«Νέες αντιληπτικές προσεγγίσεις του πραγματικού» είχε ορίσει ο κριτικός τέχνης Πιερ Ρεστανύ το καλλιτεχνικό κίνημα του Νέου Ρεαλισμού στη διακήρυξη που είχε συντάξει γι’ αυτό, με ημερομηνία υπογραφής 27 Οκτωβρίου 1960. Εκρηκτικό, επαναστατικό κίνημα μεταξύ των Dada και της Pop Art, ο Νέος Ρεαλισμός ή Nouveau Réalisme, ανέτρεψε τα μέχρι τότε δεδομένα της τέχνης του 20ου αιώνα, καθότι αναπτύχθηκε σε μια εποχή μεταίχμιο της Ιστορίας, όπου η τέχνη έπαψε να χαρακτηρίζεται μοντέρνα για να ονομαστεί σύγχρονη. Με τις προσεγγίσεις της να μη χάνουν την ισχύ της ανά τα χρόνια.
Προσεγγίσεις του πραγματικού απαντώνται στα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση «Nouveau réalisme», στο χώρο περιοδικών εκθέσεων του Μουσείου του Ιδρύματος Γουλανδρή, στο Παγκράτι. Το «Ανάγλυφο πορτραίτο του Arman» του Ιβ Κλάιμ είναι το πρώτο έργο στο οποίο πέφτει η ματιά μας καθώς εισερχόμαστε στον χώρο, κυρίως λόγω του έντονου χρώματος με το οποίο έχει αποδοθεί η μορφή. Με μια γρήγορη περιστροφική ματιά στο χώρο, εντοπίζουμε και άλλα έργα του που αποτελούν αποτυπώματα ολοζώντανων σωμάτων επάνω σε χαρτί, παρατηρούμε επίσης έργα άλλων καλλιτεχνών με έντονα χρώματα και περιγράμματα. Ανάμεσα σε αυτά, ένα πολύχρωμο κύριο που διαβάζει μια εφημερίδα του καθισμένος στο παγκάκι.
Άποψη της έκθεσης «Nouveau réalisme». Στο κέντρο το έργο «Ανάγλυφο πορτραίτο του Arman» του Ιβ Κλάιμ (1928-1962). Στεγνό χρώμα και συνθετική ρητίνη σε μπρούντζο πάνω σε ξύλο με επικάλυψη φύλλων χρυσού. © Χριστόφορος Δουλγέρης. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
Το έργο φέρει τον τίτλο «Το παγκάκι», είναι της Νίκη ντε Σαιν Φαλ, και αυτό, όπως και τα υπόλοιπα έργα της έκθεσης, έχουν ως κοινό στοιχείο το εφήμερο· το εφήμερο εξάλλου είναι ένα από τα σημεία που ένωσαν τους δεκατρείς καλλιτέχνες –όσο διαφορετικοί και εάν ήταν– του κινήματος του Νέου Ρεαλισμού, και το στοιχείο που αποτελεί βασική συνεισφορά του Νέου Ρεαλισμού στην τέχνη του σήμερα.
Εκπρόσωπος του κινήματος στον εικαστικό τομέα, ο Γκυστάβ Κουρμπέ χαρακτήρισε τον Νέο Ρεαλισμό ως «την άρνηση του ιδεώδους». Οπότε και τα μέλη του κινήματος, ακολουθώντας το παράδειγμά του, μετέγραψαν στην τέχνη τους το πώς εκείνοι αντιλαμβάνονταν τον κόσμο, επηρεαζόμενοι από την κοινωνία γύρω τους –βιομηχανοποιημένη, αστική στο μεγαλύτερο μέρος της με κυρίαρχες τη διαφήμιση και την μαζική παραγωγή.
Οι αισθητικές επιλογές και οι καλλιτεχνικοί προβληματισμοί των μελών του εφήμερου αλλά σημαντικού αυτού κινήματος τους κατέστησαν πρωτοπόρους σε πολλά επίκαιρα ζητήματα που υπερβαίνουν τα όρια της τέχνης: όπως η αμφισημία του ρόλου της βιομηχανίας, η σπουδαιότητα της ανακύκλωσης, η αναγκαιότητα αναθεώρησης θεμάτων που άπτονται της κλιματικής αλλαγής και της οικολογίας.
Το εφήμερο και τα έργα της έκθεσης
Λαμβάνοντας με τη σειρά μας υπ όψιν τα ανωτέρω καταγράφουμε το πώς αντιλαμβανόμαστε τα έργα τα οποία εκτίθενται στην έκθεση, η οποία αναδεικνύει το νεανικό, πληθωρικό, διασκεδαστικό πνεύμα των καλλιτεχνών που άφησαν ισχυρό αποτύπωμα στην εποχή τους.
Το εφήμερο στο έργο «Το παγκάκι» θα μπορούσε να είναι συνώνυμο με το εφήμερο της εφημερίδας που διαβάζει ο καθιστός κύριος, καθότι οι πληροφορίες και τα γεγονότα έχουν ταχύτητα τέτοια που υπερβαίνουν όσα έχουν γραφτεί, τυπωθεί και διανεμηθεί σε ένα έντυπο. Εφήμερη είναι και η στιγμή κατά την οποία διαβάζει την εφημερίδα, ακόμη και το παγκάκι –ένας χώρος σε δημόσιο χώρο όπου καθένας μας είναι περαστικός.
