Από τη Νάσια Καλαμάκη
Επισκεφθήκαμε την έκθεση Νέα Αποκτήματα (2014 -2017) που εγκαινιάστηκε τέλη Νοεμβρίου στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και εντυπωσιαστήκαμε από τα 39 έργα 33 Ελλήνων αλλά και ξένων καλλιτεχνών, όλων των ηλικιών, που, όπως δηλώνει και ο τίτλος της έκθεσης, εντάχθηκαν στη συλλογή του μουσείου από το 2014 έως το 2017.
Η αρχή γίνεται στην είσοδο του ισογείου με τον Γιώργο Λάππα και το έργο Φορτηγό (2003), καθώς συνδιαλέγεται με τη βίντεο προβολή της Ελένης Μυλωνά που αναφέρεται στην προσφυγική κρίση και στη μετακίνηση των λαών. Ακολουθεί ο πίνακας Perspective Dhuizon (1970-1997) του Πολωνού καλλιτέχνη Piotr Kowalski, με τα στοιχεία νέον να συνδυάζονται με παραδοσιακά στοιχεία. Στη συνέχεια, οι δυο βίντεο προβολές του Άρη Προδρομίδη μας παρουσιάζουν μορφές πολιτικών διαστρεβλωμένες και καθώς προχωράμε, συναντάμε ένα ακόμα βίντεο, το Requiem pour le XXe siecle (Ρέκβιεμ για τον 20ό αιώνα) των Κατερίνα Θωμιδάκη και Μαρία Κλωνάρη. Ένας «Άγγελος», ή αλλιώς ένα ερμαφρόδιτο, έρχεται σε αντιπαράθεση με το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο «Άγγελος», γυμνός, με δεμένα τα μάτια, παρά τη βία του πολέμου, αντιστέκεται.
Γιώργος Λάππας, Φορτηγό (2003) © Νάσια Καλαμάκη
Απέναντι ακριβώς έχει τοποθετηθεί η δουλειά του Στάθη Λογοθέτη, το Ε113, ένα τρισδιάστατο έργο από ευτελή υλικά όπως λινάτσα, σύρμα και ύφασμα, τα οποία καταστρέφει και αναδημιουργεί, αναφερόμενος στη φθαρτότητα. Το Ε273 είναι μέρος της δράσης, όπου ο ίδιος ο καλλιτέχνης κάθισε στην καρέκλα και κάλυψε το σώμα του με το κόκκινο πανί, αφήνοντας εκτός μόνο το κεφάλι του. Στον κεντρικό διάδρομο βρίσκουμε την εγκατάσταση του Ανδρέα Λόλη, Shelter που μας δίνει την αίσθηση ενός καταφύγιου από χαρτόκουτες. Μια δεύτερη ματιά, όμως, θα μας πείσει ότι το υλικό δεν είναι χαρτί τελικά, αλλά μάρμαρο. Ένα άλλο έργο που είναι φτιαγμένο από ευτελή υλικά είναι το Camgun #84 τoυ Francis Alys, μια σύνθεση των λέξεων κάμερα (camera) και όπλο (gun): στο έργο αυτό, ο καλλιτέχνης δημιουργεί βαλλίστρες μέσα από συναθρώσεις ξύλινων τμημάτων, ενσωματώνοντας κινηματογραφικούς κυλίνδρους με ταινίες φιλμ. Αναφέρεται, έτσι, στον πόλεμο και στα αυτοσχέδια όπλα του στρατού των Ζαπατίστας στο Μεξικό.
Στο βάθος συναντάμε τη βίντεο εγκατάσταση Play it Emin: Walking along the Russian Monument at Ayastefanos της Ελένης Καμμά, το οποίο επίσης αναφέρεται στην έννοια του πολέμου. Η καταστροφή του ρωσικού μνημείου στον Άγιο Στέφανο της Κωνσταντινούπολης, προκάλεσε την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και το τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στη μια προβολή, παρακολουθούμε έναν καραγκιοζοπαίχτη να ερμηνεύει αυτή την πράξη ως θέατρο σκιών, ενώ στη δεύτερη προβολή παρουσιάζονται ηχογραφήσεις που πραγματοποίησε η καλλιτέχνης στην περιοχή όπου έγινε η καταστροφή πριν 100 χρόνια.
