Τοποθετημένες στα άλμπουμ, ενίοτε στοιβαγμένες, οι φωτογραφίες ανασύρουν μαζί με την ιδιαίτερη μυρωδιά τους στιγμές προσώπων και κοινοτήτων ενώ το αλλοιωμένο (ελαφρώς κιτρινισμένο) χρώμα τους προδίδει τον χρόνο που έχει παρέλθει από τη λήψη τους. Ιστορίες ξεπηδούν παράλληλα με τον εξοπλισμό της εποχής που έγινε η λήψη, ο μελετητής των παλιών φωτογραφιών μετατρέπεται –τρόπον τινά– σε αρχαιολόγο που κατά την έρευνά του «ανασκάπτει» μια άλλη εποχή, πόσω μάλλον όταν έπειτα παρουσιάζει την εποχή αυτή στο κοινό.
Κάπως έτσι σκεφτόμαστε τον εικαστικό, καλλιτέχνη και κινηματογραφιστή Γιώργο Σαλαμέ (γενν. Βηρυτός, 1973) όταν, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη Σάμο, μελέτησε το φωτογραφικό αρχείο της Φωτονήσου (μιας κολεκτίβας ανθρώπων που δραστηριοποιούνται στα πεδία της τέχνης και του πολιτισμού, με έδρα τη Σάμο, από το 2014) και επέλεξε εικόνες από τα οικογενειακά άλμπουμ προκειμένου να τις παρουσιάσει σε έκθεση μαζί με φωτογραφίες της σύγχρονης Σάμου τραβηγμένες από τον ίδιο.
Η επιλογή που έκανε από τις περισσότερες από 3.700 ψηφιοποιημένες φωτογραφίες και έγγραφα από το αρχείο της Φωτονήσου, που αποτελούν μια συνεκτική καταγραφή της κοινωνικής ιστορίας του νησιού τα τελευταία χρόνια, συνδιαλέγονται με τις φωτογραφίες που τράβηξε ο ίδιος, αναδεικνύοντας την πλούσια κοινωνική ιστορία της Σάμου και εντοπίζοντας τα νήματα που τη συνδέουν με το παρόν.
Ασπρόμαυρη φωτογραφία από το αρχείο της Άννας Ασημίνας Αγαδάκη-Κατσούρη. Ευγενική παραχώρηση Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού
Επίκεντρο το Καρλόβασι – εξ ου και ο τίτλος της έκθεσης «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» – που αποτελεί και σημείο αναφοράς για τη Σάμο, καθώς, λόγω της πλούσιας πολιτιστικής και βιομηχανικής ιστορίας του έγινε γνωστό κατά το πρώτο μισό του εικοστού αιώνα, για τα βυρσοδεψεία του, και υπήρξε κέντρο παραγωγής καπνού.
Αυτή η περίοδος ευημερίας αντικατοπτρίζεται στα επιβλητικά νεοκλασικά αρχοντικά της εποχής, καθώς και στα ερείπια των μεγάλων πετρόκτιστων εργοστασίων δίπλα στη θάλασσα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την κατάρρευση της αγοράς δέρματος, η οικονομία στράφηκε στο μικρεμπόριο, στο λιανεμπόριο και, σε τοπικό επίπεδο, στην παραγωγή κεραμικών.
Γιώργος Σαλαμέ, «Φανός» (2023), έγχρωμη φωτογραφία. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Σήμερα, η πόλη φέρει έντονα τα ίχνη του παλιού της εαυτού –όπως πολλά μέρη με σημαντικό βιομηχανικό ή εμπορικό παρελθόν– και αναζητά τον επαναπροσδιορισμό του χαρακτήρα της, διατηρώντας παράλληλα τη γοητεία και τον ξεχωριστό χαρακτήρα της νησιωτικής αστικότητας.
Το αρχείο της Φωτονήσου και η έκθεση
Συμβάλλοντας καθοριστικά στη διατήρηση της κληρονομιάς του Καρλοβασίου και των περιχώρων του, το αρχείο της Φωτονήσου περιλαμβάνει πτυχές της κοινωνικής, πολιτιστικής, εμπορικής και πολιτικής ιστορίας της Σάμου από τις αρχές του 20ού αιώνα έως τη δεκαετία του 1980, πριν την κυριαρχία της ψηφιακής φωτογραφίας.
