Ανέκαθεν η κοινωνία κατακλυζόταν από παθογένειες: την υποκρισία, τη διαπλοκή, το ναρκισσισμό, την αδικία, το σεξισμό, την επίδειξη του πλούτου, το θρίαμβο της μετριότητας, την κυριαρχία της εικόνας, τη δικαιοσύνη που διαφθείρεται. Τις παθογένειες αυτές θίγει ο Μολιέρος στην κωμωδία του «Μισάνθρωπος» (1666) και τις αναδεικνύει ο σκηνοθέτης Γιάννης Κακλέας επί σκηνής του θεάτρου «Εμπορικόν» όπου παίζεται η παράσταση. Το ανέβασμά της συμπίπτει με τη συμπλήρωση 400 ετών από τη γέννηση του Μολιέρου (1622-1673), του Γάλλου θεατρικού συγγραφέα και ηθοποιού που καταπιανόταν με την κωμωδία ως το πιο ισχυρό όπλο για την κοινωνική κριτική.
Τι θα απογίνει εκείνος που δεν μπορεί να συμβαδίσει με τις παθογένειες της κοινωνίας, που η συμπεριφορά των ανθρώπων και η πρακτική των θεσμών τον απογοητεύουν; Ενδεχομένως να μείνει μόνος καθότι θα έχει πει την αλήθεια για όσα τον αποστρέφουν, η αλήθεια του δεν τους αρέσει και έτσι τον απομακρύνουν – «αν όλοι αποφασίζαμε να πούμε την αλήθεια, δεν θα υπήρχαν σχέσεις» τονίζει ο Αλσέστ/ Μισάνθρωπος (Οδυσσέας Παπασπηλιόπουλος) κατά την παράσταση.
Παρατηρεί από τα πρώτα λεπτά ότι «όπου και να γυρίσω το βλέμμα μου υπάρχει διαφθορά, δολιότητες, ψεύτικες φήμες, απατεώνες […] ακόμη και η δικαιοσύνη είναι διεφθαρμένη». Και όταν η δικαιοσύνη είναι διεφθαρμένη, ορισμένοι άνθρωποι βρίσκουν την ευκαιρία και πράττουν δίχως όρους και ηθικούς φραγμούς, καθότι έχει δοθεί η εντύπωση ότι δεν θα τιμωρηθούν. Ακόμη όμως και εάν φτάσουν στο ειδώλιο, η διαφθορά θα τους γλιτώσει ή μειώσει την ποινή, συμπληρώνουμε εμείς.
© Πάτροκλος Σκαφίδας
«Η δικαιοσύνη –αν υπάρχει– και η λογική» ενδεχομένως να είναι αυτές που μπορούν να υπερασπιστούν όσα συμβαίνουν, αναφέρει ο Αλσέστ. Είναι ο μόνος ο οποίος καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης δεν κρύβει το πρόσωπό του και δεν φορά φανταχτερά, στρασαρισμένα ρούχα σε ασημί και χρυσαφί αποχρώσεις. Εν αντιθέσει με τα υπόλοιπα πρόσωπα, τα οποία στην αρχή της παράστασης φορούν μάσκες και περούκες μετέχοντας σε χορό. Μόνο που, ακόμη και αν τις βγάλουν δεν συνεπάγεται ότι θα δείξουν το αληθινό τους πρόσωπο. Όπως η Σελιμέν –το πρόσωπο με το οποίο είναι ερωτευμένος ο Αλσέστ, στο πρόσωπό της συμπυκνώνεται το σύστημα που απεχθάνεται.
Ο έρωτας μας κάνει ευάλωτους, σε μια κοινωνία όμως που κυριαρχεί η εικόνα, έχει θέση ο έρωτας; Ο Αλσέστ καταλήγει προδομένος από τα συναισθήματά του, πληγωμένος – «τα λόγια μας καμιά φορά πληγώνουν». Στις αντίστοιχες σκηνές ούτε ο Αλσέστ ούτε η Σελιμέν συναισθάνονται τον άλλο –άραγε, κατά πόσο είμαστε σε θέση να δεχτούμε το άλλο πρόσωπο δίχως όρους, τρέφουμε αγάπη για εμάς ή και για τον άλλο άνθρωπο και γιατί ενώ γνωρίζουμε, πράττουμε έτσι ώστε να πληγώνουμε;
Στους μεταξύ τους διαλόγους διακρίνουμε την αέναη μάχη του αρσενικού με το θηλυκό, την επιθυμία του ενός που αντίκειται στην επιθυμία του άλλου. Η Σελιμέν εκφράζει τις δικές της κρατώντας ένα μικρόφωνο, τραγουδώντας στίχους όπως «I’m a party girl, I’ m a pretty girl». Η ίδια, όπως και οι υπόλοιποι, πίνουν κάποιο ποτό –η δε κίνησή τους, να γεμίζουν και να αδειάζουν το ποτήρι τους, πίνοντάς το, θα μπορούσε να παραλληλιστεί με την όποια διάρκεια των σχέσεων. Και η εναλλαγή προσώπων στον μεγάλο πίνακα επί της σκηνής αντίστοιχη της εναλλαγής των ρόλων καθενός αναλόγως του προσώπου και της σχέσης του με αυτό.
© Πάτροκλος Σκαφίδας
Εκτός από τον Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλο που ενσαρκώνει τον Μισάνθρωπο, τον θίασο συμπληρώνουν η Ευγενία Σαμαρά (Σελιμέν), Στέλιος Ιακωβίδης (Ορόντ, αντεραστής του Μισάνθρωπου), Αθηνά Μουστάκη (Αρσινόη, αντίζηλη της Σελιμέν), Θάνος Μπίρκος και Αυγουστίνος Κούμουλος (μνηστήρες της Σελιμέν), Αλέξης Φουσέκης και Κυριάκος Σαλής (φίλοι του Ζευγαριού), και Φωτεινή Αθερίδου (σε ρόλο σχολιαστή).
Η απόδοση κειμένου είναι του σκηνοθέτη Γιάννη Κακλέα, ο οποίος επιμελείται τα σκηνικά με την Ηλένια Δουλαδίρη (κοστούμια), την μουσική επιμελήθηκε ο Βάϊος Πράπας, την κινησιολογία επιμελήθηκε η Αγγελική Τρομπούκη, τους φωτισμούς σχεδίασε η Στέλλα Κάλτσου.
«Μισάνθρωπος» - Θέατρο Εμπορικόν, Σαρρή 11, Αθήνα 10554
*Κεντρική φωτογραφία: © Πάτροκλος Σκαφίδας