© Νάσια Καλαμάκη
Απέναντι από τις προβολές, υπάρχει η εγκατάσταση από τις σημαίες των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαικής Ένωσης του Έλληνα καλλιτέχνη Κώστα Βαρώτσου, η οποία δε μένει απαρατήρητη. Τα σπασμένα χρωματιστά γυαλιά δημιουργούν έναν επιδαπέδιο χάρτη, σχολιάζοντας έτσι τις πολιτισμικές διαφορές, την κατάσταση της σημερινής Ευρώπης και τις μετατοπίσεις από τη μια χώρα στην άλλη. Η μετακίνηση, αναγκαστική και βίαιη, ο φόβος, η ανθρωπιστική, κοινωνική και οικονομική κρίση που προτρέπει σε εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισής τους, εσωτερικά και συλλογικά, είναι θεματικές γύρω από τις οποίες κινούνται τα έργα που παρουσιάζονται, κρατώντας μια διαλεκτική σχέση με όσα συμβαίνουν τη δύσκολη περίοδο στην οποία ζούμε.
Η συγκεκριμένη εγκατάσταση εκτίθεται ανάμεσα στις φωτογραφίες του Μανώλη Μπαμπούση και της Λυδίας Δαμπασίνα, ανάμεσα στις οποίες συναντάμε τα έργα του Αλέξανδρου Ψυχούλη, Μνημείο για τα πράγματα που αλλάζουν και Ο Αλέξανδρος Δελμούζος και οι 80 χρυσόμυγες, τα οποία επικεντρώνονται στο γλωσσικό ζήτημα. Φτάνοντας προς το τέλος της έκθεσης, το έργο της Μαρίας Λοϊζίδου Sisyphus rewind, μέσα από τη στερεότητα του εύθραυστου υλικού του χαρτιού, αναπτύσσει μορφές σε οριζόντια διάταξη δημιουργώντας ένα κατακερματισμένο σώμα-τοπίο. Ένα ακόμα έργο που χρησιμοποιεί την ευθραστότητα του χαρτιού είναι Οι σκιές των γκρεμών και οκτώ εκλεπτικές πανσέληνοι του Παντελή Χανδρή. Τα φύλλα ή τα φτερά αντίστοιχα δημιουργούν την αίσθηση σώματος ενός πουλιού ή την αίσθηση ενός τοπίου.
© Νάσια Καλαμάκη
Στο τέλος, τα έργα του Νίκου Τρανού και των Τζοάνας Χατζηθωμά & Χαλίλ Γιορεΐγκε αναφέρονται στο περιβάλλον και στην πόλη με διαφορετικό τρόπο. Η γλυπτική εγκατάσταση Ένας Παγετώνας στο τραπέζι μας του Νίκου Τρανού, παρουσιάζει μια πόλη μέσα από ένα πυρηνικό χειμώνα. Οι κλιματικές αλλαγές που προβλέπται ότι θα επικρατήσουν στον πλανήτη σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου, παρουσιάζονται εδώ μέσα από τις ροζ μεταλλαγμένες μορφές, κατασκευασμένες από άργιλο. Παρά την παραμυθένια εικόνα, ο καλλιτέχνης θέλει να σχολιάσει τον εφησυχασμό μας την ώρα που η κλιματική αλλαγή που μπορεί να προκύψει αποτελεί απειλή και όχι εκφοβισμό. Από την άλλη, το βίντεο I stared at beauty so much, αποτυπώνει τη πόλη της Βηρυττού ανάμεσα στη κίνηση και στη στατικότητα. Ταυτόχρονα, ακούγεται και το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», συσχετίζοντας έτσι την εποχή που έζησε ο ποιητής στην Αίγυπτο με τις τωρινές συνθήκες εκεί.
