Άκαμπτο ρούχο που δένει σφιχτά και διαμορφώνει τον κορμό των γυναικών ήδη από τον 16ο αιώνα, ο κορσές –από μια διαφορετική οπτική– θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τους περιοριστικούς «κανόνες» για τα επιθυμητά πρότυπα του εκάστοτε θεσμού και της κοινωνίας, αναλόγως της εποχής, με τα αποτελέσματα να εγγράφονται στο σώμα. Το γυναικείο ένδυμα που διαμορφώνει και συνάμα περιορίζει είναι ο τίτλος της νέας ταινίας της Μαρί Κρόιτσερ που αυτές τις ημέρες προβάλλεται στους κινηματογράφους έχοντας κάνει πανελλήνια πρώτη στην τελετή λήξης του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Η δραματική, αυστρο-λουξεμβουργική ταινία ακολουθεί την αυτοκράτειρα της Αυστρίας, Ελισάβετ (1837-1898), γνωστή και ως Σίσσυ, την περίοδο των 40 της χρόνων παρουσιάζοντάς την να προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο ρόλο της ως αυτοκράτειρα και στις ανάγκες της, να συγκρούεται, να επαναστατεί και να μελαγχολεί.
Ο «Κορσές» (2022) διαφέρει από την κινηματογραφική τριλογία (1955, 1956, 1957) για τη Σίσσυ με τη Ρόμυ Σνάιντερ στον ομώνυμο ρόλο, σε σκηνοθεσία του Έρνστ Μαρίσκα, αν και η τριλογία ανέδειξε επίσης τη δυσαρέσκειά της με το αυστηρό πρωτόκολλο της αυλής των Αψβούργων που την ανάγκασε να ακολουθήσει έναν άκαμπτο και ελεγχόμενο τρόπο ζωής. Η τριλογία κατέληγε σε ένα ευτυχές τέλος, η κάμερα της Κρόιτσερ στέκεται δίπλα στη μελαγχολική αυτοκράτειρα τονίζοντας την αντιπαράθεση των επιθυμιών της με τις υποχρεώσεις του θεσμού της βασιλείας.
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας. Πηγή: YouTube / IFC Films
Η κάμερα ακολουθεί την πρωταγωνίστρια η οποία διερωτάται για την αγάπη, υψώνει φωνή για τις φυλλάδες που κάνουν λόγο για το βάρος της, για τα αδηφάγα μάτια του περιγύρου της στο μέγεθος της μέσης της και στα μαλλιά της – «με αρρωσταίνει να σκέφτομαι με ένα κιλό κασσίτερο στο κεφάλι μου και να με κοιτάζουν» λέει στο σύζυγό της, Φραγκίσκο Ιωσήφ της Αυστρίας– ενώ τα δικά της μάτια κοιτάζουν αλλά δεν γεύονται τα γεύματα καθότι βρίσκεται σε αυστηρή νηστεία.
Πηγή: Twitter / Leeds International Film Festival - LIFF
Φορώντας τον βασιλικό κορσέ, η Σίσσυ παύει να είναι μια συνήθης γυναίκα, απεκδύεται των επιθυμιών και αναγκών της, της προσωπικής της ταυτότητας. Ο θεσμός την πνίγει από κοινού με το χρόνο. Διακρίνει το πέρασμά του πάνω της – «στα 40 ο άνθρωπος αρχίζει να μαραίνεται, να γίνεται σύννεφο» – την ακούμε στην ταινία. Επιθυμεί να της λένε ότι είναι όμορφη· «όμορφη να παραμείνει» όπως της εύχονται τραγουδώντας στα γενέθλιά της ενώ εκείνη δείχνει δυστυχής.
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας. Πηγή: YouTube / IFC Films
Σε μια τέτοια κατάσταση συναισθάνεται περισσότερο όσους κατακλύζονται από παρόμοια συναισθήματα. Θα μπορούσε να νιώθει ότι είναι δεμένη χειροπόδαρα με αλυσίδες (κανόνες) ενώ βρίσκεται ήδη σε ένα κελί (το παλάτι)· δεμένη με αυτόν τον τρόπο βρίσκεται μία γυναίκα που κρατείται στην πτέρυγα βασανισμένων γυναικών νοσοκομείου, με τη Σίσσυ να την επισκέπτεται συχνά μη μπορώντας να πάρει τα μάτια της από πάνω της. Όπως και όσων υπολοίπων ψυχικά βασανισμένων. Διότι, κάτω από τον κορσέ και τον αυτοκρατορικό τίτλο, είναι κι εκείνη μια γυναίκα που βρίσκεται σε αδιέξοδο, δίχως στήριξη. Ώσπου, σταδιακά, ο κορσές των πρέπει διαπερνά το σώμα, τρυπά τους πνεύμονες, κόβει την αναπνοή της.
«Μη ξεχνάς ποτέ, είτε σε ταλαιπωρεί βρογχίτιδα είτε πονοκέφαλος, είσαι η αυτοκράτειρα» της τονίζει ο σύζυγός της όπως και το καθήκον της: «καθήκον μου είναι να διοικώ τη χώρα, δικό σου καθήκον είναι απλώς να παρίστασαι».
Στιγμιότυπο από το τρέιλερ της ταινίας. Πηγή: YouTube / IFC Films
Από το «παρίστασαι» εξάγουμε την «παρουσία», κατ’ επέκταση την εικόνα, την εμφάνιση. Και ο θεσμός της βασιλείας αναφέρεται στην όποια εμφάνιση υπό συγκεκριμένους κανόνες, στη συμπεριφορά, στο εθιμοτυπικό, στη φροντίδα του λαού με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο.
Παρά την πίεση των θεσμών, η Σίσσυ είχε τη μακροβιότερη θητεία (44 έτη) ως αυτοκράτειρα της Αυστρίας έως ότου δολοφονήθηκε, η δε Ελισάβετ Β' (1926-2022) τη μακροβιότερη (70 έτη) στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου· «δηλώνω ενώπιον όλων σας ότι όλη η ζωή μου, μακρά ή σύντομη, θα αφιερωθεί στην υπηρεσία σας και την υπηρεσία της μεγάλης αυτοκρατορικής μας οικογένειας, στην οποία ανήκουμε όλοι» είχε πει κατά την ενθρόνισή της (1953) –την πρώτη στέψη που μεταδόθηκε τηλεοπτικά σε όλον τον κόσμο αποτελώντας την πρώτη απευθείας μετάδοση από την EBU. Κατά τη βασιλεία της ταυτίστηκε με τον θεσμό, ο κορσές των κανόνων, είτε έσφιγγε είτε χαλάρωνε.
Στον «Κορσέ» περιόριζε, μόνο που η Σίσσυ (την υποδύεται η Λουξεμβούργα Βίκι Κριπς) ζήτησε να της χαλαρώσουν τα κορδόνια αφότου τα σημάδια τους διαπέρασαν το σώμα της.
Πηγή κεντρικής φωτογραφίας: Twitter / ΜοΜΑ Film
