Της Αννίτας Αποστολάκη
Υπήρχε ένα αίσθημα προσμονής για τη νέα ανάθεση που έκανε ο Οργανισμός Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ στον Αργεντινό καλλιτέχνη Adrian Villar Rojas. Βασικός λόγος ήταν το ότι είναι η πρώτη φορά που το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών στο Λόφο των Νυμφών κάνει μια τέτοια μεγάλη κίνηση εξωστρέφειας, παραχωρώντας το ιστορικό κτίριο του 1846 που σχεδίασε ο Θεόφιλος Χάνσεν και τον περιβάλλοντα χώρο για τη μεγάλης κλίμακας εικαστική εγκατάσταση "The Theater of Disappearance". Ο διευθυντής και πρόεδρος του ΔΣ του Αστεροσκοπείου, καθ. Μανώλης Πλειώνης, δήλωσε ότι η κίνηση αυτή, που συνδέει την επιστήμη με την τέχνη, εντάσσεται σε μια γενικότερη προσπάθεια εξωστρέφειας, η οποία βοήθησε πραγματικά στην ανάδειξη και διαφύλαξη του χώρου.
Αποφεύγοντας να δώσει λεπτομέρειες για το τι πρέπει να περιμένουμε και σαφείς οδηγίες για το πώς πρέπει να περιηγηθούμε στην εγκατάσταση ο Villar Rojas μας κάλεσε να βιώσουμε την εγκατάσταση σαν μια εμπειρία και να αφήσουμε τον ίδιο το Λόφο των Νυμφών να μας οδηγήσει στην αφήγηση.
Land art με 46.000 φυτά
Αποφασίσαμε να ξεκινήσουμε ανεβαίνοντας το μονοπάτι προς το κτίριο του Χάνσεν και παρατηρήσαμε ξαφνικά ότι ο λόφος έχει πλημμυρίσει με οργιώδη βλάστηση -μία όαση στη ζέστη του μεσημεριού, τόσο για τις μυρωδιές όσο και για τη δροσιά που προσφέρουν. Η διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη, μας εξήγησε ότι η ασυνήθιστα πυκνή βλάστηση που θα συναντήσει κανείς στο λόφο είναι αποτέλεσμα της εικαστικής παρέμβασης του καλλιτέχνη, ο οποίος έχει φυτέψει 46.000 φυτά από 26 διαφορετικά είδη: μία μείξη από αγρωστώδη και βρώσιμα φυτά, αγριόχορτα, αλλά και φρούτα και λαχανικά και καλαμπόκια -βασικά είδη διατροφής του ανθρώπου από τις αρχές της ανθρωπότητας. Ο όγκος των σπόρων που πρέπει να μεταφέρθηκαν για αυτήν την παρέμβαση land art μας έκανε να καταλάβουμε γιατί ο κ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος, ιδρυτής του ΝΕΟΝ, είπε ότι χαίρεται που αυτή η ανάθεση έδωσε δουλειά σε πολλούς ανθρώπους, αναφερόμενος όχι μόνο στους νέους ανθρώπους που θα πλαισιώνουν την εγκατάσταση μέχρι το Σεπτέμβριο, αλλά και στους προμηθευτές και μεταφορείς τους προηγούμενους 8 μήνες.
Ο Villar Rojas έχει ιδιαίτερη σχέση με το χώμα και τη φύτευση, καθώς η χώρα του, η Αργεντινή, είναι η πέμπτη στον κόσμο σε καλλιέργεια και παραγωγή καλαμποκιού. Οπότε, ο καλλιτέχνης ήξερε πολύ καλά τι να κάνει και πώς να συνδυάσει ετερόκλητα μεταξύ τους φυτά, διαψεύδοντας ακόμη και εμπειρογνώμονες γεωπόνους για την επιτυχία του εγχειρήματός του. Βέβαια, για να γίνει όλη αυτή η φύτευση, ο καλλιτέχνης με την ομάδα του χρειάστηκε να καθαρίσουν όλο το έδαφος από φυσικά κατάλοιπα και ανθρώπινα σκουπίδια που είχαν μαζευτεί στο Λόφο των Νυμφών, ξεκινώντας από τον Οκτώβριο του 2016. Εκτός των αναγκών της φύτευσης, ο καθαρισμός ήταν αναγκαίος, διότι το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) της Ελλάδας, το οποίο ρυθμίζει αποκλειστικά τη λειτουργία του χώρου του Εθνικού Αστεροσκοπείου, επέτρεψε την παρέμβαση σε μόνο 10 εκατοστά του εδάφους. Για να προκύψει, λοιπόν, αυτό το τοπίο που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης, έπρεπε να καθαριστεί το έδαφος σε όλη τη μεριά του λόφου, να καλυφθεί από ένα ειδικό προστατευτικό ύφασμα και επάνω σε αυτό να τοποθετηθούν τα παρτέρια με το χώμα.
