Είναι βέβαιο πως τα έργα στην Ακρόπολη θα συνεχίζονταν, ακόμα και χωρίς τα 10 εκατομμύρια του Ταμείου Ανάκαμψης. Η ένταξή τους όμως σε αυτό, απολύτως ουσιαστική και ταυτοχρόνως συμβολική, έχει τη δική της σημασία. Δείχνει πως έχει γίνει κατανοητό πόσο σημαντικά είναι για τη χώρα, πόση προσοχή δίνεται στο κορυφαίο μνημείο μας, αλλά και ότι, από την άλλη, υπάρχουν έτοιμες μελέτες, ώστε τα έργα να «τρέξουν» και προσωπικό να τα επιβλέψει.
Παρά την άδικη και λυσσαλέα κριτική που έχει δεχτεί τους τελευταίους μήνες η Επιτροπή Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) εξαιτίας των fake news που διακινεί ο ΣΥΡΙΖΑ, η ακαταπόνητη δουλειά της συνεχίζεται. Ηδη, εκτός από τις μελέτες που εκπονούνται, η ΕΣΜΑ ετοιμάζει και το επόμενο διεθνές συνέδριο, που θα γίνει το φθινόπωρο. Οι κατευθύνσεις οι οποίες θα δοθούν για ορισμένα προγράμματα, αναμένονται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αρκεί βεβαίως να τηρηθούν οι κανόνες και κάποιοι που αντιδρούν με τις ευχές της αντιπολίτευσης να μη θελήσουν να το μετατρέψουν σε φοιτητικό αμφιθέατρο.
Τι εντάχθηκε λοιπόν στο Σχέδιο «Ελλάδα 2.0», συνολικού προϋπολογισμού 1,42 δισ. Ευρώ; Όπως έγινε γνωστό, με τα τεχνικά δελτία που ενέκρινε το Υπουργείο Οικονομικών, στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης με τα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και τον υψηλό συμβολισμό, προβλέπεται να πραγματοποιηθούν, μεταξύ άλλων, εργασίες αναστήλωσης (στον Παρθενώνα και τα τείχη), συντήρησης, φωτογραμμετρίες και 3D αποτυπώσεις. Ο προϋπολογισμός είναι 10 εκατ. ευρώ και φορέας υλοποίησης το Υπουργείο Πολιτισμού.
Ας ξεκινήσουμε από προγράμματα που ήδη εκτελούνται στον Παρθενώνα και στα τείχη. Στον Παρθενώνα συνεχίζονται οι εργασίες στο δυτικό αέτωμα και στον βόρειο τοίχο του σηκού.
Η αναστήλωση Μπαλάνου
Ο κεντρικός ορθοστάτης του τυμπάνου από το δυτικό αέτωμα έχει καταβιβαστεί το 2017 ώστε να εξυγιανθεί, να συντηρηθεί μαζί με γειτονικά μέλη και να επανατοποθετηθεί στη θέση του.
Εκτός από τον κεντρικό ορθοστάτη και άλλοι λίθοι του δυτικού αετώματος παρουσιάζουν σοβαρές θραύσεις λόγω της διάβρωσης των σιδερένιων συνδέσμων, που τοποθετήθηκαν τον μεσοπόλεμο από τον Ν. Μπαλάνο και για το λόγο αυτό η επέμβαση στην περιοχή κρίθηκε ως απόλυτης προτεραιότητας. Η καθαίρεση, εκτός από τρεις λίθους του ορθοστάτη, περιλαμβάνει και πέντε λίθους του τοίχου, που βρίσκεται όπισθεν του τυμπάνου.
Το έργο περιλαμβάνει αφαίρεση των οξειδωμένων μεταλλικών στοιχείων και την τοποθέτηση ράβδων από τιτάνιο. Επίσης, συμπληρώσεις από νέο μάρμαρο στην πίσω πλευρά, που δεν είναι ορατή στους επισκέπτες του Ιερού Βράχου. Εκεί τοποθετούνται και τα απαραίτητα άγκιστρα. Επεμβάσεις έχουν προβλεφθεί σε 10 ορθοστάτες και 58 λιθόπλινθους, άλλες επί τόπου και άλλες με μετακίνηση του μέλους.
Τα δομικά αυτά στοιχεία έχουν μεγάλο βάρος. Οι 4 κεντρικοί ορθοστάτες ζυγίζουν 2,8 τόνους ο καθένας και οι άλλοι από δύο τόνους. Στο πίσω μέρος τους δεν είχαν υποστεί επεξεργασία λείανσης κατά την αρχαιότητα, ενώ διακρίνονται στο κάτω μέρος τους αυλακιές για τα σχοινιά με τα οποία τους σήκωναν οι αρχαίοι γερανοί.