Η ψηφιοποίηση των οικογενειακών λευκωμάτων των κατοίκων του χωριού των Κοντακαίικων στη Σάμο ξεκίνησε από την Φωτόνησο το 2020, ενώ από το 2022 το πρόγραμμα επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τα αρχεία των κατοίκων του Καρλοβασίου, της δεύτερης μεγαλύτερης πόλης του νησιού, και πολλών άλλων γειτονικών σαμιακών χωριών.
Στις φωτογραφίες που παρουσιάζονται στην έκθεση αποκαλύπτονται άγνωστες μικροϊστορίες, λανθάνουσες ή αθέατες πτυχές της ζωής του νησιού, που ποικίλουν θεματικά. Μεταξύ άλλων, έχουν απαθανατίσει ανθρώπους που εργάζονται, μία ομάδα γυναικών σε στιγμή χαλάρωσης στην παραλία, άλλες στιγμές όπως διακοπές, τοπικά φεστιβάλ, αθλητικές και άλλες κοινοτικές εκδηλώσεις.
Ασπρόμαυρη φωτογραφία από το αρχείο της Φυλλιώς Καραστάθη. Ευγενική παραχώρηση Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού
Εκτός από την καταγραφή προσωπικών και συλλογικών αναμνήσεων που αποτελούν μέρος της συλλογικής μνήμης, η έκθεση επικεντρώνεται και στο ρόλο της φωτογραφίας ως τεκμήριο για την καθημερινή ζωή τότε, υπενθυμίζει επίσης μια εποχή που η ζωή στα νησιά ήταν διαφορετική και πιο αυτάρκη προτού εισβάλει ο τουρισμός.
Ασπρόμαυρη φωτογραφία από το αρχείο της Φυλλιώς Φιλίππη. Ευγενική παραχώρηση Φωτόνησος Τεχνών & Πολιτισμού
Η έκθεση «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» διοργανώνεται από το Ίδρυμα Schwarz σε συνεργασία με τη Φωτόνησο Τεχνών & Πολιτισμού, και αποτελεί την ετήσια καλοκαιρινή έκθεση που παρουσιάζει το Ίδρυμα Schwarz στο Art Space Pythagorion, τον εκθεσιακό χώρο του ιδρύματος στη Σάμο από το 2012.
Τα εγκαίνια της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν στις 3 Αυγούστου· η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 25 Σεπτεμβρίου και έχει ως συμβούλους επιμέλειας την καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνα Γρέγου και την Ιόλη Τζανετάκη.
Παράλληλες δράσεις
Παράλληλα με την έκθεση «Όπως ήμασταν τότε: Ένα φωτογραφικό λεύκωμα από το Καρλόβασι και πέρα» θα παρουσιαστούν δύο μικρότερες εκθέσεις: μια με φωτογραφίες από τα μέλη του παιδικού τμήματος της Φωτονήσου και μαθητών του Δημοτικού Σχολείου Κοντακαίικων, με επίκεντρο τα ζώα του νησιού, σε επιλογή της Κατερίνας Γρέγου, και μία από το αρχείο της Φωτονήσου που θα εστιάσει στην απεικόνιση των γυναικών μέσα στα χρόνια.
Ακόμη, το φθινόπωρο θα πραγματοποιηθεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Για μια στιγμή…» που αναφέρεται στην ουσία της φωτογραφίας, σε επιμέλεια και σχεδιασμό της Κατερίνας Ζαχαροπούλου.
Γιώργος Σαλαμέ, «Βοσκοπούλα» (2023), έγχρωμη φωτογραφία. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
Art Space Pythagorion, Λιμάνι Πυθαγορείου, Σάμος
Εγκαίνια: Πέμπτη 3 Αυγούστου 2023, 20:00 – 23:00, διάρκεια έως 25 Σεπτεμβρίου 2023, Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10:00 - 13:00 και 19:00 - 24:00
Κεντρική φωτ.: Γιώργος Σαλαμέ, «Εκδρομικό» (2023), έγχρωμη φωτογραφία. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη
