Ανέκαθεν προκύπτουν ερωτήματα για την ανθρώπινη ύπαρξη και το αδιέξοδό της, τη ματαιότητα, τις αξίες, τη θέση μας στον κόσμο και τον σκοπό της ύπαρξής μας. Το θέατρο είναι μία από τις τέχνες που μας τα υπενθυμίζει, στην προκειμένη, μέσα από την παράσταση «Το όνειρο ενός γελοίου», βασισμένης στο ομώνυμο έργο του Φιόντορ Ντοστογιέφκσι, του Ρώσου λογοτέχνη που διεισδύει στα μύχια της ανθρώπινης ψυχής.
Τα ερωτήματά του μεταφέρουν επί σκηνής του θεάτρου «Κιβωτός» η Έφη Μπίρμπα (σκηνοθεσία-εικαστική εγκατάσταση-σχεδιασμός κοστουμιών, ερμηνεία) και ο Άρης Σερβετάλης (ερμηνεία), τον οποίο παρατηρούμε κατά τα πρώτα λεπτά της παράστασης να αναζητεί σκυφτός και περπατώντας με πατερίτσες, τη θέση του στα καθίσματα του θεάτρου, ανάμεσα στους θεατές· να κάθεται, να σηκώνεται και να αναζητεί άλλη θέση – «αυτή η άβολη θέση/ είναι στριμωγμένα τα πράγματα/ δεν θέλω να πατήσω κανέναν/ να μη δημιουργήσω κανένα ατύχημα/ κανένα πόνο» – ώσπου να καταλήξει στην πλημμυρισμένη σκηνή, επισημαίνοντάς μας ότι δεν θέλει «να φέρει σε δύσκολη θέση κανέναν» και ψάχνει «το σημείο εκείνο από όπου ξεκίνησαν όλα».
Ποιο είναι το σημείο αυτό; To αναζητούμε στο έργο, στο οποίο τίθεται επίσης ερωτήματα για το τι είναι όνειρο και τι πραγματικότητα, τι ορατό και τι αόρατο. Ο ντοστογιεφσκικός ήρωας επισημαίνει ότι «είναι οδυνηρό να γνωρίζεις», γνωρίζει ότι η πραγματικότητα συνθλίβει. Ο ίδιος δεν βρίσκει ενδιαφέρον σε τίποτα, δεν πιστεύει σε τίποτα και δεν προσδοκά τίποτα. Βγάζει τη μια πατερίτσα και την στρέφει προς τον εαυτό του σαν να είναι όπλο. Είναι έτοιμος να αυτοκτονήσει – «θα ήθελα να σκοτωθώ σε μια στιγμή που θα μου φαίνονται όλα αδιάφορα», λέει.
Στιγιότυπο από την παράσταση «Το ίνειρο ενός γελοίου». © Despina Spyrou
Θα μπορούσε, έστω την έσχατη στιγμή, να αποτραπεί η αυτοκτονία; Η συνάντηση με ένα κοριτσάκι, ένα όνειρο που αποκαλύπτει την αλήθεια είναι οι απαντήσεις της παράστασης, καθότι όνειρο και πραγματικότητα συμφύονται και το ασυνείδητο γίνεται συνειδητό. Το φάρμακο για την πληγή είναι τόσο απλό, η αγάπη, η αποδοχή, στην έσχατη εκείνη στιγμή μια αγκαλιά να δεχτεί την ανθρώπινη ύπαρξη που αιμορραγεί.
«Στη δική μας γη δεν αγαπούμε, δε θυσιαζόμαστε για τον άλλο», ο κόσμος νοσεί από τη «βουλιμία των πραγμάτων», μία άλλη πηγή αμαρτημάτων είναι το πρώτο αμάρτημα, ακούμε κατά την παράσταση.
Ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι δηλώνει ότι θέλει να ζήσει την αλήθεια. Καθένας από όσους έχουν ανησυχίες για τη ζωή και την ψυχή τους, συμπληρώνουμε εμείς. Ο ήρωας χαρακτηρίζει τις σκέψεις του ασυνάρτητες –«μαζευτήκαμε για να πούμε κάποιες ασυνάρτητες λέξεις»– εμείς θα τις χαρακτηρίζαμε επιτακτικές. Η πραγματικότητα και η κατρακύλα της κοινωνίας το επιτάσσει: να μπούμε στη θέση του ντοστογιεφσκικού ήρωα ώστε να συνειδητοποιήσουμε ενδεχόμενους παράγοντες που θα τον οδηγούσαν να πάψει να επιθυμεί τη ζωή, όπως να εστιάσουμε στην ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία , η οποία συν τοις άλλοις περιλαμβάνει την εξιστόρηση ονείρων, ανησυχιών και πόνου.
Έμφαση μπορεί να δοθεί στους χαρακτηρισμούς που απλόχερα δίνει η κοινωνία και προδίδουν τη μη προθυμία ή μη ικανότητά της να κατανοήσει – «εσείς μπορεί να λέτε ότι είμαι τρελός, εξακολουθώ να είμαι το ίδιο γελοίος όπως πάντα».
Το υγρό στοιχείο στο σκηνικό της παράστασης μας παραπέμπει στα «στοιχεία» του ονείρου (συμπύκνωση, μετατόπιση, παραμόρφωση, κατά τον Φρόιντ), στη ρευστότητα των καταστάσεων και της πραγματικότητας, όπως στην κάθαρση και την αναγέννηση. Αρκεί μία συνάντηση, ένα όνειρο, ώστε το σκοτάδι να φωτιστεί, το τραύμα να θεραπευτεί, η ευσπλαχνία και η αγάπη να γίνει δρόμος που θα οδηγήσει τον ήρωα του Ντοστογιέφσκι στη θέση που έχει στον κόσμο.
* «Το όνειρο ενός γελοίου» - Θέατρο «Κιβωτός», Πειραιώς 115, 210 34 27 426.