Τα προβλήματα και σε αυτό το σημείο του κορυφαίου μνημείου, στη δυτική όψη, όπως και σε άλλα, προκλήθηκαν από μεγάλες καταστροφές ανά τους αιώνες: φωτιά από τους Ερουλους, (267 μ.Χ) που είχε ιδιαίτερη μανία στο δυτικό τμήμα, φθορά από το πέρασμα των αιώνων και η ανατίναξη Μοροζίνι. Αλλά πολύ μεγάλες ζημιές προξένησε η αναστήλωση Μπαλάνου, τον περασμένο αιώνα, γιατί σε αυτήν χρησιμοποιήθηκαν ακατάλληλα υλικά, όπως σίδερο και τσιμέντο. Το σίδερο σκούριασε, «τινάζοντας» γύρω του το μάρμαρο και το τσιμέντο δημιούργησε άλατα, που με τη σειρά τους κατέστρεψαν το μάρμαρο. Είναι λοιπόν μέγιστης σημασίας η αποκατάστασή τους.
Εργασίες αποκατάστασης γίνονται και στο βόρειο τοίχο του σηκού του Παρθενώνα. Στόχος είναι με την αποκατάσταση κάποιων από τους εσωτερικούς τοίχους του μνημείου (σηκός), να αλλάξει εικόνα του ώστε το κοινό να μπορεί να αντιληφθεί καλύτερα πώς ήταν το αρχαίο κτίσμα..
Ολες οι επεμβάσεις γίνονται με βάση την πρωτεύουσα αρχή αναστήλωσης της Ακρόπολης, την οποία είχε εμπνευστεί και επιβάλει ο Χαράλαμπος Μπούρας και είναι η αντιστρεψιμότητα. Με αυτή τη βασική αρχή συντάσσονται και ο Μανόλης Κορρές, πρόεδρος της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως (ΕΣΜΑ) και τα μέλη του ΔΣ, όπως και η διευθύντρια της Υπηρεσίας Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως Βασιλική Ελευθερίου.
Ο Μανόλης Κορρές είχε πει στη συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου που συζήτησε τις σχετικές μελέτες, ότι μέχρι την ανατίναξη από τον Μοροζίνι, το δυτικό αέτωμα ήταν πλήρες. Την ανατίναξη ακολούθησε αρπαγή των εναέτιων γλυπτών και στη συνέχεια η μετακίνηση και αρπαγή λίθων, ακόμα και ορθοστατών. Ο ίδιος είπε ότι η φωτιά που έβαλαν οι Ερουλοι στον Παρθενώνα έχει αποφλοιώσει και αποχρωματίσει τις επιφάνειες του μαρμάρου και έχει δημιουργήσει διαμπερή ρήγματα σε κάποιους τοίχους. Χαρακτήρισε πάντως την έκρηξη Μοροζίνι «χάδι μπροστά στον καρκίνο που δημιούργησε στο μνημείο ο Μπαλάνος με τις προβληματικές αναστηλώσεις». Τόνισε πως αν δεν είχαν συμβεί τα τρία βασικά γεγονότα (φωτιά, ανατίναξη, κακή αναστήλωση,) «ο Παρθενώνας θα ήταν ακόμη καινούργιος».
Οσο για τον νότιο τοίχο του σηκού, με την ένταξη και αυτού του έργου στο Ταμείο Ανάκαμψης θα επικαιροποιηθεί η σχετική μελέτη αποκατάστασης και θα συμπληρωθεί η στατική μελέτη.
Τα τείχη
Τα τείχη της Ακρόπολης, που «μετρούν» χιλιετίες, αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, ευτυχώς, όμως, όχι και ευστάθειας. Σε περίπτωση σεισμού βεβαίως ουδείς μπορεί να προβλέψει πώς θα συμπεριφερθούν κάποια τμήματα. Γι’ αυτό και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο εξέτασε γεωτεχνική- στατική μελέτη των περιμετρικών τειχών και του βραχώδους υποβάθρου τους, σε επιλεγμένα τμήματα άμεσης προτεραιότητας. Το πλαίσιο της μελέτης, έπειτα από εισήγηση ειδικής επιστημονικής υποεπιτροπής, αποτελούμενης από τους καθηγητές Μανώλη Κορρέ, Πέτρο Κουφόπουλο και Μίλτο Χρονόπουλο, έχει υποβληθεί στην ΥΣΜΑ και εγκριθεί από την ΕΣΜΑ.
