Η ιστορία του ελληνικού πολιτισμού, που συνέβαλε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στον τρόπο με τον οποίο ζούμε σήμερα στη Δύση, ξετυλίγεται στις σελίδες του νέου βιβλίου του φιλολόγου, βιογράφου, ιστορικού και πεζογράφου Ρόντερικ Μπήτον (γενν. 1951), με τον τίτλο «Οι Έλληνες. Μια παγκόσμια ιστορία» (εκδ. «Πατάκη», μετάφραση: Μενέλαος Αστερίου). Ο συγγραφέας αιτιολογεί το επεξηγηματικό μέρος του τίτλου «Μια παγκόσμια ιστορία», ως εξής: «με διαφορετικούς τρόπους, οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων αλληλεπιδρούν επί αιώνες με όλων των ειδών τους ανθρώπους και σε όλο τον γνωστό ή προσβάσιμο κόσμο της εποχής τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το βιβλίο αποκαλείται ‘‘παγκόσμια ιστορία’’» (σελ. 24).
Tο βιβλίο, συμπληρώνει ο Μπήτον, δεν αποτελεί μια «εθνική ιστορία» των Ελλήνων, δεν αφορά μόνο στους Έλληνες αλλά είναι μια ιστορία για όλον τον κόσμο. Σαφής είναι και η σημείωσή του στις πρώτες σελίδες, ότι «όταν μιλούμε για Έλληνες εννοούμε τους ελληνόφωνους. Η ιστορία αυτών των ελληνόφωνων είναι μια ιστορία ταυτότητας ή μάλλον ταυτοτήτων, στον πληθυντικό». Συνεπώς, η ιστορία που καταγράφει ο Μπήτον δεν περιορίζεται εντός γεωγραφικού πλαισίου –όπως εξάλλου τονίζει, «η Ελλάδα ήταν ένας μάλλον ασαφής γεωγραφικός όρος στον αρχαίο κόσμο» (σελ. 20-22).
Εκκινεί το βιβλίο του λυρικά –«ας φανταστούμε ότι ο ήλιος ανατέλλει στο Αιγαίο το έτος 1.500 π.Χ.» (σελ. 25)– με τη συγκεκριμένη χρονολογία να αποτελεί τη χρονική αφετηρία, ταξιδεύοντας κατόπιν το αναγνωστικό κοινό σε όλη την υδρόγειο και σε τέσσερις χιλιετίες: από τους αρχαιολογικούς θησαυρούς του Αιγαίου της Εποχής του Χαλκού και από τους μύθους για θεούς και ήρωες έως σήμερα. Αυτή η πορεία είναι μια ιστορία επινοήσεων, όπως του αλφαβήτου, της φιλοσοφίας και της επιστήμης, αλλά και επανεπινοήσεων, καθώς οι Έλληνες πάντα προσαρμόζονταν σε καταστροφικές αλλαγές (λ.χ. μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους) και έβρισκαν νέους τρόπους να επιβιώνουν και να βάζουν τη σφραγίδα τους στον κόσμο γύρω τους, ακόμη και σήμερα που «ζουν και ευημερούν σε όλες τις κατοικημένες ηπείρους» (σελ. 489).
To εξώφυλλο του βιβλίου. Πηγή: Εκδόσεις «Πατάτη»
Προκύπτει ότι ο Μπήτον δεν θέτει στο επίκεντρο τόσο το έθνος, όσο τη γλώσσα· «το ελληνικό έθνος αποτελεί όλους όσους μιλούν ποτέ την ελληνική γλώσσα» όπως είχε τονίσει κατά την πρόσφατη παρουσίαση του βιβλίου σε χώρο του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Κεντρικό δε σημείο, η διαχρονία της ελληνικής γλώσσας, «η οποία έχει αλλάξει αφάνταστα». Κατ’ αυτόν τον τρόπο τίθενται ορισμένα ερωτήματα τα οποία μεταξύ άλλων αφορούν στη γραπτή και την προφορική παράδοση, τον καθημερινό λόγο ανάμεσα σε ομάδες ανθρώπων, όπως και εάν η γλώσσα είναι ένα στοιχείο που τρόπον τινά ενώνει τη νοερή κοινότητα των Ελλήνων.