Ένα χρόνο μετά τη μερική λειτουργία του Μουσείου και τα εγκαίνια των χώρων των περιοδικών του εκθέσεων, η πρώτη επιλογή από τα Νέα Αποκτήματα (2014 -2017) σηματοδοτεί την ενίσχυση της συλλογής και την έναρξη ενός νέου διαλόγου με την ευρύτερη πολιτιστική και εικαστική παραγωγή εντός και εκτός του ΕΜΣΤ, φέρνοντας το Μουσείο πιο κοντά στον τελικό του στόχο: το άνοιγμα των χώρων των μόνιμων συλλογών του. Η έκθεση προσπαθεί στο σύνολο της να αναδείξει την σύγχρονη Ελληνική τέχνη και καταφέρνει να μας συναρπάσει. Mε το μουσείο σύγχρονης τέχνης ανοιχτό μετά από καιρό, με τη διαπολιτισμικότητα και τη διάδρασή του με το κοινό, έχει αρχίσει πράγματι να αποτελεί μια πλατφόρμα πολιτισμού, διαλόγου, έρευνας και παραγωγής.
Από την Αννίτα Αποστολάκη
Το κλίμα στη συνέντευξη τύπου για την έκθεση Face Forward... into my home ήταν φορτισμένο, αλλά συνάμα ενθουσιώδες. Άνθρωποι που αναγκάστηκαν να αφήσουν την πατρίδα τους και προσπαθούν να ξαναχτίσουν τη ζωή τους στην Ελλάδα συγκεντρώθηκαν για να δουν επιτέλους υλοποιημένο το πρότζεκτ για το οποίο αφηγήθηκαν τις προσωπικές τους ιστορίες, με αφορμή τη γνωριμία τους με έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ. Το αποτέλεσμα είναι, αν μη τι άλλο, συγκινητικό.
Η ιδέα ήταν της επιμελήτριας εκπαίδευσης του ΕΜΣΤ, Μαρίνας Τσέκου, η οποία σκέφτηκε ότι τα έργα της συλλογής του μουσείου θα μπορούσαν να αποτελέσουν το ερέθισμα για να ξετυλίξουν οι πρόσφυγες το δικό τους κουβάρι ελπίδας, αναμνήσεων, αλλά και προσδοκιών. Όπως και έγινε, με τη συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και είκοσι συμμετέχοντες από το πρόγραμμα ESTIA, το οποίο παρέχει στέγαση σε διαμερίσματα και μηνιαία οικονομική στήριξη σε πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, βοηθώντας τους έτσι να ανακτήσουν σταδιακά την αξιοπρέπεια και τον έλεγχο της ζωής τους. Μέσα από δέκα εργαστήρια αφήγησης στο χώρο του ΕΜΣΤ, οι συμμετέχοντες ξεδίπλωσαν τις σκέψεις τους και στη συνέχεια ανέλαβε να τους φωτογραφίσει για τις ανάγκες της έκθεσης ο Γιάννης Βασταρδής.
Ο φωτογράφος είπε ότι το συγκεκριμένο πρότζεκτ, εκτός από προσωπικό όνειρο, είναι στάση ζωής για εκείνον και γι'' αυτό, νιώθει ευγνωμοσύνη για την εμπιστοσύνη που του έδειξαν. Μια εμπιστοσύνη που τίμησε στο έπακρο, καθώς οι φωτογραφίες του έχουν μια μνημειακότητα και αμεσότητα που σε κάνει να αισθάνεσαι αυτόματα μια οικειότητα για τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Εξίσου σημαντικές, όμως, είναι και οι ιστορίες τους, τις οποίες ακούς βάζοντας τα ακουστικά και πατώντας το play στα mp3 players που υπάρχουν δίπλα σε κάθε φωτογραφία.
