Φανταστείτε ένα κρυφό χώρο, τεραστίων διαστάσεων, όπου έχουν αποκρυβεί από κάθε κοινό θνητό μεγάλοι θησαυροί. Κάποια μέρα, η κρυψώνα αποκαλύπτεται και η ανθρωπότητα πληροφορείται έκθαμβη πως πίσω από ένα αρχαίο τοίχο 600 m2 υπάρχει μια αρχαία βιβλιοθήκη με 84.000 χειρόγραφες περγαμηνές, παπύρους και ρολά.
Η ανακάλυψη της κρυμμένης βιβλιοθήκης έγινε το 2003 και αυτή βρίσκεται στο μοναστήρι Sakya σε υψόμετρο 4.320 μέτρα, στο Θιβέτ. Στην ουσία δεν πρόκειται για ένα απλό μοναστήρι αλλά για μια κοινότητα απογόνων της αρχαίας αίρεσης Sakyara που κατέχουν τη χρυσή βιβλιοθήκη των προγόνων βουδιστών του μυστικισμού.
Αυτή την τεράστια σφραγισμένη βιβλιοθήκη με τα 84.000 ειλητάρια έκρυβε από όσους δεν έπρεπε να ξέρουν, ένας τοίχος ύψους 10 και μήκους 60μ. Δεν είχε σφραγιστεί πρόσφατα όμως.
Αυτό έγινε από τους μοναχούς πριν από εκατοντάδες χρόνια και στη συνέχεια, όπως συχνά συμβαίνει με ανάλογες περιπτώσεις, το μυστικό ξεχάστηκε. Πολλοί τόμοι είναι γραμμένοι με χρυσά γράμματα, και ανάμεσά τους κάποιοι με ιερά κείμενα του Βουδισμού, όπως τα κείμενα με λόγια του Βούδα ή τα κείμενα σοφών που ερμήνευσαν τα λόγια του Βούδα.
Κάθε σελίδα έχει μήκος 1,82μ και πλάτος 45,72 εκατοστά. Στο περιθώριο κάθε σελίδας υπάρχουν διακοσμητικά σχέδια, ενώ τα «βιβλία» είναι δεμένα με σίδηρο. Προετοιμάστηκαν με διαταγή ενός σπουδαίου αυτοκράτορα, του Κουμπλάι Χαν και παρουσιάστηκαν στον ηγέτη της σχολής Sakya του θιβετιανού βουδισμού Phagpa Lama κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στο Πεκίνο.
Η απόκρυψη των ειληταρίων επί τόσους αιώνες, υπήρξε μια ευτυχής συγκυρία, καθώς η βιβλιοθήκη ολόκληρη σώθηκε από τη μανία των Φρουρών της Κινεζικής Πολιτιστικής Επανάστασης.
Κατά τη διάρκειά της, η μονή υπέστη πολλές καταστροφές. Ειδικοί θεωρούν πιθανό τα χειρόγραφα να προηγούνται του μοναστηριού, που ιδρύθηκε το 1073. Αλλά, τονίζουν, δεν περιλαμβάνουν σε καμία περίπτωση γραπτά ηλικίας 10.000 ετών, γιατί η γραφή εμφανίζεται περίπου πριν από 5.000 χρόνια, στη Μεσοποταμία. Κοντά ή ταυτοχρόνως, εμφανίστηκαν τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, όπως και οι φτιαγμένοι από πάπυρο κύλινδροι, και πάλι στην Αίγυπτο. Στην Κίνα έχει βρεθεί χαρτί ηλικίας περίπου 2.000 ετών. Ο Βουδισμός ιδρύθηκε πριν από περίπου 2.500 χρόνια.
Ως προς το εάν τα κείμενα ιστορούν την ιστορία της ανθρωπότητας εδώ και 10.000 χρόνια και αυτό θεωρείται απίθανο, καθώς, όπως φαίνεται, η βιβλιοθήκη περιέχει ιερά κείμενα του Βουδισμού κυρίως.
Η ερώτηση κατά πόσον είναι δυνατόν να ισχύσει το περί 10.000 ετών θα απαντηθεί όταν τελειώσει η έρευνα, που είναι πολύχρονη, καθώς απαιτούνται πολλά μέτρα ώστε να μην σημειωθούν καταστροφές υλικού. Πάντως και εδώ οι ειδικοί εκφράζουν ισχυρές αντιρρήσεις, καθώς δεν θεωρούν πως είναι δυνατόν να έχει συγκεντρωθεί τόση ιστορία από βουδιστές μοναχούς. Προς το παρόν, η Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών του Θιβέτ, συνεχίζει τη μελέτη.
Η Μονή Sakya ήταν έδρα της σχολής Sakya ή Sakyapa του Θιβετιανού βουδισμού. Σε αυτήν φοιτούσαν οι ισχυροί ηγέτες που κυβερνούσαν το Θιβέτ κατά τον 13ο και 14ο αιώνα υπό την κυριαρχία της Μογγολικής Γιουάν μετά την κατάρρευση της Θιβετιανής αυτοκρατορίας. Αυτό σταμάτησε με την ίδρυση νέων σχολών.
Η Μογγολική αρχιτεκτονική της είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των ναών στη Λάσα και το Γιάρλουνγκ. Σήμερα σώζεται μονάχα ένα αρχαίο κτίριο, ένα χτισμένο σπήλαιο στην πλαγιά του βουνού που χτίστηκε το 1268 και ανακαινίστηκε τον 16ο αιώνα. Περιέχει μερικά από τα πιο υπέροχα έργα τέχνης που σώζονται σε όλο το Θιβέτ, και φαίνεται να μην έχει υποστεί ζημιές τα τελευταία χρόνια. Οι χώροι των κτισμάτων καλύπτουν περισσότερα από 18.000 τετραγωνικά μέτρα, ενώ η τεράστια κύρια αίθουσα καλύπτει περίπου 6.000 τετραγωνικά μέτρα. Ο αρχικός ναός, βόρεια ενός ποταμού, δεν υπάρχει πια.
Μετά την εξέγερση της Λάσα, στις 10 Μαρτίου 1959, για την προστασία του 14ου Δαλάι Λάμα από τον στρατό, η πλειονότητα των μοναχών αναγκάστηκε να φύγει (η Κίνα είχε γίνει κομμουνιστική πριν από λίγα χρόνια). Στο παρελθόν υπήρχαν περίπου πεντακόσιοι μοναχοί στη Μονή της Μεγάλης Σάκιας, αλλά μέχρι το τέλος του 1959 παρέμειναν μόνο 36 ηλικιωμένοι μοναχοί και τα περισσότερα κτίρια καταστράφηκαν.
