Tο ρωσικό πανκ συγκρότημα Pussy Riot στρέφεται συχνά κατά των ενεργειών της ρωσικής κυβέρνησης διοργανώνοντας διαδηλώσεις. Αυτή τη φορά διαδηλώνει διαφορετικά, με νέο τραγούδι κατά της ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, καλώντας τη διεθνή κοινότητα να οδηγήσει τον Πούτιν και το επιτελείο του ενώπιον διεθνούς δικαστηρίου ώστε να λογοδοτήσουν για τη «γενοκτονία εις βάρος του ουκρανικού λαού». Η έκκληση αυτή καταγράφεται στο τέλος του βίντεο κλιπ, και συνοδεύεται από δύο ακόμη εκκλήσεις, απευθυνόμενες επίσης στη διεθνή κοινότητα· να σταματήσει να αγοράζει φυσικό αέριο και πετρέλαιο από τη Ρωσία, να σταματήσει να εξοπλίζει τις ένοπλες δυνάμεις και την αστυνομία της χώρας.
Το τραγούδι τιτλοφορείτο «Mama, Don’t Watch TV» («Μαμά, μην βλέπεις τηλεόραση»). Το ρεφρέν του, σύμφωνα με τις Pussy Riot, βασίζεται στα λόγια ενός αιχμάλωτου Ρώσου στρατιώτη, ο οποίος φέρεται να είπε σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τη μητέρα του: «Μαμά, δεν υπάρχουν Ναζί εδώ, μην βλέπεις τηλεόραση». Θα ερμηνεύαμε την αναφορά «μην βλέπεις τηλεόραση» ως υπόνοια για την παραποίηση των ειδήσεων που μεταδίδονται στη ρωσική επικράτεια.
Όσο για το βίντεο κλιπ του τραγουδιού, περιλαμβάνει εικόνες από βομβαρδισμένες περιοχές της Ουκρανίας, με τα μέλη του συγκροτήματος να στέλνουν το μήνυμα «Ουκρανία, σε αγαπάμε», κρατώντας την ουκρανική σημαία. Στα πλάνα που μεσολαβούν διακρίνουμε ρυάκι αίματος προερχόμενο από μία κλειστή βαλίτσα στο κέντρο κάποια πόλης, με τους περαστικούς να αδιαφορούν. Μία, κατ΄ εμάς, υπόνοια για το αίμα των θυμάτων που πολέμου.
Δεν γνωρίζουμε κατά πόσον το τραγούδι του συγκροτήματος και οι εκκλήσεις του θα έχουν όντως αντίκρισμα στη διεθνή κοινότητα. Αναμένουμε την αντίδραση της ρωσικής κυβέρνησης, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ότι, κατά το παρελθόν μέλη του συγκροτήματος έχουν εκτίσει ποινή φυλάκισης από ορισμένες ημέρες έως χρόνια, καθότι τελούσαν διαμαρτυρίες.
Η πρακτική αυτή της Ρωσίας είναι ένα ακόμη παράδειγμα του πώς αντιμετωπίζει κάθε διαμαρτυρία απέναντι στις πρακτικές της. Το δε, νέο τραγούδι του συγκροτήματος –κυρίως λόγω του περιεχομένου του– αποτελεί την αφορμή για να ανακαλέσουμε δύο ακόμη τραγούδια που συσχετίζονται με ρωσική στρατιωτική εισβολή. Αμφότερα συμμετείχαν στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, ερμηνευμένα από Ουκρανούς που εκπροσωπούσαν τη χώρα τους. Ο λόγος για το «Stefania» (2022) του συγκροτήματος Kalush Orchestra και «1944» (2016) της Τζαμάλα –και τα δύο κατέκτησαν την πρώτη θέση, και τα δύο έχουν αναφορά στον δεσμό μεταξύ ατόμων της οικογένειας –κυρίαρχη φιγούρα η μητέρα και η προγιαγιά– με φόντο κάποια εισβολή.
Η κυκλοφορία των τραγουδιών αυτών συνέπεσε με κάποια εισβολή, δείχνοντας πώς ένα «προϊόν» της τέχνης μπορεί να έχει άλλη σημασία ή και ερμηνεία στο γενικότερο πλαίσιο των γεγονότων. Ένα ακόμη κοινό στοιχείο των δύο τραγουδιών, παρότι υπάγονται σε διαφορετικά μουσικά είδη, είναι η παρεμβολή ενός νανουρίσματος, ενός δημοτικού τραγουδιού στη μητρική γλώσσα. «Αγγίζοντας» έτσι περισσότερο εκείνους που μιλούν ή γνωρίζουν τη γλώσσα.
Διότι, η συλλογική, ιστορική μνήμη έχει τρόπον τινά εγγραφεί στο συλλογικό ασυνείδητο του πληθυσμού. Συνεπώς, στίχοι για πραγματικά (και οδυνηρά) γεγονότα -πόσω μάλλον ερμηνευμένοι στην γλώσσα της χώρας των γεγονότων- είναι εύλογο να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο.
«Stefania» - Kalush Orchestra
Το rap - hip-hop κομμάτι των Kalush Orchestra με στοιχεία παραδοσιακής ουκρανικής folk μουσικής είχε γίνει αντιπολεμικός ύμνος στην Ουκρανία καθότι η ανακοίνωση της εκπροσώπησης του συγκροτήματος στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, συνέπεσε με την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Ορισμένες από τις εικόνες που άφησε στο διάβα του ο ρωσικός στρατός στις πόλεις Μπούτσα, Ιρπίν, Μποροντιάνκα και Γοστόμελ, ενσωματώθηκαν στο μετέπειτα βίντεο κλιπ του τραγουδιού, το οποίο τραγούδι «μιλά» για τη σχέση του παιδιού με τη μητέρα του.
Συγκεκριμένα, περιγράφει τις όμορφες αναμνήσεις του τραγουδιστή με τη μητέρα του, με κάθε στίχο ραπ να τελειώνει με την πρόταση «Lyuli lyuli lyuli», το οποίο είναι ένα κλασικό σλαβικό νανούρισμα. Ο δεσμός μητέρας-παιδιού τονίζεται με εικόνες Ουκρανών γυναικών στρατιωτών να σώζουν μικρά παιδιά μέσα από τα συντρίμμια, το δε συγκρότημα να τραγουδά μέσα από κατεστραμμένα σπίτια και κτίρια.
Στιγμιότυπο από το βίντεο κλιπ του τραγουδιού «Stefania». Πηγή: YouTube / Kalush Orchestra - Stefania (Official Video Eurovision 2022)
Η παρουσία του παιδιού μας υπενθυμίζει πως αυτό υφίσταται τις πιο οδυνηρές συνέπειες ενός πολέμου, καθότι καταρρίπτεται όποια ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον. Το «Stefania» θα μπορούσε να είναι η ίδια η πατρίδα, η Ουκρανία, άποψη που μεταξύ άλλων ενισχύεται από τη γλώσσα στην οποία ερμηνεύθηκε, την ουκρανική –ένας κοινός κώδικας επικοινωνίας που «μιλά» πρωτίστως σε εκείνους που μάχονται ενάντια στην εισβολή.
«1944» - Τζαμάλα
Η κυκλοφορία του «Stefania» των Kalush Orchestra συνέπεσε με τη ρωσική στρατιωτική εισβολής της 24ης Φεβρουαρίου 2022, στην Ουκρανία, εκείνη του «1944» της Τζαμάλα έγινε το 2016, εν μέσω της ανανεωμένης καταστολής των Τατάρων της Κριμαίας μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, δεδομένου ότι οι περισσότεροι Τάταροι της Κριμαίας αρνήθηκαν να αποδεχθούν την προσάρτηση.
Το «1944» είναι εμπνευσμένο από την απέλαση των Τατάρων της Κριμαίας τη δεκαετία του 1940 από τη Σοβιετική Ένωση. Ειδικότερα, από την ιστορία συγγενών της που υπήρξαν θύματα των απελάσεων του 1944. Το τραγούδι, το οποίο ενσωματώνει την κοινή συλλογή μνήμη των Τατάρων της Κριμαίας, συνεπώς ένα τρόπον τινά εθνικό «τραύμα», ξεκινά με τους εξής στίχους: «Όταν έρχονται ξένοι, έρχονται στα σπίτια σας. Σας σκοτώνουν όλους και λένε ‘’Δεν είμαστε ένοχοι’’», και το ρεφρέν στην Κριμαϊκή Ταταρική γλώσσα, αποτελούμενο από λέξεις από ένα δημοτικό τραγούδι των Τατάρων της Κριμαίας που η Τζαμάλα είχε ακούσει από την προγιαγιά της.
Στιγμιότυπο από την ερμηνεία του τραγουδιού «1944» της Τζαμάλα, στον τελικό του διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision, το 2016. Πηγή: YouTube / Jamala - 1944 (Ukraine) at the Grand Final of the 2016 Eurovision Song Contest
Οι στίχοι του τραγουδιού δεν αναφέρουν τη συγκεκριμένη προσάρτηση, καθότι κανόνες της Eurovision απαγορεύουν τραγούδια με στίχους που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως έχοντες «πολιτικό περιεχόμενο». Ρώσοι πολιτικοί και οι αρχές στην Κριμαία είχαν κατηγορήσει τότε την Ουκρανία ότι χρησιμοποίησε το εν λόγω τραγούδι «για να προσβάλει τη Ρωσία», με την Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση (EBU) να επιβεβαιώνει ότι ούτε ο τίτλος ούτε οι στίχοι του τραγουδιού περιελάμβαναν πολιτικό λόγο.
Τη χρονιά εκείνη (2016) η Ρωσία συμμετείχε στον διαγωνισμό τραγουδιού, το 2022 αποκλείστηκε με απόφαση της EBU μετά την πολεμική εισβολή στην Ουκρανία, καθότι η κίνηση της Ρωσίας αντίκειτο στην προστασία των αξιών του διαγωνισμού.
Αν μη τι άλλο, στο πλαίσιο του διαγωνισμού αυτού τα «Stefania» και «1944» απέκτησαν περισσότερη δυναμική, διαδόθηκαν περαιτέρω. Ας μη λησμονείται ότι ένα «προϊόν» τέχνης, εν προκειμένω το τραγούδι, μένει, υπενθυμίζει, στηλιτεύει, καθότι αποτελεί αδιάψευστο μάρτυρα των γεγονότων. Με νότες που έχουν τον τρόπο να διαδώσουν ευθύς το συναισθάνεσθαι και το πράττειν.
Κεντρική φωτογραφία: Στιγμιότυπο από το βίντεο κλιπ του τραγουδιού «Stefania». Πηγή: YouTube / Kalush Orchestra - Stefania (Official Video Eurovision 2022)
