Έχουν περάσει πάνω από δύο χρόνια και δεν γνωρίζουμε ακόμη την προέλευση της πανδημίας, η οποία προσμετρά πάνω από 318 εκ. επιβεβαιωμένες περιπτώσεις συνανθρώπων μας, 5.5 εκατομμύρια νεκρούς και ανυπολόγιστες κοινωνικο-οικονομικές και ψυχολογικές συνέπειες παγκοσμίως.
Είναι ο ιός SARS-CoV-2 αποτέλεσμα φυσικής εξέλιξης ιών νυχτερίδων και μεταπήδησης αυτών σε ανθρώπους μέσω κάποιου άγνωστου ενδιάμεσου ξενιστή ή είναι αποτέλεσμα διαρροής από κάποιο από τα πλέον εξειδικευμένα εργαστήρια έρευνας για κορονοϊούς που εδράζουν στη Wuhan, τη μεγαλούπολη των 11 εκ. κατοίκων της Κίνας; Παρά την αλματώδη εξέλιξη της τεχνολογίας στη γονιδιωματική ανάλυση των ιών και σε αντίθεση με ό,τι συνέβη στις μινι-πανδημίες από κορονοϊούς του 21ου αιώνα (SARS και MERS), όπου διαλευκάνθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα η προέλευσή τους, αρκετά κομμάτια που συνθέτουν το παζλ της προέλευσης του ιού SARS-CoV-2 παραμένουν εν πολλοίς άγνωστα.
Ταυτόχρονα, ένα πέπλο μυστηρίου και κρυψίνοιας σκεπάζει κάθε προσπάθεια διερεύνησης της απαρχής της πανδημίας στη Wuhan. Μέσα σε αυτό το ομιχλώδες σκηνικό, οι συγγραφείς Alina Chan, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Broad Institute των Πανεπιστημίων Harvard και MIT και Matt Ridley, συγγραφέας ευπώλητων επιστημονικών βιβλίων, απόφοιτος Βιολογίας από το Παν/μιο της Οξφόρδης και μέλος της Βουλής των Λόρδων στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναζητούν την προέλευση του ιού SARS-CoV-2 σε ένα καταιγιστικό επιστημονικό «θρίλλερ» που απευθύνεται στο γενικότερο κοινό. Το βιβλίο «Viral, The Search for the Origin of COVID-19» από τις εκδόσεις HarperCollins, το οποίο αυτή τη στιγμή κυκλοφορεί μόνο στην αγγλική γλώσσα στην Ελλάδα, προσπαθεί να ρίξει φως με απλό, γλαφυρό αλλά τεκμηριωμένο τρόπο σε μια σειρά γεγονότων που διαδραματίστηκαν στη Wuhan με ιδιαίτερη έμφαση στις ερευνητικές δραστηριότητες των εξειδικευμένων για κορονοϊούς ιολογικών εργαστηρίων της. Ενδεικτικά, γίνεται αναφορά σε γεγονότα που προκαλούν ερωτηματικά όπως: οι βάσεις δεδομένων καταχώρησης κορονοϊών που «εξαφανίστηκαν» ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2019, τα βιολογικά δείγματα των πρώτων ασθενών που απορρίφθηκαν για λόγους βιοασφάλειας, η απόκρυψη και η εκ των υστέρων καταχώρηση συγγενικών ιών σε βάσεις δεδομένων, τα προγενέστερα ερευνητικά προγράμματα που αφορούν σε πειράματα αυξημένης λειτουργικότητας και χιμαιρικούς ιούς με αυξημένη μεταδοτικότητα και παθογονικότητα, τα ιδιαίτερα μοριακά χαρακτηριστικά του κορονοϊού, η συσκότιση δεδομένων για την υπόθεση των 6 εργαζομένων που προσβλήθηκαν από λοίμωξη ομοιάζουσα με COVID-19 στο ορυχείο της Mojang το 2012, η παρεμπόδιση της ουσιαστικής διερεύνησης της πανδημίας από τις κινεζικές αρχές καθώς και ο αμφιλεγόμενος ρόλος της εταιρείας EcoHealth Alliance.
