Ανάμεσα στους ξεριζωμένους Μικρασιάτες που άφηναν πίσω τους την πατρίδα για να γλιτώσουν από τον αφανισμό, υπήρχαν και χιλιάδες νέες και νέοι που είχαν όνειρα να σπουδάσουν, να μορφωθούν και να προσφέρουν. Μόνο που στη νέα πατρίδα οι δυσκολίες υψώνονταν και στη μόρφωση, καθώς τα αποτελέσματα της Μικρασιατικής Καταστροφής επηρέασαν όλη την εκπαίδευση.
Οι αναγνωρίσεις μαθημάτων, τα αιτήματα για τις εισιτήριες εξετάσεις, τα ζητήματα της ατελούς παρακολούθησης αποτελούσαν πλευρές της νέας πραγματικότητας που η Καταστροφή προκάλεσε στο Πανεπιστήμιο. Λόγω της Καταστροφής αλλά και της ανταλλαγής πληθυσμών, αρκετοί μαθητές είχαν χάσει τα απολυτήριά τους.
Το Πανεπιστήμιο, από την πλευρά του, για να επιτρέψει τη φοίτηση, ζητούσε την αποστολή καταλόγων αποφοίτων Λυκείων ή Σχολών της Μικράς Ασίας. Ζητούσε, επίσης, από τους υποψήφιους φοιτητές και φοιτήτριες την αναγνώριση Λυκείων της Μικράς Ασίας ως ισότιμα με τα ελληνικά. Διαδικασία καθόλου εύκολη, θέτοντας το ερώτημα τι γινόταν εάν όλα τα έγγραφα είχαν καταστραφεί λόγω της Καταστροφής. Τα όνειρα έμεναν ανεκπλήρωτα ή με κάποιο τρόπο πραγματοποιούνταν;
Μία ψηφιακή έκθεση αναδεικνύει τη σχετικά άγνωστη έως τώρα σελίδα της προσφυγικής εγκατάστασης στην Ελλάδα: της φοίτησης πολυάριθμων προσφύγων στο Πανεπιστήμιο. Η έκθεση τιτλοφορείται «Πρόσφυγες Φοιτητές και Φοιτήτριες στο ΕΚΠΑ 1922-1930» και διοργανώνεται από το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο –για τις ανάγκες της έκθεσης– συγκεντρώνει μια σειρά από τεκμήρια από τις συλλογές του: ατομικοί φάκελοι φοιτητών/τριών, μητρώα εγγραφής και πτυχίων, έγγραφα αλληλογραφίας, φωτογραφικό υλικό, μεταξύ άλλων.
Έγγραφο της Ένωσης Προσφύγων Παγκρατίου (συνοικισμού Βύρωνα) με το οποίο πιστοποιείται η προσφυγική ιδιότητα του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου και η διαμονή του στη περιοχή του Βύρωνα, 30 Οκτωβρίου 1929. O μετέπειτα πανεπιστημιακός και ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1913. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του στην Αθήνα στην προσφυγική περιοχή του Βύρωνα. Γράφτηκε στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ το 1928.
Μέσα από το παρουσιαζόμενο υλικό, το κοινό μπορεί να «ταξιδέψει» στο ελληνικό πανεπιστήμιο μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, να γνωρίσει τους/τις φοιτητές/τριες και τις μικρές προσωπικές ιστορίες τους, το ισχυρό στίγμα που άφησαν οι πρόσφυγες φοιτητές και φοιτήτριες στο μεσοπολεμικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά και τα ίχνη της παρουσίας τους στο Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ.
Τα τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου του Πανεπιστημίου Αθηνών συνοδεύονται από εικονογραφημένη ιστορία κόμικς (σενάριο-σκίτσα: Όλια Ντακογιάννη) την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Μέσα από συζήτηση των δύο πρωταγωνιστριών, της Μερόπης και του Λέανδρου, η ιστορία μας μεταφέρει στα πρώτα χρόνια της άφιξης των προσφύγων στην Ελλάδα, στην Αθήνα και στη φοιτητική ζωή τους στο Πανεπιστήμιο της δεκαετίας του 1920.
Το εξώφυλλο του κόμικ. Πηγή φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Μπορεί, «λόγω έλλειψης στοιχείων» να μην «έχουμε έναν ακριβή αριθμό εγγεγραμμένων προσφύγων φοιτητών και φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πρόκειται πάντως σίγουρα για αρκετές εκατοντάδες, για ένα πληθυσμό διόλου ομογενή, καθώς προέρχονταν από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές και δεν είχαν προφανώς κοινό γνωστικό ή οικονομικό υπόβαθρο.
