Εκτός από τις παρουσιάσεις των χωρών που συμμετέχουν στη φετινή 57η Μπιενάλε της Βενετίας και τη μεγάλη έκθεση της επιμελήτριάς της, Christine Macel, στο Arsenale, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα δρώμενα του παράλληλου πρόγραμματος της μπιενάλε. Η έκθεση "Jan Fabre. Glass and Bone Sculptures 1977-2017" είναι ένα από αυτά, την οποία επιμελούνται οι Giacinto Di Pietrantonio, Κατερίνα Κοσκινά και Dimitri Ozerkov, και πραγματοποιείται με την υποστήριξη του GAMeC – Modern and Contemporary Art Gallery of Bergamo, σε συνεργασία με το EΜΣΤ, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης μας και το Κρατικό Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.
Στην έκθεση παρουσιάζονται αποκλειστικά πάνω από σαράντα γλυπτά του Γιαν Φαμπρ (Αμβέρσα, 1958) από γυαλί και οστά, τα οποία δημιουργήθηκαν κατά τη σαραντάχρονη καριέρα του καλλιτέχνη, από το 1977 έως το 2017, και αφορούν στη μακροχρόνια έρευνα του «άτακτου» Φλαμανδού καλλιτέχνη γύρω από τη ζωή και το θάνατο, προκαλώντας ένα φιλοσοφικό, πνευματικό και πολιτικό προβληματισμό για τη ζωή και το θάνατο. Τα έργα αυτά περιστρέφονται γύρω από τη ζωτική έννοια της μεταμόρφωσης, η οποία αποτελεί μία από τις αγαπημένες θεματικές του καλλιτέχνη.
Αντλώντας έμπνευση από τη γοητεία που του προκαλεί η αλχημεία και η μνήμη της ύλης, ο Γιαν Φαμπρ στα έργα του αποτίει φόρο τιμής στην εικονογραφική παράδοση των Φλαμανδών ζωγράφων, οι οποίοι συνήθιζαν να κονιορτοποιούν οστά στις χρωστικές τους, και την καλλιτεχνική χειροτεχνία των Βενετών κατασκευαστών γυαλιών. Επιλέγοντας σκόπιμα δύο σκληρά, αλλά εύθραυστα και λεπτεπίλεπτα υλικά, ο καλλιτέχνης εφιστά την προσοχή στη σκληρότητα και την ευθραυστότητα της ίδιας της ζωής.
Όπως επιβεβαιώνει και ο ίδιος ο Γιαν Φαμπρ: «Ο φιλοσοφικός και ποιητικός λόγος για τον οποίο συνδυάζω γυαλί, οστά ανθρώπων και ζώων μαζί προέρχεται από τη μνήμη της αδελφής μου να παίζει ως παιδί με ένα μικρό γυάλινο αντικείμενο. Αυτό με έκανε να σκεφτώ την ευελιξία που είναι εγγενής στα ανθρώπινα οστά και στο γυαλί. Ορισμένα ζώα και όλα τα ανθρώπινα όντα βγαίνουν από τη μήτρα όπως το λιωμένο γυαλί από ένα φούρνο τήξης. Ο καθένας μπορεί να διαμορφωθεί, να λυγίσει και να σχηματιστεί με έναν εκπληκτικό βαθμό ελευθερίας.»
Στα έργα του Φαμπρ, το γυαλί και τα οστά χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία μερών και συνθέσεων ανθρώπινων και ζωικών σωμάτων. Σε μερικές περιπτώσεις τα υλικά διατηρούν τα φυσικά τους χρώματα, ενώ σε άλλα είναι χρωματισμένα με μπλε μελάνι Bic, ένα μέσο το οποίο ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί εδώ και χρόνια στην περιγραφή του The Hour Blue, τη στιγμή του λυκόφωτος στο κατώφλι της ημέρας και της νύχτας που σηματοδοτεί τη μεταμόρφωση της φυσικής εποχής.
Σύμφωνα με τα λόγια του Giacinto Di Pietrantonio, «ο τίτλος της έκθεσης "Γυαλί και Οστά" θα μπορούσε να επεκταθεί σωστά και να συμπεριλαμβάνει το Μπλε Μπικ Μελάνι. Το θέμα, στο έργο του Φαμπρ, δε γιορτάζεται με τη φαινομενική του έννοια, αλλά γίνεται ο κομιστής των τοξικών συμβολισμών που συνδέονται με την ίδια του την ουσία. Στην έρευνά του, ο Φαμπρ αναπτύσσει μια τέχνη που δε μετράει την ιστορία ως προϊόν της σημερινής εποχής, και επομένως της κοινωνιολογίας, αλλά ως τον αγώνα μέσα σε μια μεταμορφωμένη ύλη της οποίας η μνήμη έχει διαλυθεί στα βάθη του χρόνου». Ο διάλογος μεταξύ των οστών και του γυαλιού, η εκπόρευση της διαλεκτικής σχέσης που συνδέει τη σκληρότητα και την ευθραυστότητα, την αδιαφάνεια και τη διαφάνεια, τη σκιά και το φως, τα υλικά και άυλα, και τη ζωή και το θάνατος είναι κεντρικά για την ποιητική του Φαμπρ. Η τέχνη του φλαμανδού καλλιτέχνη περιστρέφεται γύρω από την ασταθή κατάσταση της μεταμόρφωσης και τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ροή της ύπαρξης.
Η Κατερίνα Κοσκινά σημειώνει ότι «τα οστά και τα γυάλινα γλυπτά του Γιαν Φαμπρ αποτελούν σιωπηρό υπαινιγμό για τη φευγαλέα φύση της ζωής στη γη και τη θνησιμότητα». Επιπλέον, η σύνδεση μεταξύ οστών και γυαλιού υποδηλώνει την εύθραυστη και παροδική φύση της ανθρώπινης ύπαρξης: «Τα οστά, σύμβολο θανάτου και η λάμψη του γυαλιού, σύμβολο ευημερίας και πολυτέλειας, μοιράζονται το παροδικό του βίου του ανθρώπου που μόνο μέσα σε μια έκλαμψη Χρόνου χαίρεται την ομορφιά και τη ζωή, πριν καταλήξει σκελετός».
Ο Dimitri Ozerkov υπογραμμίζει πως «ο Φαμπρ αποκρυσταλλώνει τόσο τα οστά όσο και το γυαλί και τα καθιστά ιερά. Ιεραρχεί την ανθρώπινη ύπαρξη με τη μυστικιστική και έγκαιρη παρουσία της στην πραγματικότητα, παρορμούμενος από τη φαντασία. Για τον Γιαν Φαμπρ, η καλλιτεχνική φαντασία είναι η κύρια απόδειξη της ανθρώπινης ύπαρξης, που βρίσκεται κάπου ανάμεσα στα οστά και το γυαλί, το σώμα και την ψυχή».
Καθ'' όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Φαμπρ εργάστηκε πάντα με αυτά τα δύο υλικά: το έργο The Pacifier του 1977, για παράδειγμα, είναι ένα ομοίωμα πιπίλας κατασκευασμένο από οστά, γεμάτο με θραύσματα γυαλιού –ένα αντικείμενο που είναι αδύνατο να χρησιμοποιηθεί χωρίς να τραυματίσει, ενώ τα The Future Merciful Vagina και Phallus του 2011 είναι ένας πρωτόγονος γυάλινος βωμός από ανθρώπινα οστά που περιβάλλεται από ένα πυελικό οστό και ένα φαλλό.
Στο έργο του Γιαν Φαμπρ, τα οστά συνδέονται με το θάνατο, όπως και η Pietas, που παρουσιάστηκε στη Nuova Scuola Grande di Santa Maria della Misericordia κατά τη διάρκεια της Μπιενάλε της Βενετίας το 2011 και ήταν σε ακριβή κλίμακα 1: 1 της Pieta του Μιχαήλ Αγγέλου, με πολλές όμως διαφορές, μετατρέποντάς την σε μια αλληγορία.
Λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη
Για περισσότερο από τριάντα πέντε χρόνια, ο Γιαν Φαμπρ είναι μία από τις πιο καινοτόμες και σημαντικές προσωπικότητες στη διεθνή σκηνή της σύγχρονης τέχνης. Ως εικαστικός καλλιτέχνης, θεατρολόγος και συγγραφέας, ο Φαμπρ ασχολείται με τα θέματα της ζωής και του θανάτου, καθώς και τους φυσικούς και κοινωνικούς μετασχηματισμούς, και τη σκληρή και ευφυή απεικόνιση των ζώων και των ανθρώπων. Ο Γιαν Φαμπρ ήταν ο πρώτος εν ζωή καλλιτέχνης που το έργο του κατέλαβε πάνω από 40 αίθουσες στο Μουσείο του Λούβρου ("L'ange de la metamorphose", 2008, Παρίσι) και στο Κρατικό Μουσείο Hermitage ("Knight of Despair / Warrior of Beauty", 2016-2017, Saint-Petersburg).
"Jan Fabre. Glass and Bone Sculptures 1977-2017", Παράλληλο Πρόγραμμα 57ης Μπιενάλε Βενετίας, Abbazia di San Gregorio (Dorsoduro 172), 13 Μαΐου - 26 Νοεμβρίου 2017