Μια αρχαιολογία του μέλλοντος για το σήμερα
Μέχρι να κατηφορίσουμε το μονοπάτι προς τις σπηλιές του Λόφου των Νυμφών, είχαμε μείνει με την εντύπωση ότι ο Villar Rojas αυτήν τη φορά άφησε την ενασχόλησή του με τις επιπτώσεις που έχει ο άνθρωπος στο περιβάλλον και τη σχέση του με αυτό, για να δώσει αυτήν τη φορά τον πρώτο λόγο στο περιβάλλον και τη φύση και να εκθέσει τη δύναμη επιβολής της ίδιας της φύσης. Ο καλλιτέχνης είπε στα Νέα της Τέχνης ότι έπρεπε να περιπλανηθούμε κι άλλο, για να βρούμε τα υπόλοιπα έργα και να διαμορφώσουμε πλήρη εικόνα. Και πόσο δίκιο είχε.
Οι βιτρίνες που βρίσκονται στην πλαγιά και στις σπηλιές εκθέτουν σα μουσειακά αντικείμενα υλικά κατάλοιπα της ανθρωπότητας (όπως ένα ζευγάρι παπούτσια All Star και μια στολή αστροναύτη) αλλά και κάποιας εξωγήινης δραστηριότητας ίσως (μία προθήκη κρύβει κάτι που μοιάζει με το πραγματικό αντίγραφο του Wall-E της Pixar). Σε αντίθεση με αυτά που έχουμε συνηθίσει, στα έργα που δημιούργησε ειδικά για την ανάθεση του ΝΕΟΝ ο Villar Rojas δεν παρουσιάζει αγαλματώδεις, σχεδόν απολιθωμένες μορφές, αλλά κυριαρχεί το χρώμα και, παρόλο που εκτίθενται σα μουσειακά αντικείμενα, τα περιεχόμενα των βιτρινών μοιάζουν σύγχρονα. Τοποθετημένα πάνω σε χώμα ίδιο με αυτό του χώρου, παρουσιάζονται στον αρχαιολογικό χώρο ως μια αρχαιολογία του μέλλοντος για το σήμερα, ακριβώς σχεδόν όπως θα φαίνονταν αν τα ανέσκαπτε κάποιος.
Με τον ίδιο τρόπο, στο ιστορικό κτίριο του Χάνσεν, ο Villar Rojas έχει εξαφανίσει τους τοίχους και τις προθήκες του κτιρίου πίσω από βαριές κουρτίνες θεάτρου, αναδεικνύοντας επιλεγμένα αστρονομικά όργανα από τη συλλογή του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, τα οποία αποκτούν έτσι μια γλυπτική υπόσταση μέσα σε αυτό το υποβλητικό κλίμα.
Φεύγοντας από την εγκατάσταση "The Theater of Disappearance", πολλά ερωτήματα επανέρχονται συνέχεια στο μυαλό: Είμαστε σε θέση να εκτιμήσουμε τη φύση και όλα αυτά που μας προσφέρει; Τι εικόνα έχουμε δημιουργήσει με τον πολιτισμό μας για τους ιστορικούς του μέλλοντος;
Ερωτήματα τα οποία γίνονται πιο επιτακτικά σε ένα χώρο που έχει δει πολλά ιστορικά επιτεύγματα και πολλούς ιστορικούς πολέμους, κάνοντάς μας να αναρωτηθούμε για τη σημασία που δίνουμε σε αυτά.
"Τhe Theater of Disappearance", Adrian Villar Rojas, Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, 1 Ιουνίου - 24 Σεπτεμβρίου 2017