Οι ιστορικές καταρρεύσεις τμημάτων και οι συνεχείς επεμβάσεις στερεώσεως των τειχών αποτελούν την βασική μαρτυρία ότι τα αρχαία τείχη παρ’ όλη τη προσεγμένη τους κατασκευή παρουσίασαν στατικά προβλήματα και σε ορισμένες περιπτώσεις κάτω από ισχυρές καταπονήσεις (σεισμούς, ωθήσεις γαιών) αστόχησαν. Σε περιοχές πάλι που αυτά διατηρούνται, έχουν υποστεί έντονες παραμορφώσεις. Χαρακτηριστική είναι η απόκλιση προς τα έξω του νότιου τείχους στη ΝΔ γωνία του Παρθενώνα. Οι νεώτερες επεμβάσεις στους όψιμους χρόνους της Τουρκοκρατίας που απέβλεπαν στην αντιμετώπιση αυτών των σοβαρών στατικών προβλημάτων, κυρίως με την προσθήκη αντηρίδων, ποδαρικών και εξωτερικών επενδύσεων των τειχών, δεν είναι γνωστό κατά πόσον έλυσαν τα προβλήματα ή αν παραμένουν σοβαρά στατικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν.
Παρατηρούνται ακόμη παραμορφώσεις και φουσκώματα σε τμήματα των τειχών που οφείλονται πιθανότατα σε ωθήσεις γαιών, αποκόλληση των νεώτερων επενδύσεων από τα αρχαία τείχη, είτε και σε προβλήματα της θεμελιώσεως (ολίσθηση, υπερφόρτιση).
Η κίνηση του νερού αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο παράγοντα φθοράς των τειχών. Κινείται ή λιμνάζει στην επιφάνεια. Αποθηκεύεται σε μεγάλες ποσότητες στις επιχώσεις αυξάνοντας τις πλάγιες ωθήσεις. Εξατμίζεται σταδιακά από την τοιχοποιία προκαλώντας διάβρωση και τέλος απορρέει στην επιφάνεια του βράχου δημιουργώντας προβλήματα στην θεμελίωση. Η έντονη, κατά θέσεις, υγρασία έδειξε ότι τα νερά εισχωρούν ανεξέλεγκτα στη μάζα του τείχους και ακολουθούν τυχαία πορεία, αποτέλεσμα της οποίας είναι οι έντονες εξαλλοιώσεις του πετρώματος.
Καταρρεύσεις τμημάτων
Η διάβρωση και αποσάθρωση του αρχαίου τείχους, με την ταυτόχρονη μείωση των μηχανικών χαρακτηριστικών του, είχε ως αποτέλεσμα τμήματά του να καταπέσουν. Οι περιοχές αυτές συμπληρώθηκαν, σε διάφορες περιόδους, με διάφορα υλικά και διαφορετικές τεχνοτροπίες από τη αρχαία δόμηση. Στις νέες κατασκευές χρησιμοποιήθηκαν δόμοι μικρότερων διαστάσεων από την αρχική καθώς και χρήση κονιάματος.
Τμήματα των νέων προσθηκών μετά από διάβρωση και αποσάθρωση του κονιάματος κατέπεσαν και έγιναν νέες συμπληρώσεις, με αποτέλεσμα ο τοίχος στην εξωτερική του όψη να παρουσιάζει ποικίλες τεχνοτροπίες και υλικά δόμησης τόσο σε σύσταση όσο και σε γεωμετρία. Μεγάλες ζημίες, επίσης, προκλήθηκαν από βομβαρδισμούς που δημιούργησαν διάκενα στο τείχος και χαλάρωση της δομής του.
Στις μεγάλες αναστηλώσεις του Ν. Μπαλάνου έγιναν εκτεταμένες εργασίες, κυρίως στη νότια πλευρά για τη στερέωση και προστασία του τείχους. Αυτό έγινε με την κατασκευή υψηλών τειχών χρησιμοποιώντας λίθους μικρών διαστάσεων και συνδετικό υλικό από κονίαμα. Η εξαλλοίωση του κονιάματος οδήγησε σήμερα το εξωτερικό συμπλήρωμα στη νότια πλευρά να βρίσκεται κατά τόπους σε οριακή κατάσταση ισορροπίας, έτοιμο να καταπέσει με κίνδυνο να προκληθεί αλυσιδωτή κατάπτωση των υπερκείμενων δόμων καθώς και προβλήματα γενικότερης ευστάθειας του αρχαίου τείχους. Στις περιοχές που έχουν αποσπαστεί δόμοι διακρίνεται ότι η σύνδεση του εξωτερικού συμπληρώματος με το αρχαίο τείχος γινόταν μέσω κονιάματος. Η εξαλλοίωση κυρίως του κονιάματος, έχει ως αποτέλεσμα να μην υπάρχει σήμερα πρόσφυση (σύνδεση) του εξωτερικού συμπληρώματος με το εσωτερικό αρχαίο τείχος.