Σε κάθε περίπτωση οι πρόσφυγες φοιτητές και φοιτήτριες συντέλεσαν καταρχάς στην μεσοπολεμική μαζικοποίηση του ελληνικού δημοσίου πανεπιστημίου και ενίσχυσαν μια καινούργια κατηγορία φοιτητών και φοιτητριών, για την ακρίβεια την διεύρυναν υπέρμετρα σε σχέση με το παρελθόν, εκείνη των απόρων φοιτητών και φοιτητριών», αναφέρουν, μεταξύ άλλων, στο σημείωμά τους, οι συντελεστές της έκθεσης.
Οι ενότητες της έκθεσης
Σε έξι ενότητες διαρθρώνεται η ψηφιακή έκθεση, παρέχοντας συνοπτική αναφορά για τη ζωή και την καθημερινότητα των προφύγων φοιτητών και φοιτητριών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ειδικότερα, η πρώτη ενότητα αναφέρεται στη μακρά σχέση του Πανεπιστημίου Αθηνών –του πρώτου και μοναδικού έως το 1926 ανώτατου ιδρύματος στην χώρα– µε τον µικρασιατικό ελληνισµό, καθώς και στον ρόλο του Πανεπιστημίου ως φορέα υποδοχής και περίθαλψης προσφύγων πριν το 1922.
Η δεύτερη ενότητα εστιάζει στην εγγραφή των φοιτητών και των φοιτητριών που μετακινήθηκαν από την Μικρά Ασία στην Ελλάδα, στα προβλήματα που δημιουργούσε η έλλειψη πιστοποιητικών, στη συνεργασία του Πανεπιστημίου με το κράτος, ώστε να μπορέσει το δεύτερο να εξασφαλίσει τους πόρους που χρειάζονταν για να εξασφαλιστεί η δωρεάν φοίτηση του άπορου προσφυγικού στοιχείου.
Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στη φοίτηση και παρακολούθηση των μαθημάτων, στην πιστοποίηση των σπουδών των προσφύγων. Ξεχωρίζουμε φωτογραφίες με φοιτητές στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών (1923), με φοιτητές και φοιτήτριες Οδοντιατρικού Σχολείου (1923) και μία ακόμη με φοιτητές και φοιτήτριες στην Αίθουσα Ασκήσεων Εμβρυολογίας και Ιστολογίας της Ιατρικής Σχολής (δεκαετία 1930).
Φοιτητές στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών (1923). Πηγή φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Φοιτητές και φοιτήτριες Οδοντιατρικού Σχολείου (1923). Πηγή φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Η τέταρτη ενότητα αναφέρεται στην περίθαλψη και την σίτιση – διαδικασίες τις οποίες είχε αναλάβει το Πανεπιστήμιο με την αρωγή κρατικών και ιδιωτικών φορέων και με σκοπό την υποστήριξη των προσφύγων φοιτητών, οι περισσότεροι εκ των οποίων ζούσαν σε άθλιες συνθήκες.
Η πέμπτη ενότητα δίνει «φώς» στο πώς αξιοποιούσαν οι φοιτητές τον ελεύθερό τους χρόνο, με έμφαση σε δραστηριότητες της Πανεπιστημιακής Λέσχης που αφορούσαν στο θέατρο, το σινεμά, τη διδασκαλία ξένων γλωσσών, τη διοργάνωση εκδρομών, ανάμεσα σε άλλες.
Όσο για την τελευταία, την έκτη ενότητα, εστιάζει στην οργάνωση των συλλογικοτήτων τους, οι οποίες πρωτοστάτησαν στην διεκδίκηση των αιτημάτων τους, αναδεικνύοντας, παράλληλα, την έντονη παρουσία τους στον ενεργό φοιτητικό συνδικαλισμό της εποχής.
Το απολυτήριο Γυμνασίου του Βασίλειου Λεοντιάδη από το Ελληνικό Γυμνάσιο Αδριανούπολης, 1 Ιουλίου 1921. Πηγή φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Την επιστημονική ευθύνη της έκθεσης έχουν οι Βαγγέλης Καραμανωλάκης και Χάιδω Μπάρκουλα. Στην ομάδα Έρευνας-Τεκμηρίωσης οι Ιωάννα Ανδρέου, Δάφνη Μαμούρη, Χριστίνα Μπάκουλα, Χάιδω Μπάρκουλα και Ευγενία Χριστοπούλου.
Κεντρική φωτ.: Φοιτητές και φοιτήτριες στην Αίθουσα Ασκήσεων Εμβρυολογίας και Ιστολογίας της Ιατρικής Σχολής (δεκαετία 1930). Πηγή φωτ.: Ιστορικό Αρχείο Πανεπιστημίου Αθηνών