«Είναι αποδεδειγμένο και δεδομένο ότι υπάρχει συνέχεια μια ζωηρή εναλλαγή ανάμεσα στη γραπτή και την προφορική γλώσσα. Η προφορική παράδοση υπάρχει πάντα και παρότι δεν το τονίζω στο βιβλίο, υπάρχει πάντοτε στο υπόβαθρο ότι χωρίς προφορικό λόγο δεν υπάρχει γραπτός. Η επιμονή μου στο γραπτό είναι για να υπάρχει τεκμήριο» επεσήμανε σχετικά ο Ρόντερικ Μπήτον κατά την παρουσίαση του βιβλίου.
Ερωτήματα τα οποία επίσης τίθενται τόσο κατά την ανάγνωση του βιβλίου όσο και ακούγοντας τον Μπήτον, είναι εάν και κατά πόσο η κοινή γλώσσα αποτελεί στοιχείο που ενώνει τους Έλληνες ανά την επικράτεια. Σαφώς υπάρχει η συλλογική, ιστορική μνήμη, ας μη λησμονούμε όμως ότι δεν την εκλαμβάνουν όλοι με τις ίδιες παραμέτρους. Μία άλλη συζήτηση που θα μπορούσε να τεθεί είναι ο γεωγραφικός προσδιορισμός σε συνάρτηση με το βίωμα και το συναίσθημα: τι είναι για καθέναν η Ελλάδα, που πηγαίνει ο νους αναφέροντας ή ακούγοντας τη λέξη πατρίδα: στη χώρα, στον τόπο γέννησής του ή σε κάτι άλλο;
Ρόντερικ Μπήτον
Γεννηθείς και μεγαλωμένος στο Εδιμβούργο, ο Ρόντερικ Μπήτον (Roderick Beaton) σπούδασε αγγλική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, από όπου έλαβε διδακτορικό δίπλωμα στη νεοελληνική φιλολογία. Από το 1981 έως τη συνταξιοδότησή του δίδαξε σύγχρονη ελληνική και βυζαντινή ιστορία, γλώσσα και λογοτεχνία στο King’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, όπου από το 1988 κατείχε την έδρα Κοραή του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών.
Ο Ρόντερικ Μπήτον με το νέο του βιβλίο ανά χείρας. Πηγή: Facebook / Εκδόσεις Πατάκη-Patakis Publishers
Έχει γράψει εκτενώς για θέματα σύγχρονης και μεσαιωνικής ελληνικής λογοτεχνίας. Στην Ελλάδα κυκλοφορούν, μεταξύ άλλων, τα βιβλία του «Η ιδέα του έθνους στην ελληνική λογοτεχνία» («Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης», 2015), «Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία» (εκδ. «Νεφέλη», 1996), η βιογραφία του Γιώργου Σεφέρη «Γιώργος Σεφέρης: περιμένοντας τον άγγελο» (εκδ. «Ωκεανίδα», 2003· νέα έκδοση, εκδόσεις «Πατάκη» εντός του 2023), η μελέτη «Ο Καζαντζάκης μοντερνιστής και μεταμοντέρνος» (εκδ. «Καστανιώτη», 2009), «O πόλεµος του Μπάιρον» (εκδ. «Πατάκη», 2015), «Eλλάδα: Βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους» (εκδ. «Πατάκη», 2020), καθώς και το μυθιστόρημά του «Τα παιδιά της Αριάδνης» (εκδ. «Καστανιώτη», 1999).
Κεντρική φωτογραφία: Λεπτομέρεια από το εξώφυλλο του βιβλίου. Πηγή: Εκδόσεις «Πατάκη»
