Είμαι υποχρεωμένος ν’ αρχίσω με μιαν ακριβή όσο και παράδοξη δήλωση: η δημοσιογραφία, παρά την ευκολία του ψηφιακού μέσου, παρέχει ακόμη στον υποψιασμένο λειτουργό της τη γνωριμία με ξεχωριστούς ανθρώπους. Πολλές φορές μάλιστα συμβαίνει στο πρόσωπο να αποκαλύπτεται ο κόσμος μας και η ψυχή μας. Γράφεις ένα θέμα διότι έχεις κάτι σαφές και συγκεκριμένο να πεις. Και για να πραγματώσεις αυτό που θέλεις, σπουδάζεις το θέμα σου επί πολύ χρόνο, ελέγχεις όλες του τις συνιστώσες, φροντίζεις για τη μεθοδική, τεκμηριωμένη και ισόρροπη ανάπτυξή του. Έτσι, τουλάχιστον, πρέπει να συμβαίνει.
Στην περίπτωση, όμως, ενός δημιουργού, ενός μάστορα που κυκλοφορεί ανάμεσά μας, το γραπτό δεν γνωρίζει πάντοτε την ηρεμία και την πατίνα του σπουδαστηρίου. Το πρόσωπο είναι αυτό που γίνεται σημείο ποιότητας χρόνου και η ιστορία του αρκεί από μόνη της. Έτσι γοητευτική μοιάζει η περίπτωση του φωτογράφου Robert McCabe.
Δέκα χρόνια μετά την αποχώρηση των Γερμανών κατακτητών από την Ελλάδα και πέντε μετά το τέλος του Εμφυλίου πολέμου, ο φωτογράφος Robert McCabe, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, επισκέφθηκε την Ελλάδα για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού που ήταν προγραμματισμένο να διαρκέσει δυο εβδομάδες. Αλλά μετά την πρώτη εβδομάδα, ο ίδιος κι ο αδερφός του, Τσαρλς, πήραν την μεγάλη απόφαση να ακυρώσουν τις προγραμματισμένες επισκέψεις σε Αίγυπτο, Ιταλία και Γαλλία κι απλά να μείνουν στην Ελλάδα.
Η Ελλάδα που πρωτοείδε ήταν βουτηγμένη στη φτώχεια. Ωστόσο, διαρκής ήταν η έκπληξη κι η ευχαρίστηση που ένιωθε από το κέφι, τη ζεστασιά και το φιλόξενο πνεύμα των ανθρώπων αυτών που είχαν επιβιώσει από τον εφιάλτη του πολέμου και τα επακόλουθα δεινά του.
Ηπειρος, Ανω Περιστέρι, 1961. Η Λαμπρινή, η Μαρία και η Ελένη ©Robert McCabe
Έτσι ξεκίνησαν οι «δύο εβδομάδες» που έγιναν μια ολόκληρη ζωή. Τα ταξίδια στην Ελλάδα συνεχίστηκαν και ο βαθύς δεσμός του Robert McCabe με τη χώρα δυνάμωσε με το πέρασμα των χρόνων. Έκτοτε, μοιράζει τον χρόνο του ανάμεσα στις δύο χώρες και αποτελεί με τον δικό του τρόπο ένα είδος αυτόπτη μάρτυρα για το πώς ήταν ο τόπος μας πριν από τη λαίλαπα του μαζικού τουρισμού.
Αυτό, λοιπόν, που παρατήρησε ως επισκέπτης και στη συνέχεια ζώντας στην Ελλάδα, ήταν αρχικά μια αργή ανάκαμψη, αλλά στη συνέχεια μία αξιοσημείωτη ανάπτυξη και μεταμόρφωση της χώρας σε μοντέρνο ευρωπαϊκό κράτος. Η Ελλάδα ήταν μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης πριν από τον πόλεμο — ως εκ τούτου ο δρόμος ήταν μακρύς και δύσκολος.
Σκύρος, 1957. Μια γυναίκα με το παραδοσιακό σκυριανό μαντίλι δεμένο στο κεφάλι σταματά το πλέξιμο για να κοιτάξει τον φωτογράφο. Η ύφανση, το γνέσιμο, το κέντημα και το πλέξιμο ήταν καθημερινές απασχολήσεις στα μεταπολεμικά χρόνια. Οι γυναίκες πάντοτε κρατούσαν κάποιο εργόχειρο. Συχνά τα ρούχα τους ήταν φτιαγμένα από τις ίδιες ©Robert McCabe
Η έκθεση φωτογραφιών «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας» (ως 30/9) στο Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών απεικονίζει τον τόπο και τους ανθρώπους στα μεταπολεμικά χρόνια μέσα από τη ματιά του Robert McCabe. Από την Ήπειρο μέχρι την Κρήτη και από την Πύλο μέχρι τη Ρόδο, ο Αμερικανός φωτογράφος αιχμαλωτίζει τα χρόνια της ελπίδας, της ανοικοδόμησης, της νέας εποχής, του «ανοίγματος», του μεταβατικού και κομβικού σημείου της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας.
«Εξοπλισμένη» με κείμενα από τον καθηγητή Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Παναγιώτη Ροϊλό, την καλή δημοσιογράφο Κατερίνα Λυμπεροπούλου που γοητεύτηκε από το πρόσωπο του Robert McCabe και τα τελευταία χρόνια συνδέθηκε με το έργο του, η φωτογραφική σειρά «Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας» αποτελεί ένα σημαντικό ντοκουμέντο της ιδιοπροσωπίας μας και της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.
Αθήνα, πλατεία Συντάγματος, 1954. Μπροστά από το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία σε μια από τις πιο πολυσύχναστες διασταυρώσεις της πόλης βρίσκεται το κουβούκλιο της Τροχαίας, διακοσμημένο με μαίανδρο στη βάση ©Robert McCabe
Τι σημαίνει σπουδή του παρελθόντος; Πιθανώς να εξαντλείται σε μια γνώση των συμβάντων, στη συγκέντρωση πληροφοριών του τύπου «ποιος ο Φωκίων» ή «τι πραγματεύεται η Αλεξιάς». Είναι δυνατόν, όμως, να οδηγήσει σε βαθύτερη κατανόηση της πράξεως, σε διάλογο με αυτό που συνέβη.
Τότε, οδηγούμαστε σε μιαν άλλη ανάγνωση της Ιστορίας: στην ανάγνωση που επιτρέπει να συνομιλήσουμε με ότι φαίνεται νεκρό, που επιτρέπει να παραλάβουμε το μήνυμα το οποίο κάθε συμβάν εμπεριέχει. Πάει έτσι, η ασυνείδητη υποταγή μας στις κληρονομημένες προϋποθέσεις. Η ματιά μας γίνεται ενσυνείδητη ανάληψη ευθύνης. Το βιβλίο με τις εικόνες του McCabe γράφτηκε, όχι για να συζητήσει αορίστως, αλλά για να υπερασπίσει, να περισώσει.
Κάσος, 1965. Η Αννιώ και η Βιργινία ©Robert McCabe
Την έκθεση συνοδεύει ελληνόφωνη (εκδόσεις Πατάκη) και αγγλόφωνη (Abbeville Press) έκδοση με τίτλο «Robert McCabe. Η Ελλάδα μετά τον πόλεμο. Τα χρόνια της ελπίδας» υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Πολιτιστικού Κέντρου Δελφών.
Κεντρική φωτ.: Κατάστρωμα στο «Δέσποινα», 1955 ©Robert McCabe
