμοσμένη φωτογραφία, για τις ανάγκες της τεκμηρίωσης, και τη δημιουργική, καλλιτεχνική φωτογραφία για την ανάδειξη των αντικειμένων της καλλιτεχνικής έρευνας. Είναι, άλλωστε, και ο μόνος ο οποίος μπορεί να μιλά έγκυρα για τις δυσδιάκριτες πραγματικότητες ή για τη συνύπαρξη των τεκμηριωτικών με τις εικαστικές προθέσεις, επειδή τις έχει πραγματώσει. Επειδή έχει την ικανότητα να προσγειώνει τα αιτήματα της μαρτυρίας και να απογειώνει ταυτόχρονα εκείνα της φαντασίας, θα έλεγα, εμβολιάζοντας τις καταγραφές του με μια ανεπαίσθητη χροιά συναισθήματος και υψώνοντας την αισθητική του φωτογραφικού αποτελέσματος με το γόνιμο διάλογο στον οποίο τον προσκαλεί η μεγάλη τέχνη του παρελθόντος."
O Σωκράτης Mαυροµµάτης, φωτογράφος συνδεδεμένος από παλιά µε τη Nέα Ελληνική Φωτογραφία, αφιέρωσε ολόκληρη σχεδόν την επαγγελματική και καλλιτεχνική του δραστηριότητα στη συστηματική φωτογράφηση της Ακροπόλεως και των εκτεταμένων έργων συντήρησης που εκτελούνται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Mε την ιδιότητα του υπεύθυνου φωτογράφου της σχετικής υπηρεσίας, ο Mαυροµµάτης απαθανάτισε κάθε µνημείο πριν και µετά τις επεμβάσεις, καθώς και κάθε φάση και στιγμή των ενδιάμεσων εργασιών. Πρόκειται για ένα μνημειώδες έργο, μέσα από το οποίο διαμορφώθηκε και ο ίδιος, αλλά, προπάντων, διαμόρφωσε την αρχαιολογική φωτογραφία, εκτοξεύοντάς την σε ύψη δυσθεώρητα. Και μας έδειξε τον κρυφό πυρήνα των πραγμάτων που οδηγεί στην ανάδειξη μιας άλλης τελειότητας, της τελειότητας εκείνων που ο Χρόνος και η Ιστορία άφησαν επάνω τους ανεξίτηλα χαράγματα. Με αυτά τα χαράγματα, ο Σωκράτης Μαυρομμάτης ξαναπλάθει την εικόνα τους και όπως κάθε αληθινός δημιουργός τα στήνει και πάλι νέα μπροστά στις έκθαμβες ματιές των ανθρώπων.
Αγγελική Κώττη