Οι πρόσφατες αποκαλύψεις από τα διεθνή ΜΜΕ προγενέστερων ηλεκτρονικών μηνυμάτων επιφανών επιστημόνων που έγιναν γνωστά χάρη στο Freedom of Information Act στις ΗΠΑ καθώς και το υποβληθέν πρόγραμμα κατασκευής χιμαιρικών κορονοϊών Defuse από την EcoHealth Alliance, που απορρίφθηκε από την Υπηρεσία Έρευνας Προηγµένων Αµυντικών Προγραµµάτων (DARPA) των ΗΠΑ το 2018 κάνουν ακόμη πιο επίκαιρο και ενδιαφέρον το περιεχόμενο του βιβλίου. Επιπλέον, στο βιβλίο γίνεται εκτενής αναφορά για τις πρώτες περιπτώσεις ασθενών με COVID-19, τη λειτουργία της ιχθυαγοράς Huanan στην Wuhan, τα αποτελέσματα των ερευνών για πιθανούς ενδιάμεσους ξενιστές, τις δημοσιεύσεις σχετικά με την υπόθεση του παγκολίνου ως ενδιάμεσου ξενιστή ενώ εξετάζεται διεξοδικά ο κίνδυνος πρόκλησης εργαστηριακών ατυχημάτων και πανδημίας καθώς και ο μη ασφαλής τρόπος λειτουργίας του Ιολογικού Εργαστηρίου της Wuhan. Αν και οι συγγραφείς θεωρούν πιο πιθανή την εργαστηριακή διαρροή, εντούτοις αναπτύσσουν με πρωτότυπο τρόπο σε ειδικά κεφάλαια του βιβλίου τα επιχειρήματα υπέρ και κατά των δύο θεωριών προέλευσης του κορωνοϊού (φυσική ή εργαστηριακή) απορρίπτοντας την υπόθεση προέλευσης από κατεψυγμένα τρόφιμα.
Η συνεισφορά του βιβλίου στη συζήτηση για την προέλευση του κορονοϊού είναι σημαντική καθώς αρκετές φορές η επιστημονική αναζήτηση της απαρχής του κορωνοϊού έχει δαιμονοποιηθεί και πολιτικοποιηθεί. Εν τω μεταξύ, κάθε αναφορά σε πιθανή εργαστηριακή διαρροή του κορονοϊού εκλαμβάνεται ως θεωρία συνωμοσίας παρά το γεγονός ότι τόσο ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ, Dr Tedros Ghebreyesus, όσο και ο Dr Anthony Fauci αλλά και αρκετοί επιστήμονες με επιστολές τους στα έγκριτα περιοδικά Lancet και Science θεωρούν εξίσου πιθανή την εργαστηριακή προέλευση. Εξάλλου, ο ΠΟΥ έχει τονίσει ότι η Κίνα δεν έχει μοιραστεί ορισμένα από τα πρώτα δεδομένα της πανδημίας που συνέλεξε, τα οποία θα μπορούσαν να βοηθήσουν στη διαλεύκανση της προέλευσης του κορονοϊού.
Η ανθρωπότητα απαιτεί πλήρη και διαφανή ενημέρωση. Η αναζήτηση της προέλευσης του ιού SARS-CoV-2 έχει μεγάλη σημασία για την πρόληψη μελλοντικών πανδημιών. Ούτως ή άλλως χρειάζεται να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας και τον βαθμό «διείσδυσής» μας στη φύση. Η καταστροφή και υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως οι αλλαγές στη χρήση γης (αστικοποίηση, αποδάσωση, κ.α), η κλιματική αλλαγή, το εμπόριο και η κατανάλωση προϊόντων άγριων ζώων ενισχύουν την αλληλεπίδραση μας με την άγρια ζωή αυξάνοντας τον κίνδυνο πρόκλησης πανδημιών. Αν όμως ο κορονοϊός έχει εργαστηριακή προέλευση, χρειάζεται να επανεξετασθεί το πλαίσιο λειτουργίας και ασφάλειας των ερευνητικών εργαστηρίων που ασχολούνται με επικίνδυνους παθογόνους μικροοργανισμούς καθώς και η σκοπιμότητα των πειραμάτων αυξημένης λειτουργικότητας με διεθνή συνεργασία. Εν τέλει, η αποκρυπτογράφηση της προέλευσης της COVID-19 θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την ευαίσθητη φύση της συνύπαρξής μας στη βιόσφαιρα.
Η Μαριάννα Νταλαμάγκα είναι ιατρός Βιοπαθολόγος - Επιδημιολόγος και καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ
