Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» είναι ένα ποίημα που δεν έχει γραφτεί. Όπως και το μεγαλύτερο μέρος της ώριμης δημιουργικής περιόδου του Διονύσιου Σολωμού, έτσι κι αυτό είναι μια σύνθεση που ο δημιουργός της δεν ολοκλήρωσε ποτέ.
Αυτό που ευρέως γνωρίζουμε και θεωρούμε πως είναι το ποίημα δεν είναι παρά η επιμέλεια του πρώτου του εκδότη, Ιάκωβου Πολυλά, ο οποίος, εκτελώντας αναμφίβολα μια θαυμαστή εργασία, έκανε μια επιλογή από τα χειρόγραφα του ποιητή και μας παρέδωσε το πρώτο «μοντάζ» των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» στην έκδοση Άπαντα τα Ευρισκόμενα.
Ο σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου, που υπογράφει την παράσταση «Οι ελεύθεροι πολιορκημένοι» με τα σχεδιάσματα του Εθνικού μας ποιητή, τοποθετείται εξαρχής σε αυτό το κορυφαίο έργο, χαρακτηρίζοντάς το ευφυώς «ένα ποίημα που δεν έχει γραφτεί».
Το Εθνικό Θέατρο με αφορμή τον εορτασμό των 195 χρόνων από την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου θα παρουσιάσει σε δεύτερο live streaming τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» μεθαύριο Σάββατο του Λαζάρου. Ο Θάνος Παπακωνσταντίνου με την ιδιαίτερη εικαστική ματιά του δημιουργεί μια σκηνική ατμόσφαιρα τελετουργίας θανάτου και ανάστασης.
Η νέα ζωντανή μετάδοση της παράστασης αφιερώνεται σε μια ημέρα υψηλών συμβολισμών και θα πραγματοποιηθεί κατά την ημέρα της επετείου του ιστορικού συμβάντος, καθώς η Έξοδος είχε οριστεί για το διάστημα μεταξύ της νύχτας του Σαββάτου του Λαζάρου και της αυγής της Κυριακής των Βαΐων, 10ης και 11ης Απριλίου 1826. Το κοινό μπορεί να την δει στη διεύθυνση livestream.n-t.gr.
«Οι πολιορκημένοι με την ύστατη πράξη τηςθυσίας γίνονται: «Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το Χάρο». Μέσα λοιπόν στην οικονομία του έργου ο στίχος έχει τη θέση του στην τελευταία ενότητα‧ και σε μια υποθετική ολοκληρωμένη μορφή του Β΄ Σχεδιάσματος θα μπορούσε να αποτελεί την κορύφωση και την κατακλείδα του έργου» γράφει ένα σπουδαίος δάσκαλος, ο Ερατοσθένης Καψωμένος.
«Μια τέτοια ένταξη σημασιοδοτεί αναδρομικά και όλα τα προηγούμενα επεισόδια με μια ουσιώδη συνυποδήλωση, που αναδείχνει σαφέστερα τον εγελιανό και σιλλερικό χαρακτήρα –όχι πια μόνο της έμπνευσης αλλά και– της ποιητικής πραγμάτωσης.
Το εγελιανό λοιπόν ιδεαλιστικό σχήμα σε συνάρτηση με το σιλλερικό υψηλό είναι ο τελευταίος και σημαντικότερος κώδικας, ο οποίος ενοποιεί τους υπόλοιπους σε μια κοινή προοπτική, που δίνει στο δράμα του Μεσολογγίου Κοσμικές διαστάσεις. Ερατοσθένης Καψωμένος, «Καλή ’ναι η μαύρη πέτρα σου». (Ερμηνευτικά κλειδιά στο Σολωμό, Εστία, 2006).
Ο ποιητής ξεκινώντας από τον ηρωικό αγώνα των Μεσολογγιτών κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου (1825-1826) έως και το κορύφωμα της ηρωικής εξόδου, αναφέρεται στον αγώνα του ανθρώπου για την εξωτερική και εσωτερική ελευθερία του. Το έργο, το περίφημο «ποίημα του χρέους», δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και έφτασε σ' εμάς σε χειρόγραφα αποσπάσματα, που συνθέτουν τρία Σχεδιάσματα.
Ο σκηνοθέτης σημειώνει χαρακτηριστικά:
«Φος που πατί χαρούμενο τον αδι και το χάρο» / «Φως που πατεί χαρούμενο τον Άδη και το Χάρο».
Πατριωτικός ύμνος ή φιλοσοφική ποίηση; Νεκρώσιμη ακολουθία ή τραγούδι ανάστασης; Ημιτελές αριστούργημα ή σκόρπιοι ανολοκλήρωτοι στίχοι;
Μέσα στο εργαστήριο του, με ατελείωτα σχεδιάσματα, ο Ποιητής κάνει διαδοχικές απόπειρες για να μιλήσει για τη δόξα του έθνους. Στη σκηνή του θεάτρου, ο Ποιητής αναμετριέται με τα υλικά του: τη γλώσσα, τους ανθρώπους, τα σύμβολα και την ιστορία.
Χτίζει και γκρεμίζει το έργο του επιχειρώντας διαδοχικές εκδοχές δημιουργίας πάνω στο θέμα της ηρωικής Εξόδου».
Ο Σολωμός είναι μια εξαιρετικά περίεργη επιλογή για «εθνικό ποιητή» της Ελλάδας» αναφέρει η Κωνσταντίνα Ζάνου, Καθηγήτρια Ιταλικής και Μεσογειακής Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Columbia της Νέας Υόρκης σε κείμενό της που φιλοξενείται στο πρόγραμμα της παράστασης.
«Πρώτα απ’ όλα, ως Ζακυνθινός και πρώην υπήκοος της Βενετίας, ήταν –και παρέμεινε– δίγλωσσος και αμφιπολιτισμικός. Παρότι ο μαθητής του Ιάκωβος Πολυλάς τον ανάπλασε μετά θάνατον σε ελληνικό εθνικό σύμβολο χάρη σε μια ιδιαίτερα παρεμβατική επιμέλεια των έργων του, απομονώνοντας ουσιαστικά τους ελληνικούς στίχους από τα ιταλικά τους συμφραζόμενα και συντάσσοντας μια συνεκτική βιογραφία εν είδει Προλεγομένων στα Ευρισκόμενά του, στην πραγματικότητα ο Σολωμός δεν εγκατέλειψε ποτέ την ιταλική γλώσσα».
Τα χειρόγραφά του, λέει η καθηγήτρια, είναι γεμάτα σχεδιάσματα στα ιταλικά, τα οποία κατόπιν μετέφερε σε ελληνικά. «Η συνήθης μέθοδος εργασίας του Σολωμού ήταν να ξεκινά μ' ένα σχεδίασμα του ποιήματος (ή ίσως μιας στροφής) σε ιταλική πεζή μορφή, κι έπειτα να προχωρά εξαλείφοντας βαθμιαία την ιταλική πρόζα και αντικαθιστώντας την με όλο και περισσότερους ελληνικούς στίχους, οι οποίοι ήταν συχνά μια λέξη προς λέξη απόδοση των ιταλικών.
Ο κύριος όγκος των ποιημάτων του Σολωμού είναι πράγματι ελληνικά σπαράγματα που «επικάθονται» μέσα σε προσχέδια ιταλικής πρόζας. Επιπλέον, τα περιθώρια αυτών των ελληνικών ποιητικών σπαραγμάτων είναι γεμάτα από σκέψεις και υπενθυμίσεις προς τον εαυτό του γραμμένες στα ιταλικά, που σχολιάζουν τη μελλοντική αναθεώρηση του ελληνικού του έργου, το οποίο έτσι παραμένει πάντοτε ένα work in progress.
Ακόμη και τελειωμένοι, όμως, οι ελληνικοί στίχοι του Σολωμού ήταν γεμάτοι ιταλισμούς. Όπως μας λένε οι ειδικοί, ο Σολωμός δεν δούλευε γράφοντας είτε στα ιταλικά είτε στα ελληνικά, αλλά γράφοντας τόσο στα ιταλικά όσο και στα ελληνικά, αναμειγνύοντας αξεδιάλυτα τις δύο γλώσσες».
(Απόσπασμα από το βιβλίο της Τραυλίζοντας το Έθνος: Διεθνικός πατριωτισμός στη Μεσόγειο, 1800-1850, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2021, υπό έκδοση).
Ταυτότητα παράστασης
Σύλληψη - Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Σκηνικός Χώρος - Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Πρωτότυπη Μουσική Σύνθεση – Μουσική Διδασκαλία: Δημήτρης Σκύλλας
Σχεδιασμός Κίνησης: Αμαλία Κοσμά
Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Σχεδιασμός Ήχου - Βοηθός Σκηνοθέτη: Φάνης Σακελλαρίου
Βοηθός Σκηνογράφου: Σπύρος Λουκίδης
Δραματολόγος Παράστασης: Ειρήνη Μουντράκη
Διανομή
Ο Ποιητής: Αντώνης Μυριαγκός
Η Μούσα: Αφροδίτη Αντωνάκη
Οι Πολιορκημένοι: (αλφαβητικά) Κωνσταντίνος Αρνόκουρος, Αυγουστίνος Κούμουλος, Λάμπρος Κωνσταντέας, Κλεοπάτρα Μάρκου, Αλέξανδρος Μαυρόπουλος, Ελένη Μολέσκη, Μάριος Παναγιώτου, Άννα Πατητή, Νάνσυ Σιδέρη, Δανάη Τίκου.
Μουσικοί επί σκηνής
Τρομπέτα: Στέφανος Δαφνής, Τρομπόνι: Χρήστος Γιάκκας, Τύμπανα – Κρουστά: Θοδωρής Βαζάκας, Πιάνο – Keyboard: Κριστίν Σωφρονίου
Για τη σύνθεση του κειμένου της παράστασης χρησιμοποιήθηκαν αποσπάσματα από τη μετάφραση των ιταλικών Στοχασμών του ποιητή από τον Διομήδη Βλάχο (Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι (Β' Σχεδίασμα). Τα ιταλικά περικείμενα, εκδ. Γαβριηλίδη, 2008) και αποσπάσματα της εκδοχής του Ιάκωβου Πολυλά (Διονυσίου Σολωμού τα Ευρισκόμενα., Κέρκυρα 1859).
Στη σελίδα προπώλησης εισιτηρίων θα είναι διαθέσιμο για ηλεκτρονική αγορά το πρόγραμμα της παράστασης σε ψηφιακή μορφή.
Στην παράσταση υπάρχει η δυνατότητα ελληνικών και γαλλικών υποτίτλων.
Η μετάφραση των γαλλικών υποτίτλων έγινε με τη συνεργασία του Ελληνικού Πολιτιστικού Κέντρου στο Παρίσι.
Η απευθείας μετάδοση θα είναι διαθέσιμη στη σελίδα livestream.n-t.gr μέσω κωδικού πρόσβασης με αγορά ηλεκτρονικού εισιτηρίου (τιμή 8 ευρώ) και ώρα έναρξης στις 21:00.