Νίκη ντε Σαιν Φαλ (1930-2002), «Το παγκάκι» (1989). Ζωγραφισμένη πολυεστερική ρητίνη και μωσαϊκό. Εφημερίδα ζωγραφισμένη στα ελληνικά από τη Μαρίνα Καρέλλα. Ιδιωτική συλλογή © ADAGP, Paris / ΟΣΔΕΕΤΕ, 2023. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
Σκισμένες αφίσες επικολλημένες σε καμβά, όπως στα έργα του Ζακ Βιλεγκλέ ενέχουν επίσης την έννοια του εφήμερου. Αποτελούμενα από αφίσες κινηματογραφικές ή πολιτικές, αποτυπώνουν μαρτυρίες για την εποχή τους. Οι μαρτυρίες εκείνες μπορεί τότε –στην εποχή τους– να ήταν εφήμερες, κάτι που –κατ΄εμάς– δεν συνεπάγεται ότι έχασαν την ισχύ τους. Τοποθετώντας τες, σκισμένες, στον καμβά, είναι σαν να καθιστούν διαχρονικό το εφήμερο.
Ζακ Βιλεγκλέ (1926-2022), «Arcueil» (1971). Σκισμένες αφίσες επικολλημένες σε καμβά. Ιδιωτική συλλογή, Παρίσι © ADAGP, Paris / ΟΣΔΕΕΤΕ, 2023. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
Εφήμερο θα μπορούσε να καταστεί και ένα αντικείμενο με συγκεκριμένη χρονική ισχύ και σε συγκεκριμένα χέρια. Ορισμένοι δημιουργούσαν τα γλυπτά τους χρησιμοποιώντας καθημερινά ή βιομηχανικά απορρίματα. Εκείνος που μας κέντρισε το ενδιαφέρον στην προκειμένη, είναι ο Αρμάν, με το έργο του «Μείζων συγχροδία» (1962).
Πρόκειται για ένα κατεστραμμένο βιολονστέλο· καταστρέφοντας μουσικά όργανα, ο καλλιτέχνης προσπαθεί να κλονίσει τις συμβάσεις και τον συντηρητισμό. Για τον ίδιο, όπως πληροφορούμαστε από τον κατάλογο της έκθεσης, «το μουσικό όργανο, όσο ευγενές και αν είναι, γίνεται πολύτιμο μόνο στα χέρια του καλού μουσικού, όπως το υλικό γίνεται τέχνη μόνο στα χέρια του καλού γλύπτη».
Αρμάν (1928-2005), «Μείζων συγχορδία» (1962) Τεμαχισμένο τσέλο σε ξύλινη επιφάνεια. Linda and Guy Pieters Foundation © ADAGP, Paris / ΟΣΔΕΕΤΕ 2023. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
Το εφήμερο κατέχει κεντρική θέση στο έργο ορισμένων καλλιτεχνών οι οποίοι δεν δίστασαν να «θυσιάσουν» την αχρονικότητά της, δημιουργώντας γιγαντιαία έργα διάρκειας μόνο λίγων εβδομάδων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου καλλιτέχνη ο Κριστό, ο οποίος με τη σύζυγό του Ζαν Κλωντ δημιούργησαν έργα κυρίως σε δημόσιους χώρους, «τυλίγοντας» με μεγάλης έκτασης υφάσματα κτίρια ή τοπία.
Κριστό (1935-2020), «Περιτυλιγμένη ακτή (Σχέδιο για την Αυστραλία, κοντά στο Σύδνεϋ)» (1969) Μολύβι, παστέλ, σπάγγος και πολυαιθυλένιο σε χαρτί επικολλημένο σε χαρτόνι. Συλλογή Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή © ADAGP, Paris / ΟΣΔΕΕΤΕ, 2023. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
Πρόκειται για ορισμένα μόνο από τα περισσότερα από 50 έργα που εκτίθενται στην έκθεση, τα περισσότερα εκ των οποίων φιλοτεχνήθηκαν μεταξύ 1960 και 1970. Δημιουργοί οι Αρμάν, Φρανσουά Ντουφρέν, Ρέιμοντ Χέινς, Ιβ Κλάιμ, Μαρσιάλ Ρες, Ντάνιελ Σπέρι, Ζαν Τινγκελί, Ζακ Βιλεγκλέ, Σεζάρ, Μίμο Ροτέλα, Νίκη ντε Σαιν Φαλ, Ζεράρ Ντεσάν και Κριστό.
Την έκθεση επιμελούνται η Marion Meyer, Πρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Man Ray, και η Μαρία Κουτσομάλλη-Moreau, Υπεύθυνη της Συλλογής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Η σκηνογραφία της έκθεσης μελετήθηκε από τον Ανδρέα Γεωργιάδη και την Παρασκευή Γερολυμάτου.
Μουσείο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, Ερατοσθένους 13, Παγκράτι. Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 9 Απριλίου.
Κεντρική φωτογραφία: Άποψη της έκθεσης «Nouveau réalisme» © Χριστόφορος Δουλγέρης. Πηγή: Μουσείο του Ιδρύματος Γουλανδρή