Όπως η ιστορία του 26χρονου Beshir από τη Συρία, ο οποίος διατηρεί το χαμόγελό του, παρόλο που δε θα μπορέσει ποτέ ξανά να πιάσει τα πινέλα του και να ζωγραφίσει όπως πρώτα μετά από αλλεπάληλους τραυματισμούς από βομβαρδισμούς στη χώρα του. Ή της εντυπωσιακής 33χρονης Bibiche από το Κονγκό, η οποία συγκινημένη μας είπε ότι αισθάνεται τυχερή που κατάφερε να φτάσει στην Ελλάδα, καθώς αυτοί που διάλεξαν να πάνε στη Λιβύη φεύγοντας από τη χώρα της, τώρα πωλούνται ως σκλάβοι, «ως προϊόντα με τιμή». Ή του 59χρονου Ghassan από τη Συρία, ο οποίος αισθανόταν συγκινημένος που έβλεπε ανθρώπους από τόσες διαφορετικές χώρες και πολιτισμούς να είναι έτσι αλληλέγγυοι, βάζοντας τα κλάματα τελικά, όταν μας είπε ότι έχει να μάθει νέα για τη μάνα του 6 χρόνια και ότι κοιμόντουσαν στο δρόμο στη Συρία, παρακαλώντας για ένα κομμάτι ψωμί, επειδή το σπίτι τους καταστράφηκε ολοσχερώς...
Ο Ghassan μαζί με το φωτογραφικό πορτραίτο του
Όπως γίνεται αντιληπτό, το Face Forward... into my home δεν είναι απλώς ένα φωτογραφικό πρότζεκτ. Είναι μια έκθεση «πάνω απ'' όλα ανθρώπινη», όπως είπε και η διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Κοσκινά, που συνεχίζει την παράδοση τέτοιου είδους εκθέσεων στο μουσείο [το οποίο πρωτοάνοιξε τις πόρτες του με μία έκθεση του Μουσείου Ελεύθερης Σκέψης Ανθρώπων (ΜΕΣΑ), με έργα ανθρώπων που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες]. Φέρνει στο επίκεντρο αυτό που έχει σημασία: την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες ερχόμενοι σε μία χώρα, καθώς και το ότι δεν είναι απλώς νούμερα και στατιστικά στοιχεία στα δελτία ειδήσεων. Είναι άνθρωποι, έχουν οικογένειες και δε θέλουν να ορίζονται μόνο από το παρελθόν τους, αλλά εστιάζουν στο παρόν και στο μέλλον τους.
Με αυτήν την έκθεση, το εθνικό μας μουσείο σύγχρονης τέχνης τιμά τον εκπαιδευτικό ρόλο ενός μουσείου, δείχνοντας σε αυτούς τους ανθρώπους ότι τους υπολογίζουμε και τους σεβόμαστε, αλλά και σε εμάς ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για τέχνη και πολιτισμό, αν δε μιλήσουμε πρώτα απ'' όλα για ανθρωπισμό.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το τμήμα Πολιτικής Προστασίας και Ανθρωπιστικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ECHO) που χρηματοδοτεί το πρόγραμμα ESTIA, έχει βρει στέγαση σε διαμερίσματα σε σχεδόν 20.000 πρόσφυγες και στηρίζει οικονομικά, με προπληρωμένες κάρτες, πάνω από 36.000 άτομα. Βέβαια, αυτός ο αριθμός είναι πολύ μικρός, αν αναλογιστεί κανείς τους πάνω από 173.000 πρόσφυγες που έφτασαν στη χώρα μας το 2016 -αριθμός που δε συγκρίνεται με τις 857.000 προσφύγων που έφτασαν το 2015 και μειώθηκε, όπως είπε στα Νέα της Τέχνης εκπρόσωπος της Ύπατης Αρμοστείας, χάρη στην κοινή δήλωση Ευρώπης-Τουρκίας. Μένει σε εμάς να αντιληφθούμε ότι αυτό που συμβαίνει στα πρόσωπα της έκθεσης θα μπορούσε κάλλιστα να συμβεί και σε εμάς, εάν ζούσαμε σε μια άλλη χώρα ή σε μια άλλη χρονική στιγμή.
Και ακριβώς επειδή η χώρα μας έχει στην ιστορία της βαθιά χαραγμένη την προσφυγιά, πρέπει να θυμηθούμε και να κατανοήσουμε ότι, αγκαλιάζοντας τα δώρα που έχουν να μας προσφέρουν οι πρόσφυγες, η κοινωνία μας μόνο καλύτερη και πιο ανθρώπινη μπορεί να γίνει.
Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Νέα Αποκτήματα 2014-2017, έως 28/1, και Face Forward... into my home, έως 18/2.