Από την κατάταξη που έγινε, προκύπτει ότι τα βόρεια πρανή έχουν αυξημένο βαθμό επικινδυνότητας καταπτώσεων βραχοτεμαχίων. Ως πλέον κρίσιμες περιοχές προσδιορίζονται αυτές του νότιου τείχους με τα μεγάλα ύψη επιχώσεων καθώς και μια περιοχή με λειτουργία τοίχου αντιστήριξης.
Το master plan των τειχών θα παρουσιαστεί στο συνέδριο του φθινοπώρου.
Στην Ακρόπολη, εκτός από τις αναστηλώσεις, υλοποιούνται επίσης έργα συντήρησης που αφορούν και τα τέσσερα μνημεία (Προπύλαια, Ερέχθειο, Παρθενώνας, τείχη. Αφορά αποκλειστικά τις επιφάνειες).
Η δυτική πρόσβαση
Η μελέτη για τη διαμόρφωση της δυτικής πρόσβασης της Ακρόπολης, έργο που επίσης χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης, εκπονείται. Η παρουσίαση της ιδέας στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο από τον πρόεδρο της ΕΣΜΑ Μανόλη Κορρέ πριν από μερικούς μήνες, υπήρξε αφορμή για μια τεράστια διαμάχη. Η αντίθετη πλευρά επέμενε ότι εγκρίθηκε μελέτη χωρίς σχέδια!
Η αλήθεια είναι πως η μελέτη ακόμα εκπονείται και θα συζητηθεί στο διεθνές συνέδριο. Η κλίμακα ανόδου προς τα Προπύλαια, έργο της ρωμαϊκής εποχής, ολοκλήρωσε το σχέδιο του Μνησικλή. Θα προσφέρει σωστή πρόσβαση στον επισκέπτη του μοναδικού και κορυφαίου μας μνημείου, της Ακρόπολης των Αθηνών.
Σύμφωνα με τον κ. Κορρέ, όταν η Ακρόπολη, επί Περικλέους, επρόκειτο να πάρει πιο πολυτελή μορφή, ο Μνησικλής έχει συλλάβει την ιδέα της κεντρικής εισόδου διαμορφωμένης σε κλίμακα. Το έργο ξεκινά, όμως τα Προπύλαια μένουν ημιτελή, αφού μεσολάβησαν ο Πελοποννησιακός Πόλεμος και ο θάνατος του Περικλή. Το 40 μ.Χ. οι Ρωμαίοι αποφασίζουν να κατασκευάζουν την κλίμακα που ο αρχιτέκτονας δεν πρόλαβε. Ταυτοχρόνως αναστηλώνουν εξαιρετικά το Ερέχθειο, που εν τω μεταξύ είχε τεράστιες φθορές.
Όπως δείχνουν οι μελέτες του Μ. Κορρέ, ο Μνησικλής είχε συλλάβει ένα σχέδιο που οι Ρωμαίοι ακολούθησαν σε γενικές γραμμές: δύο κλίμακες, αριστερά και δεξιά, και μία κεντρική, ώστε το κοινό να περνά και από τις τρεις πύλες των Προπυλαίων. Υπήρχε διαφορά στο ύψος των σκαλοπατιών. Ο Μνησικλής προέβλεπε κεφαλόσκαλα, αντίθετα από τους Ρωμαίους. Η σύλληψη δεν έγινε για λόγους εντυπωσιασμού ή πομπώδους επίδειξης, αλλά για λόγους λειτουργικότητας. «Όταν τόσοι άνθρωποι ανέβαιναν στην Ακρόπολη, ήταν εύλογο ο Μνησικλής να δώσει την απάντηση που δίνει ένας καλός αρχιτέκτων και όχι ο αρχιτέκτων του γραφείου ή του καναπέ» έχει πει ο καθηγητής.
Άλλες εργασίες, τέλος, ενταγμένες στο Ταμείο Ανάκαμψης, αφορούν την ψηφιακή τεχνολογία.
